Respublikamyzdyng ýlken energetikalyq әleuetine qaramastan elimizding ontýstik ónirlerinde elektr energiyasynyng tapshylyghy bayqalady. Negizgi tútynatyn arzan elektr energiyasynyng basym bóligi basqa aimaqtardan tasymaldanady. Óitkeni, ózimizde óndiriletin elektr energiyasy óz qajetimizdi ótemeydi. Onyng ýstine, «3-Energoortalyq» AQ-y men «Jambyl GRES» AQ-ynda óndiriletin elektr quatynyng qúny Ózbekstannan importtalatyn tabighy gaz ben mazut baghasynyng qymbattyghyna baylanysty joghary bolyp otyr. Osynyng saldarynan elektr energiyasynyng 50%-gha juyghyn elimizdegi ýsh iri elektr stansasy óndirip, olargha salmaq týsude. Búl óz kezeginde quattardy tandauda tútynushynyng qúqyqtary men bostandyqtarynyng shekteluine alyp kelude. Sol sebepti elektr energiyasy kóterme sauda naryghynda qolayly bәsekelestikti qajetti dengeyine kóteruge qol jetkize almadyq.

Qazirgi tanda qoldanystaghy naryq modelin pisip-jetildiretin kez keldi. Onda elimizde 2030 jylgha deyin óndiru/tútynu boljamdy tengerimderi jәne sala aldyndaghy mindetteri men basymdyqtary eskeriledi. Búl ýshin barlyq naryq subektilerining júmysyna ashyq jәne bәsekelestik jaghday jasaluy qajet.

Kelesi qadam – búl ónirlik elektrjelilik kompaniyalardy (ÓEK) irilendiru. Ontýstik Qazaqstan oblysynda elektr energiyasyn bólu jәne taratu qyzmetimen tariyfi 0,94 tenge/kVt-sagh., – 5,23 tenge/kVt-sagh., úzyndyghy 8 shaqyrymnan – 22942 shaqyrym bolatyn 6 tabighy monopoliya subektileri ainalysady. Olardyng birigui energiyamen jabdyqtau senimdiligin arttyrugha, aimaqtarda elektr energiyasyn beru men bólu qyzmetining shyghynyn azaytugha jәne tútynushylar ýshin elektr energiyasy qúnyn tómendetuge mýmkindik beredi.

Taghy bir manyzdy janalyqtardyng biri – elektr energetikasy salasyna investisiya tartudy yntalandyratyn jana tariftik sayasatty engizu josparlanyp otyr. Ol boyynsha tarif eki komponentke bólinedi. Birinshisi – kýrdeli shyghyndardy qarjylandyru ýshin belgilengen tirkelgen bóligi. Ekinshisi – elektr energiyasyn óndiru barysyndaghy ainymaly shyghyndardy jabugha arnalghan paydalanylghan elektr energiyasynyng tólemderi. Sarapshylar tarifter «shyghyndar» әdisi boyynsha bekitilse, tarifterding jana qúrylymy qalyptasqan jaghdaydy ózgertetinin aityp otyr.

Monopoliyagha qarsy organ qyzmetining júmys isteu konsepsiyasyn ózgertu jәne EYDÚ standarttaryna sәikestendiru ýshin birqatar ózgerister engizu josparlanghan.

EYDÚ úsynymdaryna sәikes, monopoliyagha qarsy organ tómendegi institusionaldyq standarttargha say boluy tiyis:

1) monopoliyagha qarsy organ basqa memlekettik organdardan tәuelsiz boluy kerek, yaghny ol basqa memlekettik organnyng bólimshesi bolmauy tiyis;

2) monopoliyagha qarsy organnyng basshylyghy belgilengen merzimge (5 jyl) taghayyndaluy qajet jәne osy merzim ayaqtalghangha deyin, qylmysqa jol berip qoymasa, ony atqaratyn lauazymynan jónsiz bosatudan qorghaluy tiyis;

3) monopoliyagha qarsy organ tek bәsekelestikti qorghau jәne ekonomikalyq tiyimdilikke qol jetkizudi ghana maqsat etui tiyis. Yaghny ol tútynushylardyng qúqyn qorghaudan, baghalardyng ósuin tejeu jәne ózge de tariftik retteulerden bosatyluy kerek.

EYDÚ-nyng úsynymdaryna sәikes, monopoliyagha qarsy organ erkin bәsekelestikti damytumen ainalysatyn derbes ortalyq – atqarushy organ boluy tiyis.

B.IZBASAROV, QR Últtyq ekonomika ministrligining Tabighy monopoliyalardy retteu jәne bәsekelestikti qorghau komiytetining OQO boyynsha departamentining bólim basshysy.

Abai.kz