Býginde «n» әrpinen bastalatyn sózdi bilmek týgili, ony aitudy da úmytyp bara jatqandaymyz. Keyde teledidardaghy tilshiler de «n»-di aita almay jatady. Al jasóspirimder arasynda tól dybysymyzdy aita almaytyndardyng sany kóp.

Kópshilik «n» dybysyn «n» dybysymen shatastyryp jatady. Ásirese, ýide, balalabaqshada әueli oryssha til syndyryp, sosyn qazaq synybyna barghandar qazaq tiline tәn dybystardy (ә, gh, q, n, ó ,ý, ú, h, i) dúrys aita almay qinalady. Áueli orys tilinde sóilep ýirengen bala, orys tilinde múnday dybys bolmaghandyqtan, «n»-dy «n»-men shatystyrady. Al múny shatastyrudyng saldarynan sózding maghynasy búzylady.

«N» dybysyn týrli jattyghular men әdis-tәsilderding negizinde aitugha bolady. Mysaly, «n» men «n»-dy dybystaghanda tilding qalpyn balagha úghyndyruymyz kerek. «N» degende til úshy joghary qaraydy, ýn múrynnan shyghady. «N» degende tilding úshy jogharghy tisting artyna toqtalady. Balanyz әripterdi shatastyryp jatsa, logoped mamandardyng qyzmetine jýginuge de bolady.

Qazaq tilinde «n» әrpinen bastalatyn sóz joq dep aitylyp keledi. Dese de qazaq әdebiyetining klassiygi, satira janrynyng atasy sanalatyn Ospanhan Áubәkirovtin «N» әr­pine arnaghan «Nón» atty óleni ba­ryn bilesizder. Ol osy óleni arqy­ly «aysbergti» qazaqsha «Nón» dep ataudy naqty derekter­men dәleldep berdi. Sóitip, qazaq tilining sózdik qoryn bayytty. Biraq, әdeby normagha ainala almay keledi. Sonday-aq, Ospanhan Áubәkirov pen rejisser Asqar Naymantaevtyn «Nón» atty komediyalyq qoyylymy da bar.

Belgili jazushy, dramaturg Sherhan Múrtaza «Bir kem dýniye» atty tuyndysynda osy Ospanhannyng «Nóni» turaly aita ketedi. «Jaryqtyq Osekem әulie eken-au dep oilaymyn. Qazirgi myna zamanda «n» -gha tili kelmeytinder kóbeydi. Teledidardy tyndap, qarap otyrsang «janaghy, janaghy» dep sóz arasyna «aram» sóz qosyp sóileytinder jiyiledi. «Jenisten jeniske jete bereyik» deytinder de bar.  Búl da bir kem dýniye», – dep jazghan eken. Osy orayda Ospanhan Áubәkirovting «Nón» ólenin nazarlarynyzgha úsynghandy jón sanap otyrmyz. Búl sóz turaly ólenning ózinen de kóp maghlúmat alyp, tilinizdi jattyqtyra týsedi degen oidamyz.

Nón

Bir basymda sanasan,
Óner,
Bilim
Tegis bar.
Bolmaytúghyn Bas әrip
Qay jerimde kemis bar?!
– Bola almaysyng Bas әrip,
Týspe tekke azapqa.
«N» әrpinen bastalar
Bir sóz joq qoy qazaqta.
Dedi osynda bireuler,
Dәlel aityp búljytpas.
(Dәleldi sóz – әldi sóz,
Áldi sózge kir júqpas).
– Solay, – desti qalghany,
Onay kónip, oilanbay.
«Kóne sal», – dep, bireuler
Tamaq berip qoyghanday.
– «N» әrpinen bastalar,
Sóz bar, – dedi «N».
Kónbedi.
– Bilmesender aitayyn,
Onyng aty – «Nón», – dedi.
Aysberg degendi,
Arghy qazaq «nón» degen.
Kóktemde kóshetin
Ózen múzyn «Sen» degen.
Aytqan sózim aighaqty,
Keregi ne mazaqtyn?!
Ómir boyy zerttedim,
Ana tilin qazaqtyn.
Zildey auyr zilderdi,
«Nón» deydi eken búryndar.
Al «sen» degen sózinde
«Jenil» degen úghym bar.
Ón,
Dón,
Jen,
Men,
Seng deydi.
Ten,
Tan,
Ton,
Kón,
Keng deydi.
Al endi Aysbergti
Bas alsang da, «nón», – deydi!
Oida joqta osylay,
«N» ashty bir janalyq.
41 әrip bas shayqap,
Túryp qaldy qamalyp.
«Nón» degen sóz qazaqta
Joq deseng de erkinde.
Qaryz súrap túrgham joq,
Bar deseng de erkinde.
«Nón» degen sóz qazaqta
Joq deseng de erkinde.
Bar deseng de dәl sodan
Búzylmaydy kórking de!

Derekkózi: massaget.kz