Árbir memleket óz últymen ghana tolyqqandy memleket. Resey ýkimetining osy maqsat ayasynda qabyldaghan "Otandastar" memlekettik baghdarlamasyna biyl ýshinshi jyl. Áu basta daqpyrty men nasihaty basym bolghan baghdarlama reseylik otandastardyng elge oraluyna yqpal jasady ma? Kýni býginge deyin jergilikti biylik pen aqparat qúraldary atalghan baghdarlama jóninde halyqty jaghymdy kórsetkishtermen aldauqaratyp kelse de, naqty mәlimetterding kerisinshe órbiytini qalay?

Gazetimizde jariyalanghan "Otandastar" operasiyasynyng sәtsizdigi" atty maqalada baghdarlamanyng bir jyl bolmay jatyp sәtsizdikke úshyraghany ashyq synalyp edi. Odan beri eki jyl ótse de, jergilikti biylik jalpaq júrtqa belgili jaytty әsirelep kelgenin qalay týsinuge bolady? Tipti, Reseyding kez kelgen aqparat kózi men ghalamtor saytyn ashsanyz, "Reseyge qandastar kóptep oralyp jatyr" degen jalyndy mәlimetten kóz sýrinedi. Al, shyn mәninde, jaghday quantarlyqtay emes kórinedi.

Árbir memleket óz últymen ghana tolyqqandy memleket. Resey ýkimetining osy maqsat ayasynda qabyldaghan "Otandastar" memlekettik baghdarlamasyna biyl ýshinshi jyl. Áu basta daqpyrty men nasihaty basym bolghan baghdarlama reseylik otandastardyng elge oraluyna yqpal jasady ma? Kýni býginge deyin jergilikti biylik pen aqparat qúraldary atalghan baghdarlama jóninde halyqty jaghymdy kórsetkishtermen aldauqaratyp kelse de, naqty mәlimetterding kerisinshe órbiytini qalay?

Gazetimizde jariyalanghan "Otandastar" operasiyasynyng sәtsizdigi" atty maqalada baghdarlamanyng bir jyl bolmay jatyp sәtsizdikke úshyraghany ashyq synalyp edi. Odan beri eki jyl ótse de, jergilikti biylik jalpaq júrtqa belgili jaytty әsirelep kelgenin qalay týsinuge bolady? Tipti, Reseyding kez kelgen aqparat kózi men ghalamtor saytyn ashsanyz, "Reseyge qandastar kóptep oralyp jatyr" degen jalyndy mәlimetten kóz sýrinedi. Al, shyn mәninde, jaghday quantarlyqtay emes kórinedi.
Kezinde biylikti basqaryp túrghan V.Putinnin: "Resey búrynghyday úly derjava bolyp qaluy ýshin, keminde 50 mln. otandasty qabyldauy qajet" dep mәlimdegeni este. Al "Otandastar" baghdarlamasy barysynda milliondaghan qandastyng keluine mýmkindik jasau kerek" degen ol ýsh jyldyng ishinde 300 myng adamnyng elge oraluyna senim bildirgen-di. Atap aitqanda, 2007 jyly 50 myn, 2008 jyly 100 myng jәne 2009 jyly 150 myng otbasynyng keluine ýlken ýmit artty. Alayda, býgingi kórsetkish Reseyge bar-joghy 17 myng orystyng (otbasy mýshelerin qosqanda) kóship barghanyn rastap otyr. Turasyn aitqanda, әr jyl sayyn 100 myndaghan otandastardy qabyldaugha bel sheshe kirisken reseylik atqaminerlerding bas josparynyng kýl-talqany shyqqany osydan angharylatyn siyaqty.

Alayda, "Otandastar úiymdary forumy" atqaru komiytetining tóraghasy Lidiya Grafova kózge teriskendey qadalghan mәseleni joqqa shygharghysy keledi. Lidiya hanym "Argumenty nedeli" basylymy tilshisinin: "Otandastar" baghdarlamasynyng toqtap qaluyna sebep, bәlkim, keluge niyet bildirgenderding qatary siyrep ketkendikten shyghar..." degen súraghyna: "Búl shyndyq emes. Ózim TMD memleketterinde jii bolamyn. Sonda talay otbasynyng shabadanyn jiyp-terip otyrghanyna kuә boldym. Óitkeni, olardyng balalary, nemereleri túrghan jerinde orys tilinde sapaly bilim ala almaydy. Ásirese, orys tiline qysym jasalyp jatqan Qazaqstandaghy orystar "kelinder" desen, qazir úshayyn dep otyr..." dep jauap beripti. Al, "Olardy qonystandyryp, jastaryna júmys tauyp beretin jaghday jasamasaq, nesine shaqyramyz?" degen saualdy, "Reseyde orystar azayyp barady. Biz qazirding ózinde demografiyalyq apatqa úryndyq. Jyl sayyn enbekke qabiletti jastaghy adamdardyng sany bir milliongha qysqaryp jatyr. Býginde barlyq sarapshylar "Kóshi-qondy joghaltsaq, Reseydi de uysymyzdan shygharyp alamyz" degen pikirdi beker aityp otyrghan joq" dep toytarghan Lidiya Grafova "Otandastar" baghdarlamasyn Kenes odaghy qúlaghan kezde-aq qabyldap, jýzege asyru kerektigin aitady. Áriyne, mamannyng janayqayy týsinikti. Biraq bizding biluimizshe, qazaqstandyq orystardyng Reseyge asyghyp otyrghany shamaly. Nege deysiz ghoy? Jaqynda bir orys últynyng azamatymen atalghan baghdarlama tónireginde shýiirkelese ketip edim, ol ózining Reseyding Kaluga oblysyna baryp, qaytadan "may shelpek" Qazaqstanyna oralghanyn quana jetkizdi. "Bizdi ol jaqta ekinshi súryptaghy adam qataryna jatqyzady eken. Onyng ýstine dayyn túrghan júmys ta joq. Qolymdy bir siltedim de, otanymday bolyp ketken Qazaqstanyma qayta keldim", - degen-di aghynan jaryly ol. Rasynda da, әleumettik jaghdayy jergilikti qazaqtardan kósh ilgeri orystardyng Reseyge jaqyn arada kóshe qoymasy aitpasa da belgili.

Búl pikirdi Qazaqstandaghy "Orys qauymdastyghynyn" basshysy Yuriy Bunakov ta quattaydy. Byltyrghy jyldyng jeltoqsan aiynda Mәskeude ótken reseylik otandastardyng III Býkilәlemdik kongresine qatysqan Yuriy Bunakov reseylik aimaqtardyng otandastardy qabyldaugha esh dayyn emestigin ashyna aitty. "Daghdarys syltau boldy ma eken, otandastar mәselesi keyinge ysyrylyp qalghan. Shaqyruyn shaqyrghanmen, olardy jayghastyratyn mekeni, qolyna tiyetin qújattary aldyn ala qamdastyrylmaghan. Mәselen, Izrailide repatrianttargha barlyq jaghday jasalghan. Kómek retinde qarjylay aqsha berumen qatar, baspanamen, júmyspen qamtamasyz etedi. Tipti, әleumettik shart boyynsha balalardy balabaqsha, mektepke ornalastyru jóninde keshendi kómek úsynylady", - deydi ol. Sondyqtan da "Orys qauymdastyghy" tóraghasynyng Qazaqstannan ketetin oiy joq. Búl túrghyda ol: "Men ne ýshin ketemin? Júmys joq, baspana joq. Ol jaqta múnday jaghdaygha qol jetkizbegen jergilikti orystar maghan qanday qarym-qatynasta bolady? Áriyne, jaman. Sebebi, olardyng tauyp otyrghan bir ýzim nanyn tartyp alugha baryp otyrghan joqpyn ba? Sol sebepten de, eshqayda barmaymyn. Almatyda ómir-baqy túryp, júmys istep kelemin. Múnda jәy jýrmey, orys tilining damuyna ózindik ýles qosyp jatyrmyn. Qazaqstanda dostarym, onyng ishinde qazaqtildi joldastarym da kóp" dep edi bizding súraghymyzgha bergen jauabynda.
Soghan qaraghanda, elimizdegi orystar Reseyding qúshaq jaya shaqyruyn әzirge qabyldamaytyn siyaqty. 

«Týrkistan» gazeti. 25.02.2010. №8 (814)
Týpnúsqadaghy taqyryp  «"Otandastar" baghdarlamasynyng kýiregeni me?». Maqala yqshamdalyp basyldy