BTA Bank basqarmasy tóraghasynyng búrynghy orynbasary Jaqsylyq JARYMBETOV búqaralyq aqparat qúraldary arqyly elimizding Bas prokuraturasy men Últtyq qauipsizdik komiytetine biraz saual joldapty.

«Songhy bir-eki aptada men ózim jayly jәne bizding júmysymyzdyng nәtiyjesi jóninde biraz әngimeden qúlaghdar boldym. Qazaqstannyng qúqyq qorghau organdaryna sensek, BTA Bankte alayaqtar toby júmys jasapty-mys jәne de olar tek kliyentterding aqshasyn qoldy etip kelgen-mys. Ókinishke qaray, resmy oryndar bizding Últtyq bank pen Qarjylyq baqylau agenttiginen ózge de, sheteldik kreditorlar men reytingtik agenttikterdin, sarapshylardyng qatang baqylauy men qadaghalauy ayasynda júmys istep kelgenimizdi qaperine de almaghan. Onyng syrtynda BTA Bankten úrlaghanymyz – bizding óz-ózimizden úrlaghanymyz emes pe», - dep jazady BAQ ókilderine joldaghan hatynda Jarymbetov myrza.

BTA Bank basqarmasy tóraghasynyng búrynghy orynbasary Jaqsylyq JARYMBETOV búqaralyq aqparat qúraldary arqyly elimizding Bas prokuraturasy men Últtyq qauipsizdik komiytetine biraz saual joldapty.

«Songhy bir-eki aptada men ózim jayly jәne bizding júmysymyzdyng nәtiyjesi jóninde biraz әngimeden qúlaghdar boldym. Qazaqstannyng qúqyq qorghau organdaryna sensek, BTA Bankte alayaqtar toby júmys jasapty-mys jәne de olar tek kliyentterding aqshasyn qoldy etip kelgen-mys. Ókinishke qaray, resmy oryndar bizding Últtyq bank pen Qarjylyq baqylau agenttiginen ózge de, sheteldik kreditorlar men reytingtik agenttikterdin, sarapshylardyng qatang baqylauy men qadaghalauy ayasynda júmys istep kelgenimizdi qaperine de almaghan. Onyng syrtynda BTA Bankten úrlaghanymyz – bizding óz-ózimizden úrlaghanymyz emes pe», - dep jazady BAQ ókilderine joldaghan hatynda Jarymbetov myrza.

Ol, sonday-aq óz hatynda Bas prokuraturanyng mәlimetterine qatysty pikir tanytyp, biraz saual tastaydy. «Óz súraqtarymdy men, bizding opponentterding aityp otyrghany shyn mәlimet bolsa degen túrghyda týiindep otyrmyn, әsirese búl Bas prokuraturanyng maghlúmattaryna qatysty. Men әnsheyin olardyng oi-pikirin logikalyq sonyna jetkizip berdim», - deydi Jarymbetov myrza, BTA Bank tóniregi men Múhtar Áblәzov jәne onyng seriktesterine qatysty býgingi oqigha «tapsyrys negizinde jýrgizilip otyrghanyna nazar audarghym keledi» dep.

Sonymen, Jaqsylyq Jarymbetovtyng ÚQQ men Bas prokuraturagha joldaghan saualdaryna nazar audarsaq:

1.Múhtar Áblәzovqa taghylyp otyrghan negizgi aiyptyng biri – jer uchaskesin satu jóninde, yaghny osy sauda nәtiyjesinde Múhtar Áblәzov 200 million dollardy jymqyryp, «tazartyp» alypty-mys. Endeshe, osy operasiya boyynsha byltyr tekseru jýrgizgen Qarjylyq baqylau agenttigi sol kezde nege esh talap qoymaghan, nege dau-damay tughyzbaghan? Ánsheyin tehnikalyq qatelikter ýshin aiyppúl tóleudi ghana talap etti emes pe?

2.Áblәzovqa taghylyp otyrghan aiypty, 2009 jyldyng nauryzyna deyingi kezende jyljymaytyn mýlik satu barysynda payda tapqan adamdardy týgel jauapqa tartugha mýmkindik beretin presedent dep qaraugha bola ma, tipti ol osy operasiyalardy jýrgizu ýshin alghan kreditterin ótep, qaytarghan kýnning ózinde de?

3.2008 jyly Qarjylyq baqylau agenttigi BTA Bankte úzaq ailargha sozylghan eki birdey tekseru jýrgizip, bankting kredittik qorjynymen múqiyat tanysa aldy, onyng ishinde sheteldik operasiyalar boyynsha da. Nege sol kezde tehnikalyq eskertulerden basqa eshqanday zang búzushylyq әreketter tabylghan joq, búghan tekseru materialdaryn qayta qarap-aq, kóz jetkizuge bolady.

4.Elimizding jýieqúrushy banki retinde BTA Bank qashanda Últtyq bank pen Qarjylyq baqylau agenttigining múqiyat baqylauynda boldy. Endeshe, Bas prokuratura jariya etkendey, tórt jyl boyy milliardtaghan qarajattyng qoldy boluyna olar qalay jol bergen? Álde songhylary Múhtar Áblәzov pen onyng komandasyna sayasy tapsyrys týskende ghana payda boldy ma?

5.2004 jyldyng 27 qantary men 2009 jyldyng 22 qantary aralyghynda Últtyq bank basshylyghynda bolghan Ánuar Saydenov osy uaqyt oramynda qyzmet babymen BTA Bankti baqylap otyrugha mindetti-tin. Endeshe ol elimizding iri bankinde 2005-2008 jyldary milliardtaghan qarajattyng qoldy boluyna jol berip, betimen jibergeni ýshin qamaugha alynuy tiyis pe? Álde ol bizding úiymdasqan qylmysty top mýshesi retinde tayau arada qamaugha alyna ma (tipti ol búl jóninen habarsyz bolsa da?).

6.2006 jyldyng 19 qantary men 2008 jyldyng 24 qantary aralyghynda QBA basshysy bolghan Arman Dunaev eki jol boyy milliardtaghan jymqyrudy nege elemegen? Ol tipti kezinde «TúranÁlemde» júmys ta istedi emes pe? Bizding úiymdasqan qylmysty toptyng qúryluyna ol qasaqana kóz júmyp keldi me әldi onyng júmysyna aralasyp otyrdy ma?

7.Eger Ánuar Sәidenov pen Arman Dunaev sheneunik kezinde BTA banktegi jaghdaydy baqylaugha kәsiby sheberligi jetpese, BTA Bank basqarmasynyng tóraghasy jәne BTA bank Diyrektorlar Kenesining tóraghasy retinde jaghdaydy týzey ala ma? Jýieqúraushy bankti olargha senip tapsyrugha bola ma?

8.BTA Bankting búrynghy basshylyghyna qyzmet maqsatynda arendagha úshaq alghany aiyp retinde taghyluda. Biraq BTA Bank arendagha úshaq alghan kezende ol tolyqtay jekemenshik bank bolatyn, degenmen, qarajattyng atalghan bap boyynsha júmsaluyn Bas prokuratura men mejvedomstvolyq jedel tergeu toby jymqyru dep tanyp otyr. Nelikten Bas prokuratura bank aksionerlerin almastyrmaq boldy? Shyndap kelgende múnday talap aksionerler tarapynan ghana jýrui tiyis qoy jәne de eger olar shyghynnyng búl týri maqsatsyz artyq júmsaldy dep tapsa.

9.«SamúryqQazyna», «QazMúnayGaz» syndy últtyq kompaniyalar men memleketting qatysuymen qúrylghan «Qazaqmys», ENRC, «Qazsink», «Qazaqstannyng Halyq banki», Kazkommersbank syndy AQ shyghyndaryna da osynday jolmen bagha berile me? Óitkeni búlardyng menshiginde de da óz úshaqtary bar ghoy, ne bolmasa arendagha alyp otyr?

10. Offshorlyq kompaniyalar qataryndaghy zaemshylargha berilgen kreditterdi Bas prokuratura men mejvedomstvolyq jedel tergeu toby BTA Bank qarajatyn úiymdasqan týrde jymqyru dep tanyp otyr. Osy túrghyda «Eyr Astana» últtyq kompaniyasynyng memleket qarajatyna satyp alghan úshaqtardy offshorly aimaqtardyng birinde tirkeui qylmys bolyp sanala ma? Jýieqúrushy ózge bankterde, mәselen Halyqtyq ban pen KKB-da búl túrghydaghy shemalar tergeuge salyna ma?

11. BTA Bank basshylyghyna bank kliyentterining BTA Bankten alghan kredittermen jýrgizgen operasiyalary aiyp retinde taghyluda. Mәselen, baspasóz mәlimetterinde jyljymaytyn mýlik obektilerin baghalaudy tómendetu ne kóteru jolymen jasalghan úrlyq jóninde sóz bolady. Búlay bolsa, iri qúrylys kompaniyasynyng birining Astanadaghy ofis ghimaratyn «Núr Otan» HDP-na naryq qúnynan tómen baghagha satyp jiberui úrlyq bolyp eseptele me jәne de búl qylmysty úiymdastyryp, jýzege asyrghan kim? Ghimaratty baghalaudyng songhy kezenin jýzege asyrghan túlgha qamaugha alyna ma? Onyng tughan-tuystary she? Olargha qatysty úiymdasqan qylmys toby degen termindi qoldanugha bola ma?

Úry kim? Japa shekken kim? Mәsele osynda...

Jaqsylyq JARYMBETOVtyng resmy oryndargha joldaghan saualdary tónireginde «QAZAQSTAN» aptalyghyna pikir tanytqan tәuelsiz zanger Sergey UTKINning aituynsha, «bankti zandy túlgha retinde qabyldau – abstraksiya, múny zangerler kezinde ózderi oidan shygharyp alghan-tyn, yaghni, múnday úghym shynayy ómirde joq».

«Býgingi kýni prokurorlar BTA Bankke Múhtar Áblәzov basqarghan tústa kelgen zalal turaly sóz etip otyr. Endeshe, eng aldymen naqty kimge, naqty qanday kólemde jәne ne sebepti zala keldi, sony týpkilikti anyqtap alu kerek», - deydi Utkin myrza. Tәuelsiz zangerding týsindiruinshe, aksionerlik qoghamnyng (BTA Bank – AQ týrinde qúrylghan) qay-qaysysynyng bolsyn, óz aksionerleri bar, yaghny qojayyn ne menshik iyesi. Aksionerler bankti basqarugha әrtýrli menedjerlerdi júmysqa qabyldap, olardyng júmysyn múqiyat qadaghalap otyrugha mәjbýr bolady. Qalay degenmen, menedjerler aksionerlerding qarajatyn úrlap, jymqyryp ketui de әbden mýmkin. Biraq key jaghdayda qojayyn men menedjer bir adam bolghandyqtan, ózin-ózi baqylau qajettigi bolmaydy, óz-ózin úrlaghan eshkimge de tiyimdi emes.

Banktegi menshik týri, qarajat atauly, negizinen, aksionerlerding menshigi bolyp tabylady. «Sondyqtan da, qarajattyng qalay jәne qanday kólemde shyghyndaluyn aksionerler ózi sheshedi, mәselen, úshaq arendasyna qansha aqsha júmsau kerek degen túrghyda», - deydi zanger. Aksionerler, sonday-aq bankten diviydent týrinde qansha aqsha ala alatynyn da ózderi anyqtaydy.

«Eger aksionerler әr aluan qyzmet týrine qyruar aqsha júmsap, әrtýrli dengeydegi deldaldar men enshiles, niyettes kompaniyalaryna bank esebinen payda tabugha jol ashyp, әrtýrli әdistermen bank aqshasyn shygharyp alyp jatsa, onda bank aksiyasynyng naryqtyq qúny dereu tómendep, qúldyrap ketedi degen sóz», - dep týsindiredi Sergey Utkiyn. Yaghni, múnday jaghdayda aksionerlerding bank aqshasyn paydalanyp qalatynday eki týrli jol bar. «Birinshisi – bank qarajatyn jogharyda aitylghanday, bostan-bosqa ysyrap etu. Ekinshi joly – bank shyghynyn meylinshe azaytyp, aksiya qúnyn ósiru. Artynan aksiyalardy joghary baghamen satyp, payda týsiru», - deydi zanger myrza. Qay joldy alsaq ta, bankting bar aqshasy, bar tabysy, sol siyaqty bar shyghyny aksionerlerding óz qolynda, búl kapitalizm salyp bergen sara joldyng talaby.

«Eger әldekim bank aksiyasyn naryqtyq qúny boyynsha satyp alsa, onda ol bankting jaghdayyn mindetti týrde múqiyat tekseredi, audit jýrgizedi. Óitkeni, óz tәuekelin bilui tiyis. Al, kelisim jasalghan jaghdayda, aksiya qúnynda qarjylyq esepte kórsetilgen búrynghy shyghyndar týgel eskerildi. Yaghni, bank aksiyasyn búrynghy aksionerlerinen arzangha satyp alghan jana aksioner, bankten búl kelisimge deyin shygharylghan aktivterge qatysty dau-damay tughyzbauy tiyis. Óitkeni, ol satyp alghan bank aksiyasynyng qúnynda shygharylghan aktivting salmaghy joq. Eger búl kelisimge deyin bankten eshqanday aqsha shygharylmaghan bolsa, onda aksiya qúny da soghan sәikes joghary bolady degen sóz», - deydi tәuelsiz zanger.

Áriyne, jana aksioner narazylyq tanytuy mýmkin, eger ol bank aksiyasyn satyp alghangha deyin oryn alghan ózge de beymәlim shyghyndar turaly estip jatsa. «Aytalyq, ol bankting keremet zanghar kensesi bar dep, belgili bir baghamen bank aksiyasyn satyp aldy. Biraq búl kense bank menshiginde bolmay shyghady. Múnday jaghdayda jana aksioner satushygha talap qoya alady (tipti, qylmystyq is dengeyinde), óitkeni bank aksiyasynyng qúnynda atalghan ghimarat bank menshigi retinde kórsetilgen bolatyn. Búl dúrys uәj», - dep týsindiredi óz oiyn Sergey Utkiyn. Alayda, atalghan ghimarat aksiya satyp alynghangha deyin satylyp ketse jәne de ol qarjylyq esepte kórsetilse, onda aksiya qúnyna búl ghimarattyng baghasy qosylmaghan. Sol sebepti de, aksiya qúny birshama tómen bolghan.

«BTA Banktegi jaghdaygha kelsek, jana aksioner týrindegi memleket bank aksiyasyn arzangha satyp ala aldy, óitkeni bank aktivterin aldynghy aksionerler júmsap jibergen (ne shygharyp alghan), - dep jalghastyrady Sergey Utkiyn. - Biraq memleket, shartty týrde aitsaq, 1 million tólep 10 millionnyng aktivterine iyelik etkisi keldi. Alayda is jýzinde bank aktivteri de bir millionnyng o jaq, bú jaghynda qalghanyn bilgende, memleket, «9 millionnan qaghyldym» dep baybalam saldy. Sonda múnday aksionerdi japa shekken, ne zalal kelgen dep sipattau dúrys pa? Shyndap kelgende, BTA Bank tóniregindegi jaghdaydy kýlkili deuge bolady. Óitkeni jana aksioner (memleket) bank aksiyasyn búrynghy aksionerlerden bir milliongha da satyp alghan joq. Búl arada memleket bankting búrynghy aksionerlerine aktivterding jetispeui jóninde esh talap qoya almaydy, sebebi ol belgili bir kólemdegi qarajatty aksionerlerding esebine emes, bankting ózine salyp otyr, dúrysyn aitsaq – óz-ózine.

Men dúrys týsinsem, qazir prokurorlar BTA Bankting búrynghy aksionerleri óz aqshasyn biz әngime etken birinshi jolmen júmsap jiberdi degen uәj aityp otyr. Búl týsinikti de. Eger aksionerler kezinde shyghyndaryn meylinshe azaytyp (qymbat úshaqqa otyrmay-aq), offshorlyq jәne basqa da kompaniyalardy asyramay-aq, barlyq aqshany bankte shoghyrlandyryp, tek aksiya satudan týsetin paydagha sengen bolsa, onda olar býgin tesik qaltamen qalar edi. Al, memleket bank aksiyalarynyng baqylau paketin kýshtep tartyp alyp, aldynghy jyldarda týsken tabysty týgel ózi basyp qalar edi.

Biraq aldynghy aksionerler de aqymaq emes, memleketting kózdegeni bolmay qaldy, sondyqtan da әrtýrli dengeydegi «qylmystyq ister» qaptap ketti. Jalpy, BTA tóniregindegi jaghdayda, úry kim, japa shekken jaq kim, dúrystap oilanyp kóriniz.

Aytpaqshy, jogharnyda sóz bolghan aksionerlerding qarajatty jazasyz júmsau (ne shygharu) joly jeke kompaniyalargha ghana qatysty. Eger kompaniya aksioneri ishinde memleket te bolsa, onda prokurorlar qarajattyng maqsatsyz, tiyimsiz týrde júmsaluynyng sebebin súrap, tekseruge qúqyly. Sondyqtan da, men Jarymbetov myrza tilge tiyek etken kompaniyalargha qatysty saualdargha tolyq qosylamyn. Nelikten ekeni belgisiz, memleket búlardyng ishinen úiymdasqan qylmysty top izdeuge asyghar emes, onyng ornyna jekemenshik bankting óz menshigindegi jeke qarajatyn júmsaghanyn tekserip, yghyr bolyp otyr», - dep tújyrymdaydy óz pikirin tәuelsiz zanger Sergey Utkiyn.

Ázirlegen Aydyn ALAN

«QAZAQSTAN» apatalyghy,

№14 )254), 16-sәuir, 2009