- Nege úrasyn-ey sen validatordy? – dep avtobus jýrgizushisi rulide otyrghan jerinen atyp shyghyp, salonnyng orta túsyndaghy tentek qazaqqa qaray túra úmtylyp edi, ishtegi jolaushy bitkendi eki jaqqa qaray japyra iyterip, ol da jýrgizushige qarsy úmtyldy. Ózi «atana nәlet kók temiring (validatordy aitady da) baqanday qyryq tengemdi jep qoydy» dep aiqaylap keledi.

Biri bәkene boyly, ekinshisi engezerdey bolatyn eki qazaqty avtobus ishindegi jolaushylar әren-pәreng degende ekige aiyryp ýlgerdi. Endi bolmaghanda ekeui birin-biri jep qoyatynday eken. Al endi avtobustyng aldynghy-artqy jaghyna keptelip, ne ary jýre almay, ne beri jýre almay, eriksiz «probka organizovati» etken týrli de týrli kólikterding jýrgizushileri qalanyng qaq ortasyndaghy ortalyq ýlken kóshenin... qaq ortasyna túryp qalghan avtobus jýrgizushisin jeti atasynan әrmen qaray sypyra boqtaugha kiristi. Endi qaytsin, bәri de birdenege asyghyp-ýsigip ketip bara jatyr. Erigip jýrgen eshkim joq.

Baqsaq, mәselening mәnisi mynada eken: qala ishinde jýretin qoghamdyq kólikte «jýz otyzgha juyq últtyng ókili tatu-tәtti terbetilip» kele jatpay ma!  Solardyng ishindegi qarapayym bir qazaq biylet beretin validatorgha jýz tengesin sýngitip jiberip, tiyesili biyleti men validator qaytaryp beruge tiyisti jiyrma tengesin kýtip túryp qalmay ma?! Birneshe sekund emes, birneshe minuttay uaqyt ótedi – biylet te joq, jiyrma tenge de joq. Ary-beri qozghalaqtap, adamdardan azdap úyalynqyraghan әlgi qazaq taghy bir JÝZ tengesin sýngitedi - «aqsha jegish aramza» validatordyng «toyymsyz» óneshine. Biraq «qyrsyq bir ainaldyrsa, shyr ainaldyrady» degendey, «kókbettengen kók temir» biylet pen jiyrma tenge «sdashty» taghy da qaytarmaghan son, «birneshe aidan beri ailyq almaghan» (shartty týrde aityp otyrmyz da) qarapayym qazaqtyng talaghy tars aiyrylady. Tars aiyrylghany sol emes pe, júp-juan júdyryghymen validatordy tars etkizedi de, «kók temirdin» biylet pen «sdash» shyghugha tiyisti eki tesigine kezek-kezek ýniledi. Joq! Biylet te joq, «sdash ta» joq! Basqasy basqa, qyryq tenge «sdashtyn» kýiigi qoysyn ba, tipti bolmaghan song әlgi qazaq toqpaqtap úra jónelmey me, tili joq bayghús validatordy. Osy kezde qasqa joldyng qaq ortasyna kók avtobusty qantaryp tastap, jýrgizushi shyqpay ma aiqaylap: «...e-e-ey, esing dúrys pa, validatordy nege úrasyn?» dep. Avtobus ishindegi biz kórgen «ii-qii jyn-shaytan» osydan bastalghan eken.

Endi mәselemizding mәnin ashayyq.

Osydan birneshe jyl búryn Almatynyng keybir kóshelerinde jap-jana, jap-jana kók ala avtobustar payda bolghan edi. Shynyn aitu kerek, jananyng aty – jana emes pe! Ishine kirseng – rap-rahat! Óitkeni ishi tap-taza. Bәrinen búryn jýrgizushilerin aitsanyzshy! Uniforma kiygen... kirip-shyqqan jolaushy ataulygha tek kýlip qana qaraytyn jýrgizushini kórgen kezde... әlgi avtobusynyzdyng ishinen mýlde shyqqynyz kelmey qalady. Bir tang qalarlyghy – osynau kók ala avtobustardyng ishinde konduktor degender de joq. Konduktordyng qyzmetin VALIDATOR dep atalatyn jansyz kók temir atqarady. Mysaly, avtobusqa kirgen jolaushy validatordyng jyryq tesigine tiynyn tastap jiberse boldy, ekinshi bir tesiginen sumang etip biyleti shygha keledi. Túp-tura órkeniyetti shet eldegi siyaqty. Áytse de mine, sodan beri kóp jyldar ótken joq, «jýrgizushisi kýlip qana qaraytyn» kók ala avtobustardan qadir kete bastady. Qadir ketpegende she? Qanshama jerden tap-taza bolsa da, adamdardyng kópshiligi osynau kók ala avtobustargha otyrudan qasha bastady – keyingi kezderi. NEGE?

Nege deseniz, kók ala avtobustardyng kókpenbek uniforma kiygen jýrgizushileri keyingi kezderi jolaushylaryna kýlip qaraghannyng ornyna, kýdireyip qaraytyn bolghan. Óitkeni validatory qúrghyry keyde dúp-dúrys istese, keyde «qyrsyghyp», mýlde istemey qalady. Al endi validator istemey qalghan jaghdayda jýrgizushi avtobustaghy jolaushylargha biylet satugha qúqyly emes. BOLMAYDY. Senbeseniz, validatordyng jelkesine qaranyz, onda «avtobus jýrgizushisining biylet satuyna bolmaydy» dep taygha tanba basqanday ap-anyq jazylghan. Jogharyda jazghanymyzday, validator istemey qalghan keybir jaghdaylarda «nervnyi» jolaushylar tili joq temir bayghústy toqpaqtay jóneledi. Ol toqpaqqa jýrgizushi shydasyn ba! Shydamaydy әriyne! Sodan bastalady – jogharydaghy siyaqty jekpe-jekter. Áriyne, demokratiyaly, zayyrly qogham ornatugha negizdelgen qazaq elining Almaty siyaqty ýlken de ýlken qalalarynda órkeniyetti elderdegi siyaqty «samoobslujivaniya» týrlerine birtindep-birtindep kóshe bastaghan da dúrys shyghar, alayda bizding halqymyz... halqymyz-emes-au, bizding qoghamymyz osyghan dayyn ba? Bizding oiymyzsha, mýlde dayyn emes. Bir ghana mysal: jergilikti túrghyny bar, kelip-ketip jatqan jolaushy-qonaqtary bar, gastarbayterleri bar, taghy basqasy bar – sonyng bәrin qosqanda kóshesinde kýnine millionnan astam kólik pen birneshe millionnan astam adam jýrip jatatyn Almaty qalasynda validatordan «spokoyno» biylet pen sdash» alyp, odan әrmen qaray óz tirliginmen «spokoyno» kete beru mýmkin be? Tipti de mýmkin emes! Senbeseniz, validatory bar kók ala avtobustarmen qydyryp kóriniz! Aytpaqshy, jolaqysyn validatormen tólettiretin kók ala avtobustargha otyrmas búryn, qaltanyzdy úsaq tiyndargha toltyryp alynyz, әitpese «kók temirlerdin» kópshiligi «sdash» bermeydi. Sonymen birge, olar sizding qaghaz aqshanyzdy mýlde kerek qylmaydy. Al tiyn ýshin tóbeles kóbinese osyndaydan bastalady.

Bir qyzyghy, osynau kók ala avtobustar men validator degenderiniz Almatygha әkim bolyp Ahmetjan ESIMOV myrza kelgen song payda boldy. Qala ishinde kóbinese «belsebedpen» qydyrghandy qatty únatatyn AHMETJAN myrza tanertengi jәne keshki uaqyttarda («chas piyk» kezderinde) bir auyq kók ala avtobustarmen de qydyryp kórse, validator shirkinning qyzyghyn kórer edi-au!

Marat MADALIMOV.

Abay.kz