MÁNGILIK SAGhYNYSh
Lәzzat Qapysheva. Novellalar
Mәngilik saghynysh
Shygharma әnshi Bighazy Tútqabekovtyng ruhyna arnalady Sýigender qosylmaydy degen úghym bar ghoy. Biraq biz qosyldyq. Bir birimizdi sәl kórmesek taghatsyzdanyp, uaqyt toqtap qalghanday kýiip-janyp, saghynyshty kýnderdi ótkerdik. Júbaylyq ómirding bal shyrynyn tata jýrip bir-birimizge degen yntyq kónil men ystyq sezim suymap edi. Sәbiyli boldyq. Túnghyshymyz Almas ómirge keldi. Úldy boldym dep, qatty quanyp edin. Bas ekeu bolmay mal ekeu bolmaydy degendey kýndelikti ómirimizde bireuden ilgeri, bireuden keyin bolsaq ta, biz óte baqytty edik. Keshegi studenttik shaqtyng alghashqy jyldarynda tabysqan ekeumiz endi, ýlken shanyraqtyng iyesi atandyq. Ómirge qyzymyz Qarlyghash keldi. Qyz-yrys bereke, ýmitimning jalghasy dep, balasha mәz bolyp edin. Keshegi boz bala jigit saliqaly da salmaqty, eki balanyng әkesi atanyp, dos jarannyn, aghayyn tughannyng qúrmetine bólendin. Óner degende ishken asyndy jerge qoyatyn sen respublika dәrejesindegi sahnadan kórinip, әuelete әn salyp, halqynnyng qoshemetine iye
boldyn.
men de óner ordasynan bilim alghanmyn. Qara jayau
emespin. Biraq, sening abyroyyng asqaq, bedeling biyik bolsyn
dep, shanyraqtyng uyghyn berik qadap, keregendi keneytudi
oyladym, ónerimdi de, ómirimdi de tek saghan arnadym.
Baqytty kýnder ótip jatty, alansyz edim, bәri de osy-
lay bolyp qaz qalpynda túra beredi dep oilaytynmyn. Key-
de gastrolidik saparmen sen alysqa ketkende saghynyshtan janymdy qoyargha jer tappaytynmyn. Kezekti konsert-
terden keshigip kelseng kónilimdi múng basyp, jýregimdi
qyzghanyshtyng qyzyl iyti talap jatatyn. nege deseng sen
symbatyna aqylyng say segiz qyrly, bir syrly, әrbir әiel
zaty armandap, shirkin, mening jarym osynday bolsynshy
dep tileytindey azamat edin. Bәlkim, sondyqtan bolar men
seni ózge týgili ózimnen de qyzghanyp jýretinmin. Ózinmen
birge toylargha, keshterge barghanda nebir súlular úrlana,
keybireuler súqtana qaraghanda seni bireui qoltyqtap keter-
dey qinalatynmyn. Álde jar ghúmyrynyng qysqa bolaryn
sezip janymnyng jantalasqany ma? Beker eken. Bәri de be-
ker eken. Seni nebir sylqym súlular men arulardan qoryp
jýrsem de, ajaldyng tyrnaghynan aila tauyp, qorghay almay-
tynymdy bilmeppin. Ózinnen qapiyada kóz jazyp qaldym.
Qymbat apam aitqanday sen Almatygha shabyt izdep kelip-
en, tughan topyraghyng Janaarqagha tabyt bolyp attandyn-au..
Ózinsiz myna ómirde ensem endi kóterilmeytin shyghar,
qara jerdi basyp jýre almaytyn shygharmyn dep edim.
Ólgenning artynan ólmek joq, qazir shýkirshilik Almasyn
er jetip keledi, Qarlyghashyng boy jetip keledi, sening ýzilip
qalghan әnindi jalghastyramyz degen arman maqsattary da
bar.
Tek men ghana, ózinning beynendi kónilden óshire almay
baqytty kýnderding elesinen es jiya almay kýnde mamyq
tósek múzgha ainalyp, qús jastyghym qargha ainalyp, ózin
jaqqan jýrek otynyng qyzuy qaytyp, jaurap jýrmin.
Sensiz ótken kýnderden jalyghyp, jalghyzsyrap, jabyqtym.
Janym! esimindi úmytpas eling bar da, әuelete salghan әnin
bar da, qos túyaghyng aman bolsa shyraghyng sónbeydi – Bighazy!
Sen mening mәngilik saghynyshymsyn!
JALGhYz ÚLYM
Auyl shetindegi úzyn jolgha qarap, kýni boyy әrli berli
jýretin Asylbay qariya ótken ketkennen býgin qay kýn, dema-
lys emes pe dep, jii súraydy. Tayaghyna sýienip túryp, shetsiz
sheksiz dalagha qarap, o dýniye-ay dep, auyr kýrsinedi. Keshe
ghana «kimsing – Asylbaymyn» dep keudesin joghary ústap bir
әuletting bas kóterer azamaty Asylbayy edi, ómirding biraz
qyzyghy men qiyndyghyn da qatar kórdi. Sonau bir jylda-
ry әke - sheshesimen birge asu da asu bel asyp, Qytaygha da
shúbyryp ótip ketpedi me? Iә bәrin qazir eske alyp keregi
ne? eng bastysy kәrilik kelgende qaladaghy jalghyz túyaghynyn
habarsyz qalghanyna qapalanyp bir kelip qalady ma dep jo-
lyna qarap jýrgenine kóp boldy. Kәri qoydyng jasynday ja-
sym qaldy, aldymda tórimnen kórim jaqyn, qu jalghyz ben
nemeremdi kókiregime basyp túryp, bir kórsem dep arman-
daydy. ey balam, әkenning kónil kýiin sezip, bir kelip ketsen
bolar edi dep Asylbay qarttyng keyde balasha solqyldap
jylaytyny da bar. Jylamay qaytsin, sonau alpysynshy
jyldary Qytaydan zorgha elge jetkende bәibishesi qaytys
boldy, ong solyn tanymaghan úly ekeui ghana ýide sopiyp
qaldy. Sodan aghayyn tuys kórshi qolang kórshi auyldaghy
jesir әiel Jәmilagha qolqa salyp, shanyraghyna kirgizip
berdi. oi, Jәmila pysyq qoy, ýy sharuasyn dóngeletip,
shanyraghymen dәuletining iyesi bolyp shygha keldi, eki qyz
tuyp berdi. Syrttay qaraghan adamgha bәri de dúrys siyaqty.
Biraq, Asylbaydyng auzyn ashyp sýigeni, kózin ashyp kórgeni
túnghysh úly Sanaty jyraqtay berdi. Ógey sheshe ógeylik ta-
nytpay túrmady. ne kerek, jalghyz úly qalagha oqugha ketti.
Sol jaqta otau qúrdy. Bir orys kempirding pәterin jaldap jýrip balaly boldy, birde bar jighan tergenin alyp úlyna
qaladan ýy әpermek bolyp edi, kempiri men qyzdary óre
týregeldi, ne kerek jyldar boyy jighan aqshasy bir kýnnin
ishinde qúnsyzdanyp ketpedi me? Jalghyz úl anda-sanda
bolsa da at izin salyp túrushy edi. Biraq, izdep kelgen әke
shanyraghynan jyly qabaq, meyirimdilik kórmegen son,
songhy uaqyt habarsyz qaldy. e, qarttyq degen de tórtke
bólinedi deydi ghoy, birinshisi shal, ekinshisi qariya, ýshinshisi
aqsaqal, tórtinshisi abyz deydi. Asylbay aqsaqal dombyra-
syn qolyna alyp, auyl aimaghyna qos ishekten kýmbirlete
kýy tógip, týrli anyz qissalardy, terme jyrlardy aityp
otyrghan ortasyn dumangha bóleytin.
Qansha kónildi otyrsa da kókiregindegi jalghyz úlgha degen
saghynysh janyn syzdatyp, syryn adam balasyna aita al-
may qalagha jete almay әjimdi jýzin múng basatyn. Kókiregi
zerek qariya býgin de aqsaqal atandy. Ómirding ashy túshysyn
tatyp, ótken ómirine shýkirshilik deydi. Alladan búiryq
kelse, bәrine dayyn. Tek jalghyz úlymdy bir kórsem degen
tilegi armany bar. Ákening kýndiz kýlki, týnde úiqy kórmey
jýdep jýrgen kónilining әseri me qaladaghy jalghyz úly Sa-
nat ta songhy uaqyt әkesin jii týsinde kórip mazasyzdanyp
jýr edi. Bir kýni kolledjde oqityn jalghyz úly Aybat
senbi kýni sabaqtan erterek kelip «kóke, qolynyz bos bol-
sa auylgha atama baryp qaytayyq» degende quanyp ketti.
Kýndiz týngi tilegi qabyl bolyp jaratqangha myng alghys
aytqan Asylbay qart jalghyz úly men nemeresin jolgha
shygharyp salyp kelip, tósegine qisayyp jatyp, mәngilikke
kóz júmyp edi. Qalagha jaqynday bergende jýregi әlde
neni sezdi me sabyrsyzdanghan Sanat jalghyz úly Aybat-
ty qúshaghyna alyp jalghyz úlym mening әkemning úrpaghy,
sen aman bolshy dep mandayynan sýidi. myna bes kýndik
tirshilikte әke men balanyng tatulyghyna, aghayyn tughannyn
silastyghyna jeter ne bar deysin. Sanat kópten kórmegen
әkesine degen saghynyshynyng basylmaghanyn endi sezgendey
ózegin óksik qaryp: jalghyz úlyn bauyryna basyp, jalghyz
úlym, jalghyz úlym dey berdi...
MÚnAYdYM ÓzIng JoQTA...
Saghynyshtyng saghymyna oranyp, ózindi oilap, bir kezde-
su bar dep alda, «qoshtasamyn ózinmen» degen óleng joldary
til úshyna oralyp, ezu tartyp, tәtti bir qiyaldyng jeteginde
kele jatyr edim, qalta telefonym shyr-shyr ete qaldy:
– Sәlemetsiz be, Jәmila Bazarbekqyzy, men, Ásel
ergeshqyzy degen jurnalist siniliniz bolamyn, sizden
súhbat alsam degen josparym bar edi.
– rahmet, ainalayyn, men aiypty bolyp, jazasyn ótep
kelgen janmyn, sondyqtan súhbattyng reti kele qoymas dep
oylaymyn.
– Jәmilya Bazarbekqyzy, myna ómirde «janylmaytyn
jaq, sýrinbeytin túyaq joq», sizding ómiriniz keybireulerge
sabaq bolar, biz sizdi songhy uaqyt bar qiyndyqty jenip
shyqqan, býginde isker de kәsipker әiel retinde jaqsy ta-
nimyz.
Ásel izimnen qalmay jýrip, súhbat beruge meni kelistirdi.
Qazirgi oqyrman da, tyndarman da, kórermen de bilimdi de,
bilikti zerek qoy. Ózderine únaghan oiymdy kónilderine tek-
shelep jinap, oy týier dep, ótken kýnderimnen syr sherte
bastadym..
...mening balalyq shaghym, ata-anam, aghayyn-tuys,
aghalarymnyng arqasynda alansyz ótti. Jastyq dәurenimde
de, studenttik shaqtyng qyzyq quanyshyn da kóp kórdim.
Ózim qatarly jastar armandaytyn jogharghy oqu ornyn
bitirip, alghan mamandyghym boyynsha júmysqa da tez or-
nalastym. Birde jaqyn qúrbym túrmysqa shyghyp, soghan
qyz-joldas bolyp, erip bardym. Toydan qaytar uaqytta
kópshilik qauym jinalyp, basyma oramal salyp, bir kýnde ontýstik ónirge kelin bop shygha keldim. Biraq, ózing tanymay-
tyn, janyng qalamaghan janmen tósekte basyng qosylghanmen,
kóniling qosylmasa bolmaydy eken. Arada bes-alty ay ótken
son, ajyrasyp kettik. Áke-sheshemdi, aghalarymdy úyatqa
qaldyrdym, túrmystan qaytyp keldim dep, ózimdi-ózim
ishtey mýjip, biraz uaqyt selsoq kýy keshtim, bәrine uaqyt
emshi eken. ensemdi tiktep, bar yqylas-yntammen adal enbek
etuge әr saghatymdy, kýnderimdi bosqa ótkizbeuge bel budym.
Saghat tili jyljyp, kýnderge úlasyp, ótken kýnder aptagha
aynalyp, ailar men jyldar jymyn bildirmey óte berdi. Ózim
qatarlas qúrbylar ýili-borandy bolyp, jan-jarymen qatar
jýrgende men olargha qyzygha qaraytynmyn. Ár bosaghanyn
kiyesi bar deushi edi, alghash attaghan bosaghamdy beker tastap
kettim ba dep, úzaq týnge kóz ilmey, oilanyp shyghatynmyn
jәne Allagha ghana jarasqan jalghyzdyq degen ýreyden qorqa
bastadym. Bәlkim, ... taghdyrym osylay shyghar..
Bir keshte Qúrmanghazy atty azamatpen tanysyp, kóp
uaqyt ótpey, oghan túrmysqa shyqtym. Ómirge birinen son
biri eki qyzym keldi. Pәterden pәterge kóship jýrsek te,
ony qiyndyq dep oilamappyn. Balalar óse kele qyzmetim
de satylap jogharylady, ailyghym da jaqsy, kóligim de
bar, manayymda dos-jaran da kóp, aghayyn-tuys ta elden
ýzdiksiz kelip-ketip jatady. Jan-jarym janymdy týsinip,
jaghdayymdy jasamasa da, oghan eki qyzymnyng әkesi dep
qarap, arada júbaylyq jarasymdylyq bolmasa da, bәrine
tózuge de, kónuge de dayyn edim. Sol kezdegi bar aldany-
shym – júmysym, balalarym bolatyn, sol ómirime shýkir
deytinmin. «Shólmek myng kýn synbaydy, bir kýn synady»
degendey, ayaq-astynan mekememizge tekseru jýrgizilip, bir
kýnde qamaugha alynyp, aiypker atandym.
Úzaq-úzaq tergeuler, tynymsyz tekseruler qajytyp,
jýikem syr berip, tar qapasta qamalyp, ne ónim, ne týsim
ekenin ajyrata almadym. Aqtala almadyq, ózim jәne
esepshi, birimiz 8 jyldy, birimiz 6 jyldy arqalap, Alma-
ty oblysy, Jaughashty audanyndaghy «әielderdi enbekpen
týzetu» mekemesine jóneltildik.
e, nesin aitasyn, ol jer men qazir ekeumiz otyrghan myna jerding arasy jer men kóktey. Bәrin tizbelep qayteyin, men
ol jaqta 4 jyl 8 ay otyrdym. nebir arular men aqyldy,
isker, kórikti әielderdi de, tamasha qyz-kelinshekterdi de,
jasy kelgen qart analardy da sol jerde kórdim. osyndayda
eske týsedi, Dulat Isabekov bir shygharmasynda «jalmauyz
kempirding de shyqqan tegi әiel, ony osynday kýige týsirgen
myna qu it tirshilik» dep jazghany bar edi. Sol aitpaqshy,
tumysynan jany nәzik, jaqsylyqqa jany qúmar әiel za-
tyn temir torgha telmirtken myna qu tirshilik adamdardyn
bir-birine degen qataldyghy, meyirimsizdigi der edim. Jaza-
syn ótep jatqan әielderding әr qaysysynyng ómiri bir derekti
de, kórkem shygharma. men 4 jyl 8 aidy janarym jasqa to-
lyp, qos perzentimdi, anamdy, auylymdy, bostandyqty
saghynumen ótkizdim. Tozaqta ótkizgen kýnderimning әr sәtin
sózben jetkizip aita almaymyn. eng bastysy, shýkir deyin,
bostandyqqa shyqtym. Aldymnan shyqqan eshkim joq, bala-
larym bolsa Aqtóbede, anam aurushang bolyp qalghan, kýieuim
men isti bolghan kýnnen-aq qol ýzgen, bayaghy dos-jaran da
alystaghan, sottalghan jan kimge kerek deysin. Temir tordyn
ar jaghynan dalagha shyqqanda, taza auany jútyp, aspangha
tesile qarap, úza-a-aq túryp qaldym da, senimsiz qadammen
qalagha bet aldym. Qaltamda kiltim bar, ýige jetkenshe
asyqtym.
o, toba, bayaghyda men mashinadan týsip jatqanymda,
jýgirip kelip, qal- jaghdayymdy súrap amandasyp jatatyn
kórshilerim búl joly meni kórip, bir-birine sybyr-sybyr
etip, teris ainaldy. esikti ashyp, ishke kirdim. Áyeli joq,
iyesiz qalghan ýiding ishi astan-kesten. Telefon istemeydi,
televizor kórsetpeydi, del-sal bolyp biraz uaqyt oty-
ryp qaldym da, syrtqa shyqtym. Kóshening qarsy betindegi
dýkenge baryp, sol jerden dostaryma, aghayyn- tuysqa
qonyrau shalyp edim, dausymdy estip quanghan eshkim bol-
mady, tipti menimen sóileskileri de kelmedi. Qaltamda az
ghana qarajat bar edi, dýkennen az-maz azyq-týlik, bir jar-
ty alyp, as bólmege kirip, óz-ózime dastarhan әzirlep jatyr
edim, esik qaghylyp, ýige beytanys er adam kirip keldi. Shy-
nymdy aitsam, men alghashqyda qorqyp kettim
– Jәmila, sәlemetsiz be, tang qalyp túrsyz ba? men
rәziyanyng aghasy Túrsynmyn. Sizdi arnayy Qaraghandydan
izdep kelip edim.
men esimdi tez jidym
– rәziya qalay, tәuir boldy ma?
– Jәmila, rәziyany aparmaghan jerimiz joq, dәrigerler
de, emshiler de emin taba almady. Qayran, qaryndasym,
sandyraqtap jatyp, sening atyndy san mәrte aitatyn. Birde
esin jighanda maghan amanat sózin aityp edi, sol ýshin kelip
túrmyn.
–Agha, bir ótinishim, qolynyzdan kelgenshe Jәmila
tәtege kómektesiniz, ol jaqsy adam. Biz bir kamerada 13 әiel
boldyq, kezektesip úiyqtaytynbyz, men qatty auyrghanda
Jәmila tәte meni arqasyna salyp, bolmasa, bauyryna ba-
syp, balasha әlpeshtep, meni әn aityp úiyqtatatyn. Agha, bar
tilegim – ol kisini Jaughashtygha izdep barynyz.
Qaryndasymnyng qayghysy qabyrghama qatty batty, qosaq
arasynda bosqa kýiip ketken botamnyng songhy sózderin
esimnen shyghara almadym, ózinizdi izdep Jaughashtygha da
bardym, bostandyqqa shyqqan ekensiz, sol jerden meken-
jayynyzdy alyp, kelip túrghanym osy.
Sol kýni rәziyanyng aghasy maghan kóp qarajat berdi,
qújattaryma kómektesti jәne Aqtóbege qaray úshaqqa biylet
te aldyq.
– Jәmila, auylynyzda asyqpay bir aiday uaqyt bolynyz,
al myna ýiding kiltin maghan tastap ketiniz, qyzdarynyzben
kelgende men sizdi ózim kýtip alamyn.
Qashanda oiymyz jaqsylyqtan kóri jamandyqqa auyp
túrady ghoy. Túrsyn maratúly ýiding kiltin súraghanda
bir týrli sekemdenip qaldym, biraq auylgha ketkim kelip
túrghandyqtan, ýiding kiltterin «lәm» demesten, qolyna
ústata saldym. Sol sәtte maghan eshnәrsening qajeti joqtay,
kónilim qúlazyp túr edi. Kóp sozyp qayteyin, sonymen
men auylgha attandym. Tura bir ay bolghanda qyzdarymmen
Almatygha oraldym, bizdi úshaqtan Túrsyn maratúly
kýtip aldy. Ózderin kýtip túrghan bóten jandy kórgen
qyzdarym alghashqyda tosyrqap qaldy. men mәn-jaydy, ol kisining qaryndasy rәziyamen birge Jaughashtyda ótkizgen
kýnderimdi, bәrin-bәrin aityp berdim. Áuejaydan ýige de
keldik, senseniz syrtqy esikten bastap, ýiding ishin de tany-
may qaldyq, kýrdeli jóndeu jýrgizilgen. Qymbat jihazdar,
ýlbiregen perdeler, ydys-ayaqqa deyin janaryp, janghyryp,
jarqyrap túr. Aytargha sózimiz joq. Túrsyn maratúlyna
kiltti berer aldyndaghy aram oiymnan ózim úyalyp kettim.
Arada kóp uaqyt ótpey, dastarhan mәziri de dayyn boldy.
As ýstinde Túrsyn maratúly jaqsy tilekter tilep túryp,
endi mening memlekettik mekemede biraz uaqytqa deyin
qyzmet istey almaytynymdy aityp, jeke kәsippen ainaly-
suyma baghyt-baghdar berdi. mening aitayyn degenim, jalpy
әiel zatyna ghana emes, әr adamgha bir-birining jan-jyluy,
qamqorlyghy kerek, qazaqtyng jauy qazaq bolmay, qazaqtyn
qorghany qazaq boluy kerek.
men sóilep otyrmyn, әngimemning ayaghy bitpesten bәrin
ýnsiz ghana tyndap, jazyp otyrghan jurnalist Ásel janary-
na ýiirilgen jasyn tyya almay, esikten shyghyp ketti. ol jaza
ma, jazbay ma, onda sharuam joq, búl qazaqta jigitter bar nar
qasqa dep Tólegen Aybergenov jyrlaghanday, el-júrttyn,
aghayyn-tuystyng qamyn oilaghan Túrsyn maratúly
siyaqty azamattardyng kóp boluyn tiledim. Ájem ýnemi «bir
jamandyqtyng bir jaqsylyghy bolady» dep aityp otyrushy
edi. Tipti, temir tordyng ar jaghynda ótkizgen 4 jyl, 8 aiyma
da riza siyaqtymyn. ol jaqqa barmasam, rәziyany kórmesem,
Túrsyn maratúlymen myna ómirde kezdespey, qamqorlyghyn
kórmey, jan-jyluyn sezinbey, ómirden óterim de mýmkin
edi-au. rizamyn saghan, taghdyrym, Túrsyn maratúlynsyz
ótkergen kýnderime ókinip, onymen kezdeskennen keyingi ózi
joq kýnderde de kóp múnayyp jýrmin.
Ómir atty aidynda eskeksiz qayyqtay bolyp, qaltyldap
qalghan mening ómir jolymda kezdesip jaryq sәule shashqanyn
ýshin Allagha san myng alghys aitamyn ózinmen ótkeretin
múnly kýnderime de rizamyn!