Álemdi dýr silkindirip, әrbir beybit jýrekke qorqynysh pen ýrey ornatqan Parijdegi 17 adamnyng (onyng ishinde «Sharly Ebdo» satiralyq jurnalynyng 12 qyzmetkeri de bar) terroristerding qolynan qaza tabuy eki millionday adamnyng jappay sheruge shyghuyna sebep boldy. Búl ózi búl qalada búryn-sondy bop kórmegen oqigha eken.

Áriyne, býkil músylman qauymyna asa qasterli Payghambargha karikatura jasaghan jurnaldy birjaqty da sózsiz qoldau mýmkin emes. Sóz bostandyghy, sóz joq, manyzdy shart әri qajet qúqyq, biraq kez kelgen din ókilderining sezimin syilau da kerek. Sol sekildi Isa payghambardy da, Buddany da kelemejdep, kýlkili suret salu – sóz bostandyghynyng jarqyn kórinisi dep sanaudan aulaqpyn. Óitkeni sóz bostandyghyn tanytudyng basqa da órkeniyetti joldary bar! Biraq múnday talap tapa-tal týste beybit adamdardy qyryp salugha eshbir negiz bola almaytyny týsinikti. Onsyz da ózderining qylmystaryn aqtaghysy keletin terrorister synyqqa syltau taba almay otyrghanda, múnday karikatura jariyalau olardy arandatudyng bir belgisi bop shyqpay ma?

«Sharly Ebdo» presedenti qazirgi aqparat salasy men demokratiyalyq qúqyqtardaghy bir ýlken qarama-qayshylyqtyng bar ekenin kórsetti: sóz bostandyghy men sóz jauapkershiligi sekildi manyzdy postulattardyng bir-birimen janaspaytyn tústary bar. Yaghny senzura bolmauy tiyis, biraq milliardtaghan músylmannyng namysyna tiyisuge bolmaydy.

Biraq tipti bizding osynau oryndy kýmәnimizding ózi osy kýnderi mahabbat astanasy – Parijde oryn alghan ayausyz terrorlyq aktilerdi esh aqtay almaydy! Karikaturagha renjisen, tәuelsiz Fransiya zandaryna jýginip sotqa ber, jauapqa tart! Biraq sol suretterdi jeleu etip, beybit adamdardy qyryp salu – baryp túrghan jauyzdyq, naghyz qylmys!

Jә, búl bizden aulaqtaghy eldegi oqigha, sondaghy ýrdis pen dәstýr.

Al bizde bolsa, kýni keshe Janaózende beybit qandastarymyzdy qyryp tastaghanda da Almatynyng alanyndaghy mitingke kóp degende eki-ýsh myng adam shyqty emes pe?..

Sifrlardyng da óz siqyry bar emes pe? Resmy derekter boyynsha Parijde de, Janaózende de qaza tapqandardyng sany – 17 (әriyne, bizdegi aqparatqa ýlken kýmәnmen qaraytynymyzdy o bastan-aq aitqan edik!). Al qandy qyrghyngha - narazylyq, al qaza tapqandardyng otbasylaryna- qoldau tanytyp, jalpyúlttyq birlikti kýlli әlemge pash etip, alangha shyqqandardyng sanynyng aiyrmashylyghy –jer men kóktey!Yaghni, qarapayym arifmetikagha salsaq, fransuzdardyng últtyq birlik sezimi bizge qaraghanda 10 myng ese artyq!

Nege?

Nege toy-tomalaqqa barudy keshirilmes kýnә dep sanaymyz, odan qalmaymyz da, al azamattyq oy men namysty tanytatyn jiyngha barmaymyz?

Áriyne, onyng sebepteri kóp.

Keshegi Sovet zamanyndaghy repressiyalardan keyingi ýrey men qorqynyshtyng qaldyqtary sanadan әli de óshe qoyghan joq. Batpandap kirgen qorqynysh mysqaldap shyghady eken ghoy.

Onyng ýstine rúqsatsyz mitingke shyqqany ýshin taghylatynjaza da ótken jyly shamadan shyghyp, qatayyp ketti.Múnyng ózi «sen tiymesen, men tiymen, badyraqkózizm» sekildi әleumettik dertti odan sayyn asqyndatyp jiberdi.

Býkil elding sanasyn jaulap alghan «zombiyjәshik», yaghny teledidardyng da rolin joqqa shyghara almaymyz. Kýni-týni «núrotanshylap», joqty bar etip kórsetip, biylikke syn aitushylardy kópe-kórineu qaralap jatqan onyng uy sanagha sinip ketken. Ol «dymbilmestik» dert, әsirese, auyl jaqta asqynyp túr!

Oghan taghy bizding qanymyzdaghy әsire «shýkirshilik» pen «tәubәshildikti» taghy bir qosyp qoyynyz.

Shaqyrushygha da kóp nәrse baylanysty. Al bizde bolsa, ishki yrdu-dyrdulardan keyin oppozisiyanyng da bedeli tómendep ketkeni ras.

Jәne de el birauyzdan narazy bolyp, ózining qarsylyghyn bildirer qoghamdyq keselder az ba búl kýnderi?

Baghanyng sharyqtauy. Jemqorlyqtyng jaylauy. Júmyssyzdyqtyng joyylmauy. Basqasyn aitpaghanda, Jana jyldan eldi u-shu ghyp, qarapayym júrttyng mazasyn alyp bitken «avtokreslo» jyry she? 12 jasqa tolmaghan ýsh-tórt balasy bar auyldaghy aghayyn nege osyndayda óz qúqyn qorghap, dauysyn shygharmaydy? Álde ol ýshin de mindetti týrde bir sayasy partiya ýndeu tastap, bәrin úiymdastyru kerek pe?

Jә, sayasat pen oppozisiya kóp adamdy qyzyqtyrmaydy delik. Ol sózding de jany bar shyghar. Biraq osy jónsizdikterding әrbir azamattyng naq ózining jeke basyna tikeley qatysy bar emes pe?!

Meninshe, osynau fenomenning jogharyda aitylghan jayttardan bólek taghy da eki týrli sebebi bar.

Birinshiden, biz belsendilikti ózimizden emes, basqadan talap etemiz: bir nәrse bop qalsa, «nege oppozisiyadaghy pәlenshe men týgensheler kóshege shyqpaydy?» dep kinәni ózgege arta salamyz. Al ózimiz divannan bir júmsaq jerimizdi kóteruge erinemiz!

Ekinshiden, biz әli de jalpyhalyqtyq syn saghattary birige alatyn birtútas últqa ainala qoyghan joqpyz!

Al úiymdasa almaghan últ – útylady! Oghan tarih kuә! Óz basym «Janaózen túsynda tanyta almaghan últtyq birligimizdi erten, jaman aitpay, jaqsy joq, el basyna kýn tughan kezde tanyta alamyz ba?» degen saual turaly qatty oilanyp jýrmin...

«Ashyq alan» (Qalam Mezgil) gazeti, №1, 15  qantar 2015 jyl

Abay.kz