Jýz payyz qazaqtar túratyn auyldardyng namyssyz taksiylerine deyin (qay aghylshynnyng rizalyghyn tabayyn dep jýrgenin qaydam?) kólikterining tóbesine «TAHI» degen jazuy bar shәshki taghyp alypty. 

–  Tahiy... Ei, namyssyz, teksiz bolsan, jalpaqtap ót ómir baqiy!
Tóbesine «jaldanatyn kólik» dep jazyp alsa shәshkisimen qosa shashy órtenip kete me? Bir taksist:
–  Býgin kliyent kóp, nege deseng býgin «Valentina» kýni,  – dep, yrjalan-yrjalang etedi. Mәz-meyram, ózin shat-shadyman baqytty sezinedi. Shyday almay:
–  Nemenene jetisip túrsyn, bauyrym-ay! –  dedim.
Dәleldep týsindiruge tyrysyp-aq baqtym, qayteyin, óz qolyndy ózing kesesing be, mәngýrt jigit sóz iyesi emes, ez iyesi bolyp shyqty.

* * *

Áriyne, aqyldan júrday jigersiz jigit pen qansyz qyzgha asygha kýtken qymbat әri qimas kýn! Búl kýn búryn kýntizbede joq edi. Qashan jәne qalaysha bizding yaghny qazaqtyng kýntizbesine enip, tamyryn terenge, kenge jayyp, tapjylmastay ornyghyp, oiyp túryp oryn alghan? Búghan kim rúqsat etip, kim jol berdi? Demeushisi kim jәne kimning iydeologiyasy? Maqsattary ne jәne qorytyndysy qanday? Biylik, qogham, ziyalylar, namystylar, últshyldar, qane, qaysy biring bóget bolyp kýres jariyaladyndar? Kýreskenderge aitarym – isterinning jemisi, kýresterinning qorytyndysy qane? Tym bolmasa sausaqpen sanap bireuin kórsetshi? Auyz toltyryp bireuin aitshy qane? Qolynda biyligi bar qogham kýsh bergen «shaytany meyramdy» qarusyz, jayau, biren-sarang qara halyq toqtata ala ma? Bir jazbang men bir saghat uaghyzyna qarsy internetting «katushasy» 24 saghat boyyna sharshamastan, ýzdiksiz satyrlatyp toytarys berip túrghan joq pa? Baylauda túrghan iyt, ne bos jýrse de tek sylbyr ýrgen it eshkimning jýregine qorqynysh úyalata almaydy. Demek, qúr beker, negizsiz! Bizding mysal mynaghan sayady: qolymyzdaghy bauyr et balamyzdy auzynan ot shashqan ajdaha eriksiz, joyqyn kýshpen júlyp alyp, júlmalap shaynauda. Qylqytugha sәl-aq qaldy. Álsiz qúl qyzyl qan, tek qana shyryldaghan dauysy ghana estiledi. Sәlden song ol da toqtamaq! Al bizding qoldan keletin qayran: «әi, jat, qoy, ket, jiber deymin, qútqaryndar, kómektes» deumen ghana shektelude. Qazaqta: «Myng estigenshe bir kór», «mynnyng týrin bilgenshe birding atyn bil», «myng aitqansha bir iste» degen sekildi maqaldar bar. Yaghny bizge is kerek. Al sóz bostandyghy shekteuli qoghamda birnәrse isteu mýmkin be?

Turasyn aitayyn, qaqpamyz ashyq, sýzgi joq. Qanaty úzyn súrqiyalar emin-erkin aghyluda. Qaqpa týgili qaqpaghymyz ashylyp qalghan. «Qazannan qaqpaq ketse, itten úyat ketedi» degendey, ashyq qalghangha kez-kelgen búralqy it saryp ketti. Bylghanghan miymen europasha oilay bastadyq. Jýn jep, jabaghy tyshtyq. Haramdy – halal, qalghanyn – obal qylyp aldyq. Jastargha búl meyramdy Valentina qatyn jayaulap kelip, qarumen, qorqytyp-ýrkitip, zorlap bekitip ketken joq. Búl – bizding ermeliligimizding kesiri! Qogham men biylikting keyingi úrpaqqa alandamay erkine tayrandatqanynyng jemisi, onymen qosa kýrespegenining belgisi! Búl kәpirdin, Qúdaysyzdyng meyramy! Yaghny búl meyram bizge kәpirler arqyly keldi. Elimizde 130-dyng ýstinde ózge diaspora ókilderi túratyny belgili. Biylikting payymdauy boyynsha búl meyramgha qarsy shyqqanyng – elindegi 130 ózge diasporagha, onyng ústanymy men salt-sanasyna, senimine qarsy shyqqanyng bolyp esepteledi. Óz qandasymyzdy qinasaq ta «assambleya» dep ózgelerdi asyra syilamyz. Biylikting búl meyrammen kýrespeuining saldary da osy, ol bir. Ekinshiden, kýntizbedegi 1-qantar jana jyl bizge ýirenshikti meyram bolyp qaldy. Onymen biz kýrespek týgili janalyq engizip ony damytumen әlekpiz. Meyramdy shyraylandyryp, shyrshany shyraynaldyryp jýrgenimiz ótirik pe? Ony biz qalypty jaghday retinde qabyldaymyz. Sebebi – patshamyzdyng ózi jana jyldy sharap qúiylghan qútymen tilek tilep túryp ashyp beredi. Keyin 8-nauryz, avtory Setkina. Búl meyramdy jatyrqamay ózderine etene sinirsin dep «Analar, әielder, ardaqtylar meyramy» degen jalaumen betperdelep qoyghan. Onyng shyghu tarihyn el әbden bilip boldy. Ol da bizge qalypty jaghday bolyp qaldy. Endi osy eki aradan «Valentina» kýni basyn qyltityp atyp shyqty. Yaghny «jerden shyqqan jelim batyr» meyramy ertengi kýni әlgi eki meyram sekildi qalypty jaghdaygha ainalady, ainalyp ta ýlgerdi. Kerisinshe endi qúlpyryp, jayqala bermek.

Biz búl meyramgha kýshimiz kelmegeni sol, búny eng bolmasa qazaqilandyrayyq dep shulaudamyz. Yaghny Valentina kýni emes, «Qyz jibek pen Tólegen, Enlik pen Kebek, Qozy Kórpesh pen Bayan súlu, Lәili men Mәjnýn» kýni dep atayyq degen pәlsәpalar ortagha tastaldy. Búl – sorly qazaqtyn, boldyq, kóndik, beysharamyz degenin bildiretin ishara! Búl meyram – bizge yn-jynsyz jymysqy kýlkimen kýnirene kirip keldi. Op-onay úya salyp, jep-jenil júmyrtqalady. Yaghny búlar bizding eng birinshi internet arqyly sanamyzdy jaulady. Damyghan zamannyng keri ketken adamy bolyp qaldyq. Sapasyz adam sanasyzdan payda bolady. Saf altyndy tot basty degen osy.

Búl meyramdy joy ýshin endeshe ne isteu kerek? Qanday shara qoldanghan jón? Búl kózge kórinip túrghan dert emes. Búl – әrkimning sanasyna, miyna singen qúrt-kesel! Búl – ota jasap sylyp alyp tastaugha kelmeytin jegiqúrt! Bizge esh bildirmey qalay kirip keldi, dәl solay bizde esh bildirmey yn-jynsyz qamyrdan qyl suyrghanday qyp búl meyramdy midan jәimen suyryp shygharyp tastauymyz kerek. Shyn jýrekten, elekten ótkizip baryp qúr aiqay emes, janayqaygha saluymyz kerek. Meyramymyz az bolyp dәl osy meyramgha jerik bolyp qaldyq pa? Aynalayyndar-ay! Olay bolsa Allanyng qalauymen, nәsip etken yryzdyq-nesibesimen, bergen densaulyghymen kýnde aman-esen tiri jýrgenderinning ózi meyram emes pe? Ólseng – qaza, qayghy, jylap-syqtau, joqtau, qasyret, qaraly kýn! Búl meyram – jastar jabysyp alyp aiyrylmaytynday qanday qasiyetterge iye? A, a, ony bәri biledi. Búl jerde meyramnyng nәpsi qúmarlyq dәrejesi birinshi orynda túr. Búl meyram – tәtti, sheker jalghan sezimdermen bezendirilgen, jýrekti myqty dualap túr. Eki siqyrshy bir-birine úrlanyp qarau, núrlanyp qylymsu, qúmarlanyp qúlshynu, armandap ansau, taghatsyzdana kýtu, oilanu, tolghanu, sergeldenge týsu, múnan, erekshe erkeleu, nazdanu, rahat roman, saghym ishindegi saghynysh, balausa baqyt, shyryn-shәrbat, yntyq bal sezim, sylana sýiisu, balmúzdaqsha erip qorghasynsha balqu, әri qaray jetinshi qatqa kóterilip shamadan tys shalqu! Ayta berse kóp, mine, osynyng bәri jastardyng әlsiz buynyna qanjar súghyp túr.

Búl meyram – jastardy mәngilik mahabatqa emes, bir kýndikke, azghyndyqqa jeteleydi. Bir kýnә – bir kýnәning jarshysy! Kýnә – kýnә tudyrady! «Grajdanskiy brak» degender – osy meyramnyng pisip jetilgen jemisi! Búl meyramnyng toghystyrar mýiisi – týngi klubtar, qyztekeler men erkekshoralardyng kluby, zinaqor men jezeksheler ýii, jetimder ýii men qarttar ýii, tikenek symmen qorshalghan týrmeler, sony baqa-shayan, qúrt-qúmyrsqa, abjylandar mekeni – qorqynyshty suyq qabir! Tiyn ýshin tәnin satqan qyzben tiyn ýshin ony tasyghan taksiyding kýnәsi bir. Búl meyramdy paydalanyp, syltauratyp kelip dosy joqta dosynyng kelinshegining qolynan ústap, qúttyqtap, betinen sýng – haram! Zina jasaghanmen ten! Búl meyrammen bir-birin qúttyqtau, gýl syilau, SMS hat jazu, MMS suret jiberu, aldau, arbau – haram! Búl meyramgha ýn qosyp, әrlep, damytyp, jalghastyrghan, nasihattaghan, jyr-shumaq, әn shygharghan, qanday da bir óz ýlesin qosqan adamnyng bәri – kýnәhar! Búl kýndi jenil oilaytyn, jenil jýristiler, zinaqorlyq pen jezókshelikke ýmitkerler ghana taghatsyzdana kýtedi. Búl meyram – qorghap alugha, bolmasa qanday da bir dәleldermen aqtap alugha óte layyqsyz! Shoqqaghardyng oqqaghary bolmay-aq qoyyndar! Sondyqtanda, týsine bilgen adamgha donyz ben maymyldyng hareketi kimge ýlgi? Oilanyndar, bauyrlar!

* * *

– Aytpaqshy, búl meyramnyng bizding sanamyzgha sinuine sebep bolghan naqty kýnәhar ústaldy!
–  Kim ol, aitshy bizge, kórsetshi qane, sazayynyn tarttyrayyq!
–  Qoldarynnan kele me?
–  Nege kelmeydi!
–  Ol – INTERNET!
–  Ói, qoyshy, әzildep túrsyng ba? Biz shyn kórip qaldyq qoy?
–  Endi, shyn emey nemene? Qylmysker ústaldy, endi ony tek qana ólim jazasyna kesu kerek. Oghan basqa jaza qoldanu layyqsyz!
–  Qalaysha? Internetting týbi bar ma edi?
–  Týpsiz tereng bolsa nege kiresinder, jalghyz kózdi diiding kózine nege týsesinder!
– Ne deydi? Internetting de iyesi bar ma?
–  Áriyne!
— Ol kim?
– Ibilis shaytan! Álde shaytannyng ýstinen aryz jazyp ony sottata almaysyndar ma? Tanys-tirekteri, erushi jamaghattary kóp pe? Bir nәrseni úq, bauyrym! Internet – ertengi kýni bir kózdi TADJALGhA eretin әskerlerin dayyndauda. Internetke baylanghanyng – osy bastan tadjalgha әsker bolyp saylanghanyn! Sarbaz bolyp sanalghanyn!
–  Ony qalay sottaydy, onymen biz qalay kýresemiz? Qyzyq eken, adam kózge kórinbeytin zatpen kýrese ala ma?
–  Kózge kórinbeytin kýnә jasap batpaqqa belshelerinnen batyp jatqan joqsyndar ma? Álde jasaghan sauaptaryndy qoldarynmen ústap kórdinder me? Ony kózge kórinbeytin bir ghana kýshting kómegimen ghana jenuge bolady.
–  Ol kim?
–  Ol, Jaratqan iyeng Alla-Taghala! Árkim Allasyn tyndap, onyng kórsetken joldarymen jýrip, aitqanyn istep, shaytangha qarsy shyqsa, әlbette ibilis-shaytan jenilis tabady. Ol ýshin biylik basyndaghylardyng ózi Qúdayyn bilu kerek. Búl meyramdy joydyng jәne bir sayasy joly bar. Ony tek qana «sol maydanda qan tógem» degen naghyz sarbazdyng ózine aitam!
–  Im, endi týsinikti boldy.

Valentinagha jol joq!

Atana nәlet, kәpirding Valentiyni!
Kýntizbege jәne bir pәle tiydi.
Aqyly tayaz, jastarymdy jastayynan,
Jalghan ghashyq sezimdermen әlekteydi.
Qauqarsyz qogham, betsiz biylik, zanyng әlsiz,
Al bizding arnalargha ne jetpeydi?
«Mahabbat, ghashyqtardyng meyramy» dep,
Radio, jurnal, teledidar bezekteydi.
Mektep pen ata-ana sózine ersen:
«Meyram ghoy, quanysh qoy, dym etpeydi,
Áriyne jarnamanyng saldarynan,
Shaytannyng arbauyna syn ótpeydi.
Besikten býgin shyqqan sәby qyzdar,
Shygha almay jalghan sezim qúrsauynan,
Ertenine qoyansha kójekteydi.
«Odinochnyy mati» degen orden berip,
Qogham ony «múnday qyzdar ójet» deydi.
Nekesiz úl, jetesiz qyz, shata úrpaqqa,
Milaryn ózgertsende sóz ótpeydi.

* * *

Adamzatty taydyru, kýnәhar qyp,
Ibilistin, Shaytannyng basty armany.
Valentina – esi ketken essizdiki,
Zinaqor men jezókshening baspaldaghy,

* * *

«Jylyna bir keled» dep paydalanyp,
Ózge bireu ghashyghyn qúshayyn ba?
Álde jas, anghal qyzben, sezimin úrlap,
Tek uaqytsha, jyly jaqqa úshayyn ba?
Zinagha jol salatyn búl meyramdar,
Jyl ainalyp kelip túrar qys aiynda.

* * *

Búl kýni satylady tauarlary,
Bazar, dýken, kóshe-kóshe, әr bir tústa.
Jýrekshe, tilek qaghaz, aqqu mýsin,
Qyzyqtyryp oy salar týrli núsqa.
«Qyzdy tyi, 40 ýiden» degen qazaq,
Rasynda da danyshpan, netken ústa!
Qyzdyng joly – jinishke, qylkópir dep,
Túsau salyp, bekitken keybir tústa.
Sondyqtanda jastarym, kýresip ót,
Kýresip ól, Valentinmen әrbir qysta!

Túrar Shapqara, Qúlsary qalasy

Abai.kz