قازاق ونەرىنىڭ كوگىندە شولپان جۇلدىزداي ساۋلەلەنگەن، بۇلبۇل ءۇندى ءانشىمىز، جەتىسۋ ءوڭىرىنىڭ تۇلەگى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى زەينەپ قويشىباەۆا نازىك دۇنيەنىڭ گۇلىن ەگىپ، حالقىنىڭ قالاۋلىسى بولعان ارداقتى جان ەدى.

ءار ءانشى ءوزىنىڭ داۋىس مۇمكىندىگى، دارىنى ارقىلى ەرەكشەلەنەدى. انشىلىك دەگەننىڭ ءوزى اللانىڭ بەرگەن سىيى دەسەك، ءانشى زەينەپتىڭ ۇنىندە تاۋ بۇلاعىنىڭ سىڭعىرى، ەركە جەلدىڭ سامالى، كۇننىڭ مەيىرىمى، جازيرا دالامىزدىڭ دارحانداعى، ءمولدىر سەزىمنىڭ ىڭكارلىگى بايقالاتىن. ءان قۇدىرەتىن بويىنا دارىتىپ، بابالار ءۇنىن بىزگە جەتكىزگەن تاماشا ءانشى ءاۋ باستان ونەر جولىن قالاپ الىپتى. وسى جايلى زەينەپ قويشىباەۆا ءوز كەزىندە نە دەدى ەكەن؟

«مەن العاش ساحناعا شىعىپ ءان ايتقاندا توعىز جاستاعى قىز ەدىم. ونەرگە دەگەن قۇشتارلىعىم دا، قۇمارلىعىم دا سول الاكول اۋدانىندا ءوتتى. بولاشاقتا ءانشى بولام دەگەن سەزىم دە كوكەيىمە بالا كەزىمنەن ۇيالاعان ەدى. قازاقستانعا بەلگىلى انشىلەردىڭ اندەرىن قازاق راديوسىنان تىڭداي وتىرىپ، سولارعا ەلىكتەيتىنمىن. بالا كەزىمدەگى ونەرگە دەگەن ماحابباتىم كيەلى جولعا تۇسۋىمە قاتتى اسەر ەتتى»

ءانشى جايلى قىسقاشا ماعلۇمات:

زەينەپ قويشىباەۆا 1937 جىلى الماتى وبلىسى الاكول اۋدانىندا دۇنيەگە كەلدى. اۋىلدان ونەر دەپ كەلگەن قىز قازاقتىڭ اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ ۆوكالدىق ستۋدياسىنا وقۋعا ءتۇسىپ، ونى ويداعىداي ءبىتىرىپ شىقتى. ودان كەيىن قازاقتىڭ قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىن ءبىتىرىپ، سول تەاتردا ءوز ونەرىن جالعاستىرىپ، ەۆگەني برۋسيلوۆسكيدىڭ «قىز جىبەك»، «ەر تارعىن»، «جالبىر» وپەرالارىندا، احمەت جۇبانوۆ پەن لاتيف ءحاميديدىڭ «اباي» وپەراسىندا، سونداي-اق مۇقان تولەباەۆتىڭ «ءبىرجان-سارا» وپەراسىنداعى ايەل پارتيالارىن شەبەر ويناي ءبىلدى. وعان قوسا 1967 جىلدان باستاپ، مەملەكەتتىك تەلەراديوكوميتەتىنىڭ جانىنداعى ەسترادالىق وركەستردىڭ ءانشىسى بولىپ ۇزاق جىل قازاق ونەرىنە ءوز ۇلەسىن قوستى. ءومىرىنىڭ سوڭعى ون جىلىندا زەينەپ قويشىباەۆا جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق ەسترادا-تسيرك كوللەدجىندە ءوز مەكتەبىن اشىپ جاستاردى ونەرگە باۋلىدى. قازىرگى قازاق ەستراداسىندا جۇرگەن انشىلەردىڭ ىشىندە زەينەپتىڭ شاكىرتتەرى دە بارشىلىق.

زەينەپ قويشىباەۆا ءاۋ باستا ادام جانىنىڭ اراشاشىسى اق حالاتتى دارىگەر، كەيىن بايلانىس قىزمەتكەرى بولۋدى ارمانداعان. ءسويتىپ، بولاشاق ءانشى ءوز باعىتىن دۇرىس ايقىنداپ الدى.

زەينەپ حالىق انشىلەرى كۇلاش بايسەيىتوۆا، جامال وماروۆا، رابيعا ەسىمجانوۆا، راحيا قويشىباەۆالاردىڭ اندەرىن قازاق راديوسىنىڭ اۋە تولقىنىنان ۇنەمى تىڭداپ، ءوز قابىلەتىن شىڭدادى. «ءانشى بولۋىما دانەكەر بولعان بويىمداعى ونەرگە دەگەن قۇشتارلىق. «مەن ءانسىز ءومىرىمنىڭ ءبىر مينۋتىن دا كوز الدىما ەلەستەتە المايمىن» دەيتىن ول كىسى.

زەينەپ قويشىباەۆا ءان قۇدىرەتى جايلى تەبىرەنىپ كەتكەندە جان سىرىن وسىلايشا جايىپ سالاتىن:

«كومپوزيتوردىڭ كەز كەلگەن ءانىن الىپ قارالىق: مىسالعا، سىدىق مۇحامەدجانوۆتىڭ «تەربەلەدى تىڭ دالاسىن»، بولماسا ەركەعالي راحماديەۆتىڭ «شاتتىق ءۆالسىن»، مانسۇر ساعاتوۆتىڭ «الماتى» ءانىن، مىڭجاسار ماڭعىتاەۆتىڭ «ىزدەدىم سەنى»، نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ «اققۇسىمى»، ەسكەندىر حاسانعاليەۆتىڭ «ادەمى-اۋ»، اسەت بەيسەۋوۆتىڭ «التىنىم» اندەرى وزىندىك تاريحى، وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى بار تاماشا اندەر مەن ءان ورىنداعاندا ەڭ اۋەلى كومپوزيتور مەن اقىننىڭ ويىن تىڭداۋشىعا جەتكىزۋگە تىرىسامىن» – دەۋشى ەدى، جارىقتىق...

زەينەپ قويشىباەۆا قازاقتىڭ اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ قاسيەتتى ساحناسىندا ەڭبەك ەتكەن كەزدەرىن ەڭ باقىتتى ساتتەر دەپ ءجيى ەسكە الاتىن:

«مەن اتالمىش تەاتردا كوپ جىل ەڭبەك ەتتىم. سول جىلدارى ەستە قالارلىقتاي قۋانىشتى ساتتەر بولعان. «قىز جىبەك» وپەراسىنداعى قارلىعاشتىڭ ءرولىن بەرىپ، اعاسى تولەگەنگە دەگەن قارىنداستىق ىقىلاستىڭ كەرەمەتتىگىن كورسەتەم دەپ تىرىسقان مەن سول كەزدەگى ۇلكەن اكتەرلاردىڭ كوزىنە جاس ۇيىرگەنىم ءالى ەسىمدە. سونشالىقتى اسەرلى بولعانىن ول كىسىلەر دە مويىنداعان. مەنىڭ قابىلەتىمدى مويىنداعان تەاتر باسشىلارى كەيىننەن قىز جىبەكتىڭ ءرولىن سەنىپ تاپسىردى، بۇل مەنىڭ ەستە قالارلىق باقىتتى كۇندەرىم دەسەم ارتىق ەمەس. قىز جىبەكتىڭ سونشالىقتى نازىكتىگىن، اسەمدىگىن، جۇرەگىنىڭ تازالاعىن ءوز جۇرەگىممەن سەزىنىپ، سول وبرازدى دا ساحناعا ويداعىداي كەلتىردىم. كەيىن جەكە ءانشى رەتىندە قالىپتاسقانىمدا دا سول كەزدەردەگى ساحنا شەبەرلىگىن مەڭگەرۋىم، سوزگە ءمان بەرە ءبىلۋىمدى ءوز ومىرلىك تاجىريبەمدە قولدانا ءبىلدىم».

ءان ەركەسى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى زەينەپ قويشىباەۆا ءبىزدىڭ قازاق راديوسىنىڭ التىن قورىنا ءۇش ءجۇز ەلۋگە جۋىق ءان جازدىرىپ قالدىرىپتى. ورىنداعان ليريكالىق اندەرىنىڭ تاقىرىبى سان الۋان. تۋعان جەر، وتان، ماحاببات تاقىرىبىن قامتيتىن كورىكتى اندەردە ءانشىنىڭ جۇرەك ءلۇپىلى، سەزىمتالدىعى، ءان سىرىنىڭ ءبىز بىلمەيتىن قۇپياسى بارىن بايقاۋ قيىن ەمەس-ءتىن.

ءبىراز جىل بۇرىن زەينەپ قويشىباەۆانىڭ تۋعانىنا 70 جىل تولۋىنا وراي جەتىسۋ جەرىندە ۇلان-اسىر توي بولىپ، ءىس-شارالار قولعا الىندى. وسى جايلى ونەردەگى ۇزەڭگىلەس دوستارىنىڭ ءبىرى – مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، بەلگىلى كومپوزيتور مىڭجاسار ماڭعىتاەۆ كوزى تىرىسىندە اڭگىمەلەپ بەرىپ ەدى:

«ءانشىنىڭ تۋعان جەرى – ۇشارالداعى ورتا مەكتەپكە، اۋداندىق مادەنيەت سارايىنا زەينەپ قويشىباەۆانىڭ ەسىمى بەرىلدى. باعدات دەيتىن جاقسى ازامات وسى ءىستىڭ باسى-قاسىندا ءجۇردى. زەكەڭنىڭ بالالارى، ەلى بولىپ وسى ءبىر تورقالى تويدى ويداعىداي اتقاردى. مەنىڭ جان دوسىم زەينەپپەن بىرگە وقىعان، ساحنادا بىرگە ءان شىرقاعان، قازاق راديوسىندا بىرگە قىزمەت ەتكەن نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ بار، مەن بار، تاعى دا سىرتتان جولداستار بار، وسى تويدىڭ جاقسى وتۋىنە اتسالىستىق. بيىك دەڭگەيدە ءوتتى. بۇل ازاماتتاردىڭ ازاماتتىعى، ەلدىڭ ەلدىگى وسى دا دەۋ ابزال.

ال ەندى زەكەڭنىڭ داۋىسى عاجاپ ەدى عوي. مىسالعا، ءانشىڭ جاقسى بولماسا شىعارماڭ جانبايدى. كەرەمەت سۋرەتكەر ءانشى ءبىزدىڭ زەينەپ ەدى–اۋ»

بىردە تالدىقورعان وبلىستىق كوميتەتىنىڭ پلەنۋمى بولىپ، مىڭجاسار، اسەت، نۇرعالي مەن زەينەپ شاقىرىلادى. ول كەزدە نۇرعيسا تىلەنديەۆ سول جاقتا ارنايى تىگىپ، بالەتكە شىعارما جازۋ ۇستىندە ەدى. قاسىندا قانابەك بايسەيىتوۆ بولىپتى. ولار دا سول جولى پلەنۋمعا قاتىسادى.

سول ساپاردا ونەر يەلەرى جول بويى ازىلدەسىپ وتىرعاندا مىڭجاسار بۇدان ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن شىققان «ىزدەدىم سەنى» دەگەن ءوز ءانىن باياۋ ورىنداپ بەرەدى. زەينەپكە ءان بىردەن ۇنايدى، «ەگەر سەن سۇيەمەلدەسەڭ بۇگىنگى پلەنۋمدا وسى ءاندى تۇڭعىش رەت مەن ورىنداسام قايتەدى» دەپ زەينەپ قولقا سالادى. وسى جولى زەينەپ ءاندى ەرەكشە سەزىممەن ورىنداپ، دەلەگاتتار ۇزاق قول سوعادى. ولار الماتىعا ورالعان سوڭ ءان ۇنتاسپاعا جازىلىپ، تىڭداۋشىعا تەز تاراپ كەتەدى. ءاننىڭ باعىن اشقان قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى زەينەپ قويشىباەۆا ەدى.

البەتتە، «ەسكى دوس ەستەن كەتپەس» دەپ جاتامىز، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ زەينەپتىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتىنە ەرەكشە باعا بەرەدى:

«زەكەڭنىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتى وتە جوعارى ەدى. ازاماتتىق بولمىسى ەرەكشە وقشاۋلانىپ تۇراتىن ەدى. بىرىمىزگە ءبىرىمىز اقىلشى بولىپ، بىرىمىزگە ءبىرىمىز سۇيەۋ بولىپ، كومەگىمىزدى كورسەتىپ، وسكەن دوستار ەدىك.

زەينەپتىڭ ءان ورىنداۋداعى ەرەكشەلىگى، ءان باعدارلاماسىن تاڭداۋداعى تالعامى جونىندە اڭگىمە بولەك. زەينەپتىڭ انشىلىك ونەردەگى ەرەكشە تالعامپازدىعى، سوزگە ءمان بەرۋى شەبەر ەدى. كوپ اۆتورلاردىڭ اتىنىڭ شىعۋىنا دا، ولاردىڭ اندەرىنىڭ حالىققا تەز تاراپ، قادىر-قاسيەتىنىڭ وسۋىنە دە زەينەپتىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى ۇلان-عايىر دەگىم كەلەدى. اسىرەسە مىڭجاسار ماڭعىتاەۆتىڭ كوپ اندەرىنىڭ باعىن اشقان، تۇساۋىن كەسكەن وسى زەينەپتىڭ ءوزى.

كوزى تىرىسىندە اسەت بەيسەۋوۆ «مەنىڭ اندەرىمنىڭ اتاسى نۇرعالي دا، اناسى زەينەپ» دەپ، ءازىل-قالجىڭمەن بىزدەردىڭ ونەرىمىزدى باعالاپ وتىراتىن» دەپ، نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ سوناۋ كۇندەردى ەسكە الدى.

حالىق قاھارمانى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى، دارىندى ديريجەر، اتاقتى كومپوزيتور نۇرعيسا تىلەنديەۆ زەينەپتىڭ داۋىس مۇمكىندىگىنە لايىقتاپ، «جانارىمنىڭ جۇلدىزى» ءانىن ارنايى جازعان ەدى، بۇل ءان دە ءانشىنىڭ ورىنداۋىندا تۇرلەنىپ كەتەتىن.

قازاق راديوسىندا ءبىر كەزدە مۋزىكا رەداكتورى بولىپ قىزمەت ەتكەن، كەيىن قازاقتىڭ جامبىل اتىنداعى مەملەكەتتىك فيلارمونياسىندا، قازاقتىڭ قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلت اسپاپتار وركەسترىندە ونەرىمەن كوپشىلىك قوشەمەتىنە بولەنگەن قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى جۇمات ماحامبەتوۆ زەينەپ قويشىباەۆا جايلى ءسوز قوزعاعانىمىزدا ول كىسىنىڭ انشىلىك ەرەكشەلىگىنە ەرەكشە كوڭىل بولەدى:

«مەن ويلايمىن، انشىلەردىڭ ىشىندە زەينەپكە ەلىكتەۋشىلەر ءالى دە بار. ءبىزدىڭ ءان ونەرىندەگى مەكتەبىمىز ۆوكالدىق نەگىز، تۇپنۇسقادان ۇيرەنگەن ادامدارمىز. زەكەڭ ونەردە دە، ومىردە وتە ءبىر جانى نازىك جان ەدى، داۋىسىنىڭ وزىندە جاساندىلىق بولمايتىن. تابيعي زاڭدىلىقتى بۇزباي، تەك قانا مۋزىكالىق ساۋاتتىلىقتى، ءان ورىنداۋداعى ايلا-تاسىلدەردى قوسىپ قانا ونەرىن شىڭداعان جاقسى انشىلەرىمىزدىڭ ءبىرى ەدى»

جەتپىسىنشى جىلدارى كوپشىلىككە كەڭىنەن تانىلعان نۇرسۇلتان الىمقۇلوۆتىڭ ولەڭىنە جازىلعان اسەت بەيسەۋوۆتىڭ «التىنىم» ءانى ءالى كۇنگە ماڭىزىن جويماعان تاماشا تۋىندى. وزىندىك تاريحى بار بۇل ءاندى تۇڭعىش اۋە تولقىنىنان ورىنداعان دا – زەينەپ قويشىباەۆا. ءان «قارعالى» جەرىندە التىن الىپباەۆانىڭ تۇرمىس قۇرعان تويىندا تۇڭعىش رەت اسەتتىڭ ورىنداۋىندا شىرقالعان. التىن اسەتتىڭ اۋلىنىڭ قىزى. بۇل ءان جايلى باسقا دا اڭىزدار بار، ءبىزدىڭ بىلگەنىمىز وسى.

قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى زەينەپ قويشىباەۆا تىرشىلىك تاۋقىمەتىن قايسارلىقپەن جەڭە ءبىلىپ، ۇرپاق تاربيەسىنە ەرەكشە كوڭىل بولگەن جان ەدى. زەينەپتىڭ ءتول شاكىرتى ءبيبىنۇر نۇرسالىمقىزى ۇستازى جايلى بىلاي دەيدى:

«زەينەپ قويشىباەۆا اپايدىڭ تابيعاتى قاراپايىم، كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە بولەك تە، ساحناعا شىققان كەزدە ول كىسىنى مۇلدە تانىماي قالاسىڭ. ال ەندى كۇندەلىكتى ساباق كەزىندە ول كىسى ءبىزدىڭ انامىز سياقتى. ءبىز اپايدىڭ ۇيىنە بارىپ تۇراتىنبىز، سوندا بىزگە ۇلگى-ونەگە بولسىن دەپ ايتقان بولۋ كەرەك، وتباسى، بالا تاربيەسى، نەمەرە تاربيەسى جايلى كوپ ايتىپ وتىراتىن. ول كىسىنىڭ بويىنان ناعىز قازاقتىڭ اناسىنىڭ بەينەسىن كوردىم، سودان كەيىن وتباسىنا ادال ايەل بولا بىلگەن جان. ەنەگە وتە جاقسى قارادى ول كىسى.

مەنىڭ ەسىمدە قالعانى، «ءاندى ايتقان كەزدە انىق، ناقتى، ەرەكشە سەزىممەن ورىنداۋ كەرەك» دەيتىن. مەن ۇستازىمنان كوپ ۇيرەندىم»

ءار ءاندى تىڭداۋشىسىنا تامىلجىتا جەتكىزە ءبىلىپ، تۋعان جەر اسپانىن انگە بولەپ، ونەردە باعى جانعان جەتىسۋدىڭ ساندۋعاشى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى زەينەپ قويشىباەۆا جايلى ايتىلار ەستەلىك كوپ. «شىن التىندى توت باسپايدى» دەمەكشى، زەينەپتىڭ سىڭعىرلاعان سۇلۋ اندەرى عاسىر قويناۋىندا قايتا جاڭعىرىپ، كەلەشەك ۇرپاققا التىن قازىنا بولىپ جەتەرى ءسوزسىز. ەل ەركەسىنىڭ اسەرلى اندەرى جۇرەكتەرگە نازىك ساۋلە توگىپ، كوڭىلگە مەدەۋ بولا بىلسە، ال ۇستازدىڭ الدىنان ءدارىس العان شاكىرتتەرى ارتىنان دارىپتەۋشى، ۇرپاقتارى انالارىنىڭ اسىل مۇراسىن ناسيحاتتاۋشى بولا بىلسە، ونەر يەسىنىڭ ەكىنشى عۇمىرى ۇزاق بولاتىنى اقيقات. قايماعى بۇزىلماعان حالىق ونەرىن قاز قالپىندا شەبەر ورىنداي بىلگەن انشىدە ارمان جوق شىعار، ءسىرا؟!...

التىن يمانباەۆا،

قازاق راديوسىنىڭ ارداگەرى

Abai.kz