Memleketting atauy tartysqa týsken kýn

Jaqynda qazaqstandyq zanger Jangeldi Sýleymenov «Qazaqstan» atauynyng orys tilindegi núsqasyn ózgertudi úsynghan. Zanger ózining әleumettik jelidegi paraqshasynda  memleketting atauy resmy tilde qate jazylyp jýrgendigin aityp, mәsele kótergen. Búl turaly nur.kz sayty jazdy.

Qazaqstandyq zanger Jangeldi Sýleymenovting (surette) aituynsha, memleketting qazaq tilindegi «Qazaqstan» degen atauy, qazirgi tanda «Kazahstan» dep audarylyp jýr. Sonday-aq,  tólqújattaghy latyn tilindegi audarma da onyp túrghany shamaly (http://www.nur.kz/961497-kazakhstan-vnov-predlozhili-pereimen.html).

Zanger ózining әleumettik jelidegi jeke paraqshasynda da memleketting atauyn «h» әripi arqyly qate jazyp jýrgenimizdi jazghan (https://www.facebook.com/profile.php?id=100004233549130).

«Qazaqstan» degen sóz «Kazahstan» dep audarylmaydy ghoy negizi, dúrysy – «Kazakstan» boluy kerek. QR Konstitusiyasynda memleketting atauy qazaq tilinde «Qazaqstan», orys tilinde – «Kazahstan» dep jazylghan. Tariyhqa qarasanyz, 1925 jyly bizding memleketimizding atauy Qyrghyz respublikasynan Qazaq respublikasy bolyp auysty. Yaghni, ol kezde bizding atauymyz orys tilinde «Kazakstan» bolghan. Al 1936 jyly qazaqtardyng ózderi qalap, orys tilindegi memleketting atauyn – «Kazah» dep ózgerttik», - deydi Sýleymenov.

Sonday-aq, zanger búl ózgertuler eshqanday shyghyndy qajet etpeytinin aitqan.

«Qazaqstan atauyn «Kazakstan» dep ózgertu ýshin memleketten bir tiyn da shyghyn shygharmaudyng joly – kezen-kezenmen  kóshu. Búl kezender ishinde memleketting «Kazahstan» atauy balama týrde jýre beredi. Al ainaldyrghan 15 jyldyng ishinde memleketting barlyq qújattary jana ataugha kóship bitedi», -deydi Jangeldi Sýleymenov.

Al jeke qújattar men tólqújattargha qatysty zangerding oiy mynanday: 

«Qazir bireuler aitady, qarsy bolady t.s.s. Bireuleri «múny talqylaytyn uaqyt emes» deui de mýmkin. Biraq, jeke men ýshin búl óte manyzdy. Men ýshin, memleketim men últymnyng atauy qate aitylmaghany manyzdy. Men jeke qújatymda, últy degen jerde – «Kazak» dep jazylyp túrghanyn qalaymyn», -deydi ol.

Sonymen qatar, Jangeldi Sýleymenovting memleket atauynyng aghylshyn tilindegi (latyn qariptegi) jazyluyna da kónili tolmaydy eken. Onyng pikirinshe tólqújattaghy memleketting atauy – orys tilindegi ataudan audarylghan.

«Kazakhstan» dep jazylghan. Nege  «Kazakstan» emes? Nege pasporttaghy atau orys tilinen audarylghan? Nege qazaq tilinen audarylmaghan?», - deydi zanger.  

Egemendikke qol jetkizgen shiyrek ghasyrdyng ishinde Qazaqstan Respublikasynyng atauyn ózgertu turaly birneshe bastama kóterilgeni belgili.

2013 jyly qazaqstandyq belsendiler elimizding atauyn ózgertu turaly úsynys jasaghan. Ol kezde belsendiler «stan» degen jalghaudy alyp tastaudy, onyng ornyna «Qazaq eli (Respublikasy)» nemese «Qazaq Ordasy» dep ózgertu kerek degen edi.

Mysaly, 2014 jyly Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev «Qazaqstan» atauyn «stan» jalghauymen ayaqtalatyn Orta Aziyanyng ózge elderinen airyqshalap kórsetu ýshin «Qazaq eli» dep ózgertudi úsynghan (http://archive.turkystan.kz/articles/view/41858) bolatyn.

Memleketting atauy tartysqa týsken uaqytta qogham belsendileri de pikirlerin bildirgen. Mysaly,  Múhtar Tayjan myrza  Respublikanyng atyn ózgertuge qatysty «Qazaq Eli - qúptaymyn! Aghylshynsha – «Qazaq» boluy kerek dep sanaymyn, «Kazakh» emes» degen pikir bildirgen. Al әleumettik jeli tútynushylary «Jalpy halyqaralyq arenada da memleketting atauy "Kazakhstan" emes, "Republic of Qazaq" dep jazylu kerek. Sebebi qazaqtyng "Q" әrpi aghylshynshagha audarylghanda "Q" әrpimen jazylady. Mysaly "Quran", "Qatar" ...», - deydi (http://archive.turkystan.kz/articles/view/41858).

Týiin: Alayda, shyndyghyna kelgende memleketimizding qazirgi atauy halyqaralyq tәjiyrebege sәikes emes. Jәne mәsele Elbasy úsynysyna arqau bolghan Mongholiyamen mýldem shektelmeydi. Álemning qay elin alyp qarasanyz da, barlyghynyng atauy memlket qúraushy últtyng negizinde qoyylghan: Italiya, Fransiya, Qytay, Japoniya, Iran, Braziliya, t.b. Álbette, atalghan elderde bayyrghy halqymen qatar basqa últtyng ókilderi túratyny belgili. Biraq jergilikti zandardy moyyndau, túrghylyqty elding memlekettik tilin mengeru, memleket qúraushy halyqtyng tarihyn, mәdeniyetin, dilin bilu men qúrmetteu negizinde olar da tiyisti elderding tolyqqandy azamattary, yaghny fransuz, italiyan, qytay, irandyq, braziliyalyq bolyp sanalady jәne ózderin solay sezinedi. Sәikesinshe búnday ortaqtastyghy arqyly memleketshildigin dәleldeydi. Demek, zan, til, mәdeniyet, basqa memlket qúraushylar tiziminde manyzdy oryngha sol memleket atauy da iye.

Osy tústa, bayqasanyzdar, qazaqpen, onyng tili men dәstýrimen sanaspaytyndar, kezinde qonaq bop, ne bas saughalap kelgen elding qojayynyn mensinbeytinder Qazaqstan atauyn ózdiginshe búrmalaugha daghdylanghan. Mәselen, biz qazaq emespiz, biz "qazaqstandyqpyz" deuin atap aitsaq bolady. Alayda, tarihta “qazaqstandyq” degen últ bolmaghan, bolmaydy da. 

Memleketting atauy «qate» jazylghany men ony әrkimning ózinshe búrmalauy shiyrek ghasyrdan astam uaqyt biylik kreslosynda otyrghan aq dambaldy, qara jamaulylardyng bey-jaylyghynyng kórinisi bolsa kerek.

Osy bassyzdyqtargha jauap berer shendiler tabylar ma?

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz