Men búl әngimeni jazudan búryn oqyrmandardan ózimning azan shaqyryp qoyghan atym men tólqújattaghy ata-tegimdi shynayy qoldanbaghandyghym ýshin keshirim súraymyn. Sebebi mening azamattyghym- aughanstandyq, tughan jerim -Iran. Osydan 30 jyldyng aldynda mening otbasym túrghan Qúndyz qalasy  KSRO men Aughanystan arasyndaghy soghys maydanyna ainalghanda sol jerdegi halyqpen birge býkil әuletpen Irangha qonys audaryppyz. Sodan beri Iranda biz bosqyn halyqpyz. Tek Iran ýkimeti «yqtiyarhat» bergen. Qazirgi kezde ol jaqta Iran turaly kez-kelgen jazba tekseriledi, sol sebepti búl maqalam mening otbasyma jәne tuysqandaryma kesiri tiymesin dep aty-jónimdi basqasha, Jәnibek Nәsirúly dep ataudy jón kórdim.

Bizding «bosqyn» әulet Irannyng Isfahan qalasynda túrdy. Onda  men tanityn otyzday qazaq otbasy barmyz. Barlyghymyzdyng taghdyrymyz úqsas, kezinde ata-babalarymyz asharshylyq pen qughyn-sýrginning saldarynan aua kóship, aqyr sonynda Aughan jerine túraqtapty. Jogharyda aityp ótkenimdey, Kenes-Aughan soghysynda bosqyn bolyp Irangha barypty. Iran eli sol kezde barghan, búl kýnde sany 3 millionday adamdy әli bosqyn retinde kóredi. BÚÚ  ótinishimen bizding «bosqyndyq kartamyzdy» jyl sayyn úzartyp otyrady. Bosqyndardyng Iranda memlekettik jәne qoghamdyq-әleumettik júmystarmen ainalysuyna tiym salynghan. Tek qana tirkelgen qalada qúrylysta, qara júmystarda isteydi. Bazarda óz atynan dýken ashyp nemese jeke kәsippen shúghyldanugha bolmaydy. Búl әleumettik jaghy ghoy. Eng qiyny bizderge Irannyng «yqtiyarhatymen» shekaradan bir shyqsaq, ekinshi qayta keluge bolmaydy. Búl «yqtiyarhat» tek qana zansyz bosqyndarmen túraqty bosqyndardy aiyru ýshin qoldanylady jәne jýrip-túru men oqugha ghana qúqyq berilgen.

Sonymen, Qazaqstan tәuelisizdik alghaly 24 jyl boldy. Sodan beri qayda jýrsinder deysizder ghoy? Birinshinden, bizdin  bosqyndardyng qújat mәselesi- Aughanystangha baryp pasport alu, viza ashtyru búdan búrynghy soghys jyldarynada qiyamet sharua boldy. Onyng ýstine Irannan bir ret shekaradan shyqtyq, ekinshi qayta keluge bolmaydy. Al, Aughanystannan qújat alu bir ret barumen bitetin sharua emes ekenin kózi qaraqty oqyrman ózi biler. Ekinshiden, jogharyda aitylghanday, bizding ekonomikalyq jaghdayymyz jar bermedi. Ony nege dep bosqynnan eshkim súramaytyn shyghar.

Men ýidegi tórt balanyng ekinshisimin, on eki jyldyq mektep bitirgen sol jerdegi qazaqtardyng ishindegi eng kóp oqyghan - oqymystysymyn. Sondyqtan, aghayyn-tuys aqyldasyp, aq batasyn berip Atajúrtqa attandyrdy. Sýiinshi habarymdy kýtip otyr. Al, mening Irannan shyghyp Aughangha kelip, viza ashtyryp, Dubay arqyly úshyp keluimning ózi bir hikaya. Búl Irangha qayta baruy kerek bolatyn barlyq bosqynnyng basar joly - qiynshylyq, uaqyt jәne aqsha. Alayda, men Kabuldegi aqsaqaldardyng jәne Qazaqstan elshiligining (olar búl barsang boldy, tirkelip azamattyq alasyng dedi, eger de sottalmaghan turaly anyqtama aitsa ala keler edim) kómegi arqasynda qiynshylyq kórmedim, uaqyt úttyrmadym.

Alla dep Atajúrtqa keldim. Aspannan Almatynyng әuejayyna top ete týstim. Qarsy alyp túrghan eshkim bolmasa da, quanyshymda shek joq. Qonaqýige jattym, sonda uaqytsha tirkeldim. Internette tanysqan dosym Júmadannyng kómegimen Týrkistanda túratyn әkemning Aughanstannan ertede kelgen tanysynyng ýiine jol tarttym.

Qújattarymdy tolyqtap azamattyq alayyn dep kóshi-qon polisiyasyna barsam, bir qújatym kem eken. «Sottalmady» degen anyqtama kerek eken, sosyn ghana azamattyq emes yqtiyarhat beremiz deydi. (Olardyng aituynan jәne aghayyndardan súrastyryp bilgenim, eger qolym jetse, búl yqtiyarhat Irannyng «bosqyn yqtiyarhatynan» góri qúqyghy ken, mәrtebesi joghary kórinedi).

Soltýstik «qazaqtardy shyqyryp jatyr, kómek beredi» degendi estip, Pavlodargha bardym. Kóshi-qon polisiyasymen oralmandargha kómek beretin úiymnyng esigin qaqtym. Rasynda, oralmandargha әleumettik pәket úsynyp jatyr eken, beriletin ýy qaladan 50-60 shaqyrym alysta, qysta 45 gradus suyq. Ot jaghylady, júmys joq keyin ornalastyramyz deydi. Jaraydy. Ystyq jerden kelsem de, suyq ayazgha kóneyin «Otannyng qúshaghy ystyq» qoy desem, shartym tolmaydy. Jalghyz adamgha berilmeydi otbasyly bolu kerek jәne de Týrkistanmen birdey qújat súraydy. Bayaghy «sottalmady degen anyqtama». Búl nege sol anyqtamagha basyn auyrtyp túr, joq sottalghan TERORIST PA, dep oilap otyrsyz ba?.  Mәsele mynada, shynynda Aughanstanda sottalghan, sottalmaghan barlyq adamgha qúqyghy teng dep pasport bere beredi (Qytaydan kelgen qandastardan súrasam, olarda basqasha eken. Búryn sottalghan adamgha pasport berilmeydi eken). Al Aughanstanda ýkimet oryndarynda kompiuter, internet arqyly júmys isteu joqtyng qasy. Alar anyqtamalardy qolmen jazyp beredi. «Sottalmaghan» degen anyqtama súrap Aughanystannyng bas elshiligine bardym. Olar Aughanystangha hat jiberdi. Jauabyn kýtip jýrgenime 15 kýn boldy. Aughanstandaghy tanystaryma habarlasyp súrasam, hat әli barmaghan. Hat baryp, oghan Aughan ishki ister ministrilginen jauap kelgenshe taghy bir ay ketedi eken. Al mening vizamnyng uaqyty kýn sayyn qysqaryp keledi.

Endi mening aldymda eki jol túr: biri- qalu, ekinshi- qaytu.

Birinshi joly qalu-armanym osy. Alayda, qújat oghan jar bermeydi. Qúday qalasa, hat kelse, qalamyn. Men qalsam, Iranda qalghan bar aghayyngha jol asham. Olardy kóshirip әkelemin. Al týk joq qaytyp barsam, barlyghynyng ýmiti ýziledi «Oqymysty Jәnibek» ala almaghan qújat bizge shetin kórsetpeydi dep oilaydy, Atajúrt arman bolyp qalady.

Al yqtiyarhat alghan kýnde mening 4 jyl boyy әke-sheshemdi kóruim qiyn sharua. Tek әue jolymen jýruim kerek. Ol kóp qarajatty talap etedi. Jermen jýrsem, qauipti jәne viza aluym ekitalay. Dúrysy - azamattyq aluym edi. Biraq onday zang búryn bolghan, qazir joq kórinedi. 

Ekinshi jol qaytu-Aughangha qaytam, qayta viza ashtyryp keluge ata-anam kónbeydi. Bar qarajat osy jolghy keluime ketken, ekinshi keluge mýmkindik az. Odan ary Irangha baram, ómir boyy bosqyn bolyp ótemiz. Bosqyn bolmaymyz desek, elmen birge Europagha bosamyz. Ol jaqta bizdi kim kýtip túr?. Ne ólem, ne baram dep zansyz jolmen shekara búzyp ótu kerek, jolda teniz, boraghan oq. Al zandy jolmen baru ýshin elden bosugha sebep kerek Aughanda túra almaytynday. Onday sebep bizde joq, barlyq Aughandyqpen birdey jaghdayda ómir sýrip jatyrmyz.

Endi qaytsem eken?

Tórt til bilemin (Qazaq, aghylshyn, týrik, parsy), qara júmysqa jastayymnan piskenmin. Júmys izdep jýrmin. Atajúrtqa aqsha, nemese bir ekonomikalyq kómek súrap kelgenim joq. Tek azamattyq alyp, óz ýlesimdi qosayyn, adal enbek eteyin dep keldim. Júmysqa shaqyrghandar bar, barsam qújatymdy kórip keri qaytarady, eng bolmaghanda әlgi «yqtiyarhatpen» kel deydi. Al keybireuleri oryssha bilesing be dep súraydy. Otbasynda ata-anamyz qazaqsyng dep qazaqsha sóiletip, qazaqsha ýiretti. Alayda orys degen últ bar ekeninin estigenmin, biraq oryssha estip kórmeppin. Sonymen tanymaytyn «tanys» ólkede qara júmystyng da qisyny joq.

Kóshi-qon zanyna ózgeris bolady degendi estip, janalyqtardy kýnde kóremin, keshe bir maqaladan ýkimet «sottalmaghan turaly anyqtamany» alyp tastamaydy degendi oqyp, salym sugha ketti.

Oylap otyrmyn, men osy kimmin? Adammyn, Álhamdillәh Músylmanmyn, Qazaqpyn. Sosyn...... Oralmanbyn ba, bosqynmyn ba, qylmyskermin be? Bilmeymin...

Jәnibek Nәsirúly

Derek kózi: http://qamshy.kz