Qazaq ónerining kóginde sholpan júldyzday sәulelengen, búlbúl ýndi әnshimiz, Jetisu ónirining týlegi, Qazaqstannyng halyq әrtisi Zeynep Qoyshybaeva nәzik dýniyening gýlin egip, halqynyng qalaulysy bolghan ardaqty jan edi.

Ár әnshi ózining dauys mýmkindigi, daryny arqyly erekshelenedi. Ánshilik degenning ózi allanyng bergen syiy desek, әnshi Zeynepting ýninde tau búlaghynyng synghyry, erke jelding samaly, kýnning meyirimi, jazira dalamyzdyng darhandaghy, móldir sezimning inkәrligi bayqalatyn. Án qúdiretin boyyna darytyp, babalar ýnin bizge jetkizgen tamasha әnshi әu bastan óner jolyn qalap alypty. Osy jayly Zeynep Qoyshybaeva óz kezinde ne dedi eken?

«Men alghash sahnagha shyghyp әn aitqanda toghyz jastaghy qyz edim. Ónerge degen qúshtarlyghym da, qúmarlyghym da sol Alakól audanynda ótti. Bolashaqta әnshi bolam degen sezim de kókeyime bala kezimnen úyalaghan edi. Qazaqstangha belgili әnshilerding әnderin Qazaq radiosynan tynday otyryp, solargha elikteytinmin. Bala kezimdegi ónerge degen mahabbatym kiyeli jolgha týsuime qatty әser etti»

Ánshi jayly qysqasha maghlúmat:

Zeynep Qoyshybaeva 1937 jyly Almaty oblysy Alakól audanynda dýniyege keldi. Auyldan óner dep kelgen qyz Qazaqtyng Abay atyndaghy opera jәne balet teatrynyng vokalidyq studiyasyna oqugha týsip, ony oidaghyday bitirip shyqty. Odan keyin Qazaqtyng Qúrmanghazy atyndaghy últtyq konservatoriyasyn bitirip, sol teatrda óz ónerin jalghastyryp, Evgeniy Brusilovskiyding «Qyz Jibek», «Er Targhyn», «Jalbyr» operalarynda, Ahmet Júbanov pen Latif Hamidiyding «Abay» operasynda, sonday-aq Múqan Tólebaevtyng «Birjan-Sara» operasyndaghy әiel partiyalaryn sheber oinay bildi. Oghan qosa 1967 jyldan bastap, Memlekettik teleradiokomiytetining janyndaghy estradalyq orkestrding әnshisi bolyp úzaq jyl qazaq ónerine óz ýlesin qosty. Ómirining songhy on jylynda Zeynep Qoyshybaeva Jýsipbek Elebekov atyndaghy respublikalyq estrada-sirk kolledjinde óz mektebin ashyp jastardy ónerge baulydy. Qazirgi qazaq estradasynda jýrgen әnshilerding ishinde Zeynepting shәkirtteri de barshylyq.

Zeynep Qoyshybaeva әu basta adam janynyng arashashysy aq halatty dәriger, keyin baylanys qyzmetkeri boludy armandaghan. Sóitip, bolashaq әnshi óz baghytyn dúrys aiqyndap aldy.

Zeynep halyq әnshileri Kýlәsh Bәiseyitova, Jamal Omarova, Rabigha Esimjanova, Rahiya Qoyshybaevalardyng әnderin Qazaq radiosynyng әue tolqynynan ýnemi tyndap, óz qabiletin shyndady. «Ánshi boluyma dәneker bolghan boyymdaghy ónerge degen qúshtarlyq. «Men әnsiz ómirimning bir minutyn da kóz aldyma elestete almaymyn» deytin ol kisi.

Zeynep Qoyshybaeva әn qúdireti jayly tebirenip ketkende jan syryn osylaysha jayyp salatyn:

«Kompozitordyng kez kelgen әnin alyp qaralyq: Mysalgha, Sydyq Múhamedjanovtyng «Terbeledi tyng dalasyn», bolmasa Erkeghaly Rahmadiyevtyng «Shattyq valisin», Mansúr Saghatovtyng «Almaty» әnin, Mynjasar Manghytaevtyng «Izdedim seni», Núrghisa Tilendiyevting «Aqqúsymy», Eskendir Hasanghaliyevtyng «Ádemi-au», Áset Beyseuovtyng «Altynym» әnderi ózindik tarihy, ózindik erekshelikteri bar tamasha әnder Men әn oryndaghanda eng әueli kompozitor men aqynnyng oiyn tyndaushygha jetkizuge tyrysamyn» – deushi edi, jaryqtyq...

Zeynep Qoyshybaeva Qazaqtyng Abay atyndaghy opera jәne balet teatrynyng qasiyetti sahnasynda enbek etken kezderin eng baqytty sәtter dep jii eske alatyn:

«Men atalmysh teatrda kóp jyl enbek ettim. Sol jyldary este qalarlyqtay quanyshty sәtter bolghan. «Qyz Jibek» operasyndaghy Qarlyghashtyng rolin berip, aghasy Tólegenge degen qaryndastyq yqylastyng keremettigin kórsetem dep tyrysqan men sol kezdegi ýlken akterlardyng kózine jas ýiirgenim әli esimde. Sonshalyqty әserli bolghanyn ol kisiler de moyyndaghan. Mening qabiletimdi moyyndaghan teatr basshylary keyinnen Qyz Jibekting rolin senip tapsyrdy, búl mening este qalarlyq baqytty kýnderim desem artyq emes. Qyz Jibekting sonshalyqty nәziktigin, әsemdigin, jýregining tazalaghyn óz jýregimmen sezinip, sol obrazdy da sahnagha oidaghyday keltirdim. Keyin jeke әnshi retinde qalyptasqanymda da sol kezderdegi sahna sheberligin mengeruim, sózge mәn bere biluimdi óz ómirlik tәjiriybemde qoldana bildim».

Án erkesi, Qazaqstannyng halyq әrtisi Zeynep Qoyshybaeva bizding Qazaq radiosynyng altyn qoryna ýsh jýz eluge juyq әn jazdyryp qaldyrypty. Oryndaghan lirikalyq әnderining taqyryby san aluan. Tughan jer, otan, mahabbat taqyrybyn qamtityn kórikti әnderde әnshining jýrek lýpili, sezimtaldyghy, әn syrynyng biz bilmeytin qúpiyasy baryn bayqau qiyn emes-tin.

Biraz jyl búryn Zeynep Qoyshybaevanyng tughanyna 70 jyl toluyna oray Jetisu jerinde úlan-asyr toy bolyp, is-sharalar qolgha alyndy. Osy jayly ónerdegi ýzengiles dostarynyng biri – Memlekettik syilyqtyng iyegeri, Qazaqstannyng halyq әrtisi, belgili kompozitor Mynjasar Manghytaev kózi tirisinde әngimelep berip edi:

«Ánshining tughan jeri – Ýsharaldaghy orta mektepke, audandyq Mәdeniyet sarayyna Zeynep Qoyshybaevanyng esimi berildi. Baghdat deytin jaqsy azamat osy isting basy-qasynda jýrdi. Zekenning balalary, eli bolyp osy bir torqaly toydy oidaghyday atqardy. Mening jan dosym Zeyneppen birge oqyghan, sahnada birge әn shyrqaghan, Qazaq radiosynda birge qyzmet etken Núrghaly Nýsipjanov bar, men bar, taghy da syrttan joldastar bar, osy toydyng jaqsy ótuine atsalystyq. Biyik dengeyde ótti. Búl azamattardyng azamattyghy, elding eldigi osy da deu abzal.

Al endi Zekenning dauysy ghajap edi ghoy. Mysalgha, әnshing jaqsy bolmasa shygharmang janbaydy. Keremet suretker әnshi bizding Zeynep edi–au»

Birde Taldyqorghan oblystyq komiytetining plenumy bolyp, Mynjasar, Áset, Núrghaly men Zeynep shaqyrylady. Ol kezde Núrghisa Tilendiyev sol jaqta arnayy tigip, baletke shygharma jazu ýstinde edi. Qasynda Qanabek Bayseyitov bolypty. Olar da sol joly plenumgha qatysady.

Sol saparda óner iyeleri jol boyy әzildesip otyrghanda Mynjasar búdan ýsh-tórt jyl búryn shyqqan «Izdedim seni» degen óz әnin bayau oryndap beredi. Zeynepke әn birden únaydy, «Eger sen sýiemeldeseng býgingi plenumda osy әndi túnghysh ret men oryndasam qaytedi» dep Zeynep qolqa salady. Osy joly Zeynep әndi erekshe sezimmen oryndap, delegattar úzaq qol soghady. Olar Almatygha oralghan song әn ýntaspagha jazylyp, tyndaushygha tez tarap ketedi. Ánning baghyn ashqan Qazaqstannyng halyq әrtisi Zeynep Qoyshybaeva edi.

Álbette, «eski dos esten ketpes» dep jatamyz, Qazaqstannyng halyq әrtisi, Memlekettik syilyqtyng laureaty Núrghaly Nýsipjanov Zeynepting adamgershilik qasiyetine erekshe bagha beredi:

«Zekenning adamgershilik qasiyeti óte joghary edi. Azamattyq bolmysy erekshe oqshaulanyp túratyn edi. Birimizge birimiz aqylshy bolyp, birimizge birimiz sýieu bolyp, kómegimizdi kórsetip, ósken dostar edik.

Zeynepting әn oryndaudaghy ereksheligi, әn baghdarlamasyn tandaudaghy talghamy jóninde әngime bólek. Zeynepting әnshilik ónerdegi erekshe talghampazdyghy, sózge mәn berui sheber edi. Kóp avtorlardyng atynyng shyghuyna da, olardyng әnderining halyqqa tez tarap, qadir-qasiyetining ósuine de Zeynepting sinirgen enbegi úlan-ghayyr degim keledi. Ásirese Mynjasar Manghytaevtyng kóp әnderining baghyn ashqan, túsauyn kesken osy Zeynepting ózi.

Kózi tirisinde Áset Beyseuov «mening әnderimning atasy Núrghaly da, anasy Zeynep» dep, әzil-qaljynmen bizderding ónerimizdi baghalap otyratyn» dep, Núrghaly Nýsipjanov sonau kýnderdi eske aldy.

Halyq qaharmany, Qazaqstannyng halyq әrtisi, Memlekettik syilyqtyng iyegeri, daryndy diriyjer, ataqty kompozitor Núrghisa Tilendiyev Zeynepting dauys mýmkindigine layyqtap, «Janarymnyng júldyzy» әnin arnayy jazghan edi, búl әn de әnshining oryndauynda týrlenip ketetin.

Qazaq radiosynda bir kezde muzyka redaktory bolyp qyzmet etken, keyin Qazaqtyng Jambyl atyndaghy memlekettik filarmoniyasynda, qazaqtyng Qúrmanghazy atyndaghy últ aspaptar orkestrinde ónerimen kópshilik qoshemetine bólengen Qazaqstannyng enbek sinirgen әrtisi Júmat Mahambetov Zeynep Qoyshybaeva jayly sóz qozghaghanymyzda ol kisining әnshilik ereksheligine erekshe kónil bóledi:

«Men oilaymyn, әnshilerding ishinde Zeynepke elikteushiler әli de bar. Bizding әn ónerindegi mektebimiz vokaldyq negiz, týpnúsqadan ýirengen adamdarmyz. Zekeng ónerde de, ómirde óte bir jany nәzik jan edi, dauysynyng ózinde jasandylyq bolmaytyn. Tabighy zandylyqty búzbay, tek qana muzykalyq sauattylyqty, әn oryndaudaghy aila-tәsilderdi qosyp qana ónerin shyndaghan jaqsy әnshilerimizding biri edi»

Jetpisinshi jyldary kópshilikke keninen tanylghan Núrsúltan Álimqúlovtyng ólenine jazylghan Áset Beyseuovtyng «Altynym» әni әli kýnge manyzyn joymaghan tamasha tuyndy. Ózindik tarihy bar búl әndi túnghysh әue tolqynynan oryndaghan da – Zeynep Qoyshybaeva. Án «Qarghaly» jerinde Altyn Álipbaevanyng túrmys qúrghan toyynda túnghysh ret Ásetting oryndauynda shyrqalghan. Altyn Ásetting aulynyng qyzy. Búl әn jayly basqa da anyzdar bar, bizding bilgenimiz osy.

Qazaqstannyng halyq әrtisi Zeynep Qoyshybaeva tirshilik tauqymetin qaysarlyqpen jene bilip, úrpaq tәrbiyesine erekshe kónil bólgen jan edi. Zeynepting tól shәkirti Biybinúr Núrsәlimqyzy ústazy jayly bylay deydi:

«Zeynep Qoyshybaeva apaydyng tabighaty qarapayym, kýndelikti tirshilikte bólek te, sahnagha shyqqan kezde ol kisini mýlde tanymay qalasyn. Al endi kýndelikti sabaq kezinde ol kisi bizding anamyz siyaqty. Biz apaydyng ýiine baryp túratynbyz, sonda bizge ýlgi-ónege bolsyn dep aitqan bolu kerek, otbasy, bala tәrbiyesi, nemere tәrbiyesi jayly kóp aityp otyratyn. Ol kisining boyynan naghyz qazaqtyng anasynyng beynesin kórdim, sodan keyin otbasyna adal әiel bola bilgen jan. Enege óte jaqsy qarady ol kisi.

Mening esimde qalghany, «әndi aitqan kezde anyq, naqty, erekshe sezimmen oryndau kerek» deytin. Men ústazymnan kóp ýirendim»

Ár әndi tyndaushysyna tamyljyta jetkize bilip, tughan jer aspanyn әnge bólep, ónerde baghy janghan Jetisudyng sandughashy, Qazaqstannyng halyq әrtisi Zeynep Qoyshybaeva jayly aitylar estelik kóp. «Shyn altyndy tot baspaydy» demekshi, Zeynepting synghyrlaghan súlu әnderi ghasyr qoynauynda qayta janghyryp, keleshek úrpaqqa altyn qazyna bolyp jeteri sózsiz. El erkesining әserli әnderi jýrekterge nәzik sәule tógip, kónilge medeu bola bilse, al ústazdyng aldynan dәris alghan shәkirtteri artynan dәripteushi, úrpaqtary analarynyng asyl múrasyn nasihattaushy bola bilse, óner iyesining ekinshi ghúmyry úzaq bolatyny aqiqat. Qaymaghy búzylmaghan halyq ónerin qaz qalpynda sheber orynday bilgen әnshide arman joq shyghar, sirә?!...

Altyn Imanbaeva,

Qazaq radiosynyng ardageri

Abai.kz