RAUShAN TÁShIMBETOVA. AYYMKÝL (POEMA)
I
Bir әulettin Ayymkýl jalghyz ghana qyzy edi,
Ajarlanyp kýn sayyn erteleu boy týzedi.
Tal boyynda bir min joq, kermaralday kerilgen,
Súlulyqqa úrlanyp kýn de kózin sýzedi.
Jalghyzy da jaryghy, minezi de erkeleu,
Jarasyp ta túrghanday ón boyyna erke deu.
Qolynan da qaqpady ne dese de, qúp kórip,
Kóilekke de qarsy emes, etegi tym kelteleu.
Ómir, shirkin kýnde toy, bola berse osynday,
Kýiretpese kónildi, dauyl soghyp, tosyn jay.
Sony tilep anasy jalbarynar Allagha,
Qúlamasa eken dep, qúrt mýjigen tosynday.
Mektepti de aldy emes, ortashalau bitirdi,
Bolar alda, әriyne, jaqsy ananyn isi ýlgi.
Jalghyzynan ayanar, ne jany bar ananyn,
Qaladaghy tym tәuir oqugha da týsirdi.
«Abyroyy jaqsy eken, aqysy da kólemdi,
Biraq qyzym qam jeme, barlyghy da tólendi».
Keterinde qúshaqtap, – dedi anasy. – Qúlynym,
Ótinemin ózinnen, aqyldylau bol, endi.
Jesir jayly búrynnan el ishinde aitys kóp,
Sýigen jary erteleu ketken edi qaytys bop.
Ornynda bar onalar, qyzy mine jetildi,
Qiyndyghy ótkergen qalar endi jay týs bop.
Bir әkenin artynda qalghan jalghyz kózi edi,
Qayran ana sony oilap, qúm bop keyde shógedi.
Qyz da bolsa tiregim, sýienishim bolar dep,
Kýnirengen kónilge ýmit sәule sebedi.
«Sen men ýshin әli de, botaqanym, balasyn,
Amal bar ma, qayteyin, jalghyz qalyp barasyn.
Endi qalqam auyldan aqyryndap alystap,
– Dedi anasy. – Qaladan baqytyndy tabasyn.»
Qala ómiri ózgeshe, adamy da basqasha,
Ayymkýl de birtindep, sine berdi dostasa.
Múndaghy ómir kýn sanap, únap keled ózine,
Tek әriyne anasyn saghynghanyn qospasa.
Auyldaghy erkeleu, qoyayyn dep jýristi,
Tyndyrayyn úqsatyp, tym bolmasa bir isti.
Anashymnyn bar arman, ýmiti tek mende ghoy,
Dep – Ayymkýl alansyz oquyna kiristi.
Jana ortada jana dos, janasha ómir bastalyp,
Saghynsa da auylyn janarynan jas tamyp.
Quansa da, kýlse de kýndelikti jay kýiin,
Bólisedi týgeldey anasyna hat salyp.
Sabaghy da tәp-tәuir, baghasy da tolymdy,
Quanyp jýr, bir Alla onghardy dep jolymdy.
Anasy da kýn sayyn aityp otyr tәptishtep,
Shatastyryp alma dep, onyn menen solyndy.
Abyroymen osylay ayaqtady bir jylyn,
Anasy da auylda, kýnde kýtip jýr gýlin.
Jarylghanday jýregi qyzy kirip kelgende,
Synghyrlatyp kýlki men syrghasynyn synghyryn.
Kórshilerge shәi berdi, tór basynan jay bólip,
Maqtanysh ta tútyp jýr, súlu qyzyn ai kórik.
Qúdalasu kóbeydi, tanystyghyn syltau qyp,
Biraq qyzyn eshkimge tenestirmes say kórip.
II
Demalysy tәmәm bop, ketti Ayymkýl oqugha,
Uaqyt ótip eseyip, aqylgha-aqyl qosuda.
Qoshtasarda anagha janaryna jas alghan,
Sәl nәrseden sekem ap, – dedi. – Anashym shoshynba.
Ár demalys qyzdarmen taugha baryp qaytady,
Jol jónekey jayaulap, kónildi әuen aitady.
Ónkey súlu arudyn synghyrlaghan kýlkisi,
San jigittin jýregin tolqyndatyp shayqady.
Ár barghanda bir jigit tanysady jelpinip,
Ázilderi jarasyp, kónilderi serpilip.
Tauyp jatyr jarasym, jastar jany kirshiksiz,
Ásem әni jastardyn, gitarada shertilip.
Sonyn biri kelisti, úzyn boyly Múratbek,
Ár kelgende sezimmen jyr oqidy qúrap kep.
Maqtau aitsa mәz bolyp, qyzdar jaghy shulaydy,
Tau suynday búl netken sarqylmaytyn búlaq dep.
Jigit kózi aidayyn Ayymkýlge týsipti,
Kózimenen sýisinip, oiymenen qúshypty.
Sezim syryn tez úghar, sezimtal ghoy qyz degen,
Ayymnyn da kónili: «Múratbek!» – dep úshyp túr.
Sheber oinar gitarda óneri de bar edi,
Top jigittin ishinde sylqymy da, nary edi.
Ishimdikke bir taban jaqyndyghy taghy bar,
Ashy sudan úrttasa, jazylatyn jan emi.
Sýiemeldep gitarmen, oqyp kýnde kiyik jyr,
Ónerimen osynday qatarynan biyik jýr.
Ónerine jigittin tanyrqanyp, tamsanyp,
Ayymkýlmen qosqanda, qyzdyn bәri sýiip jýr.
Ayymjan! – dep syzyldy, sezim jaqtan syrdy ashyp,
Ketip jýrdi key-keyde onashalap, qyrdy asyp.
Sonday sәtte uaqytty, qoysa eken dep toghandap,
Asyqpaytyn qaytugha, eki toqtap, bir basyp.
Birin-biri kórmese, qamyghumen saghyndy,
Býkil adam ishinde, sonyn ýni jaghymdy.
Anau-mynau jigitke, qaramaytyn pysqyryp,
Asau jýrek osylay, mahabbatqa baghyndy.
Jasap jigit tughan kýn, qyzdardy da shaqyrdy,
Shynayy oiyn qulyqtyn ar jaghyna jasyrdy.
Toylau emes basty oiy, qyzdy ózine qaratu,
Tilegine nәpsinin, qúmarlyqpen bas úrdy.
Bir jaghynan Múratbek, ýirengen jan ken jýrip,
Ótirikti shynday qyp aita alady sendirip.
Dostarymen serttesip, tikken eken sezimin,
Qanshama asau bolsa da, alamyn men kóndirip.
Dostarymen serttesken sezimine sendirdi,
Kóp úzamay Ayymdy, degenine kóndirdi.
Óz mereyin ósirip, kil nadannyn aldynda,
Qyzdyn aryn kirletip, aiuandyqqa jendirdi.
III
Aqyryndap endi ózi, qasha berdi alystap,
Ebin tapsa eki asap, basqa qyzben tanyspaq.
Erke bolyp ósse de, әkeni oilap óksiytin,
Jýregine synalap, týsti taghy jaryqshaq.
Sory qaynap, ayaghy qalghan eken auyrlap,
Sorlaghanyn sezgende, býk týsti jer bauyrlap.
Jigitti izdep sabyldy, qoya salyp namysyn,
Ana jayy ne bolmaq, biler bolsa auyl jaq.
Miz baqpady Múratbek, suytyp ap keskindi,
Ózin ghoy, – dep kelisken, zorlagham joq eshkimdi.
Ýilenetin oiym joq, әke bolu tipti dep,
Jigittigi joghalyp, kәdimgidey ses qyldy.
Abyroyyn aidaghy, bir-aq kýnde tóktirdi,
Quanyshyn sarp qylyp, qayghy-múngha bóktirdi.
Oynap jýrip ot basyp, qatelikke úryndy,
Qaytkenmen de payda joq, qyz aqyly kesh kirdi.
Boygha bitken tikendi aldyrugha kesh boldy,
Meyir emes jýrekke, qantalaghan kek toldy.
Anasynyn kózine endi qalay kórinbek?,
Oymen janyn janqalap, ózin-ózi jep boldy.
Bókse jaghy jayylyp, kýnnen-kýnge tolysty,
Qayda baryp ólsem dep, kýizeledi jol ýsti.
Bir bólmede jatatyn adal eken qúrbysy,
Quanyshyn bólisken, qayghysyn da bólisti.
Aralasyp túratyn tanystary bar eken,
Tirshilikke dәneker bir perzentke zar eken.
Shyrmauyqtay shyrmalghan, shyrghalannyn sheshimi:
«Solargha aityp kóreyik, alam dese tәuekel.»
Janylmaytyn jan barma, jan eken ghoy kórikti,
Jas otbasy birdennen, kelisimin beripti.
Balapanym әiteuir jetimdikti kórmes, – dep,
Jýrektegi múz tauyn sәl de bolsa eritti.
Jasalyndy kelisim, týstiginde júmanyn,
Qoyghan eken súm taghdyr, taghayyndap synaghyn.
Teperishi taghdyrdyn, túrsa daghy tepkilep,
Bir jaghynan kýsh berdi, qayratynday buranyn.
Múratbektin kim bilsin, sózi bәlkim oryndy,
Dúshpan emes, qas emes, ózim kestim jolymdy.
Dep Ayymkýl oimenen ýnilgende ómirge,
Baqyt emes aldynan, sory ghana kórindi.
Ýi tórinen Ayymgha, bólme berdi bólektep,
Asty-ýstine týsip jýr, kýndiz-týni óbektep.
Ayym jatsa týnilip, júbaylar jýr shattanyp:
– Bazar bolar ýiim dep, erten tәtti bóbek kep.
Jayyna qap oquy, auystyrdy syrttaygha,
Jýrer bolsa shermiyip, qanyqpay ma júrt jaygha.
Múratbek jýr shirenip, perishtedey beyne bir:
«Ózi ghoy kep jabysqan, kinәm joq, – dep. – Qúrttay da.
Ókinishten órtenip, shaynaluda barmaghy,
Qiyn eken bәrinen jazylmaytyn jan daghy.
Júmys bar dep biyl jaz, oquyna kerekti,
Aldarqatyp anasyn, auylgha da barmady.
Kýni jetip bosandy, qyz nәreste tuyldy,
Jatyrdan qyz, jýrekten meyirimin suyrdy.
Bauyr eti balasyn bóten qolgha tapsyryp,
Janyn otqa oratyp, jýzi jasqa juyldy.
Áken de bar, anan bar, bar balanyn tenisin,
Baqytty da men beybaq, ete almaspyn seni shyn.
Keshir qyzym, seni endi qyzym deuge joq haqym,
Óitkeni men bir ómir, qarabetpin sen ýshin.
Sol ketkennen Ayymkýl qyzyn qaytyp kórmedi,
Basqa órnekke auysty, ómirinin órnegi.
Kóktem gýli qauyzdan jarylmay-aq qurady,
Myna jaryq jalghannan tilegeni sol ma edi.
Ana da emes, pәk te emes, kókek boldy aty joq,
Sýieginde sýirelgen keude – quys, basy joq.
Ana bolyp bir ret, erkeletpey óz qyzyn,
Ózinin de qyz bolyp erkeleuge dәti joq.
Al anasy qyzynyn búl jýrisin úqpady,
Bir jaghynan jaqsy ghoy, janynda jýr qúptady.
Bәlkim sezdi, kim bilsin, biraq súraq qoyghan joq,
Qúlap qalghan onsyz da kónil tuyn jyqpady.
Qyzy jayly qúrbysy, bólisedi syryn kep,
Erkeletse erkelep, qoyady eken kýlimdep.
Tym bolmasa esimin bilip jýrse quat qoy,
Ata-anasy qyzyna at beripti, – Gýlim! – dep.
Endi Ayymnyn aldynan jastyq jeli espedi,
Kóz aldynan qyzynyn sәbiy jýzi ketpedi.
Úiqy da joq, kýlki joq, kýndiz-týni kýbirlep:
«Keshir meni jaryghym, kýnәharmyn, kesh! – dedi.
IV
Áke jaqtan jegjaty bolady eken alystau,
Kórip jýrip Ayymdy, oiymenen salypty-au.
Anasy da qoymady, jaqsy jigit eken dep,
Qiyn boldy tanysu, qiynyraq tanyspau.
Bayaghyday kergiytin, endi Ayymkýl kim edi,
Jýregine múz qatyp, kónilge týn týnedi.
Tóbene әkep qayghysyn tóge salar aqtaryp,
Ómir netken zalym da, taghdyr netken súm edi.
Momyn eken jigit te, qysqa aitatyn sózin de,
Minezi de sabyrly, oinaqshu joq kózinde.
Qorqa- qorqa jetkizdi, Ayym ózi jayynda,
Qyzy jayly jasyrdy, kórmeymin, – dep ózim de.
«Qalauym tek ózinsin.» Jigit aitty sheshimdi,
Sol sózden son Ayymnyn bir týiini sheshildi.
Jetegine jigittin ere berdi eriksiz,
Jýregine jasyryp: «Gýlim!» degen esimdi.
Mine osylay Ayymkýl kelin bolyp ýige endi,
Kelin bolyp endi de, jar boludy ýirendi.
Sýimegenge sýikenip, kýiip kórgen ol beybaq,
Qúrmettedi endi ózin jýregimen sýigendi.
Áp-әdemi torsyqtay tuyp berdi bala da,
Bir baladan asatyn, baqyt bar ma anagha.
Biraq ótken ómirin úmytayyn degenmen,
Estelikter jýregin tyrnalaudan tana ma?
Kótermedi sonan son, ne bolghany belgisiz,
Boldy biraq jalghyz úl on balagha bergisiz.
Endi Ayymnyn arnasy tolar ma edi baqytqa,
Soghyldy iri tolqyngha, adam aitsa sengisiz.
Ishki syrdyn jaryna, bildirmesten birin de,
Atady úlyn Núrym dep, úqsastyryp Gýlimge.
Qansha teren tyqqanmen, osy syry bolar-au,
Alyp úrar ajaldyn apanyna týbinde.
V
Azamat bop Núrym da, ketti oqugha qalagha,
Kelip-ketip túrady, uaqyt salyp aragha.
Birde anasy, birde úly, eki ortany jol qylyp,
Saghynyshtar qalany jatty jalghap dalagha.
Sýiipti úly bir qyzdy, anasyna bildirdi,
Qalay qymtap ústamaq, sezim degen qúrghyrdy.
Quanyp jýr әkesi, ata bolady ekem dep,
Kókke jetip tóbesi, jýreginen kýn kýldi.
Balasy aitty qyz jasy, eki jasqa ýlken dep,
Qoy shyraghym, – dedi ana. – Búl sózine kim senbek.
Kedergi emes anashym, mahabbatqa jas mýlde,
Boldy emes pe? – dedi úly. – Baqytty bop jýrsem tek.
Is qylmasa eken dep, jalghyz úly shalys bir,
Ana jany bir týrli, quanyshtan alys túr.
Maqúl úlym kóreyik, tandauyndy ómirlik,
Qyzyndy ýige alyp kel, bizdi de oghan tanystyr.
Kóp úzatpay arasyn, qyzdy da alyp jetti úly,
Tanystay bop kórindi, qyzdyn ajar, keskini.
Gýlim! – dedi esimin, sәl qysylghan ýnmenen,
Shalys emes qúlaghy, aidan-anyq estidi.
Estidi de jýregi, ketti jaryp keudesin,
Ayymkýldin ornynda, kótere almas jer de syn.
Súray týsti shydamay, ata-anasyn tyqaqtap,
Súrap jatsa qadalyp, qalay jauap bermesin.
Qyz jauabyn estigen Ayym oiy keri esip,
Bir mezette ysynyp, suyi berdi denesi.
Qayta-qayta qaytalap, ayta berdi ishinen,
Tughan emes ata-anam, asyraghan demeshi.
Ókinishi órtke orap, keudesin kep qysty da ar,
Qyz jauaby adaspay, kýdiginen týsti dәl.
Taghdyry túr tabalap, kónbeuine bar ma әlin?
Myqty bolsan, qane Ayym, maghan qarsy kýsh qyp al.
Shirkin! Ómir sheber ghoy, býkirdi de týzedi,
Kýnin bitse eskertpey, kelgen jerden ýzedi.
Sheberligin qarashy, úly únatqan myna qyz,
Ózi tuyp, jetim qyp, tastap ketken qyzy edi.
Ekeui edi kózinin qarasy men, aghy da,
Qateliktin zardaby soqty kelip taghy da.
Aytpauyna bolmaydy, aitugha ony kýsh kerek,
Quyryldy tiridey, tozaq ottyn tabyna.
Bóten emes, bógde emes, biri әpkesi biri ini,
Tughan bauyr qany bir, bir ananyn qúlyny.
Qatelik pe búl әlde, jazmysh pa eken jazylghan,
Ayymkýldin tiridey ýzildi ghoy júlyny.
Otbasyna búl jaydy, qalay aitpaq anyq qyp,
Dedi-daghy kýbirlep: «Jaryqtyq-ay, jaryqtyq!»
Kózdin aldy búldyrap, saulap jasy janardyn,
Qozghalugha dәrmen joq, qúlay berdi talyqsyp.
VI
Esin jyidy, ólmepti, elestetti gýl shaghyn,
Bólme ishinde múnartyp, qalyqtap jýr bir saghym.
Keshpese de úl-qyzy, aitu kerek endi ashyp,
Meyli sosyn ólse de, qorghap baryp úrpaghyn.
Bir ýmiti Ayymnyn, Gýliminin anasy,
Ol bolmasa, ózinin sheshuge joq shamasy.
Ápkem edi ol menin, – dese me eken bir tughan,
Bolmashydan suynyp, alystaghan arasy.
Shoshandatty taghy ómir, qiyndyqtyn kóseuin,
Jan ghoy Ayym ómirdin, tatyp kórgen nesheuin.
Ápkem edi dep aitu, dúrys kelip oiyna,
Jetkizuge endi oiyn, shaqyrtqyzdy ekeuin.
Qúlyndarym! Senderge qosylugha bolmaydy,
Onda men de, sender de, úrpaghyn da sorlaydy.
Nege? – sózi úlynyn atyp shyqty auzynan,
Al qabaghy qar jauyp, tógip túrdy zor qayghy.
Ne bop qaldy? Ne boldy? Ne boldy eken býlingen,
Attamaghan dәstýrden, kezi de joq sýringen.
«Nendey jaghday búl ózi, Qúlatarday anany?
Nege?» degen kóp súraq túrdy oqylyp Gýlimnen.
Sóz bastady taghy Ayym, qayrylghanday Qyrymnan,
Jasyryp em kóp jyldar, qanyghyndar syrymnan.
Senin anan Gýlim-au, әpkem menin bir tughan,
Aralaspay ketkenbiz, ara suyp búrynnan.
Kemsendedi iyegi, ýni bәsen dirildep,
Quanyp túr ishinen, tabyldy dep bir ilgek.
Qoyyp edik sodan da, attaryndy úiqas qyp,
Bireuindi «Gýlim» dep, bireuindi «Núrym» dep.
Tuyssyndar, – dedi ana. – Aralaryn tym jaqyn,
Ketti birden mún basyp, kónilderdin jylghasyn.
Úryndyrdym senderdi, qatelikke, qayteyin,
Kinәli emes eshkim de, kinәli men – bir basym.
Ayyrylady-au úl- qyzdan, aitar bolsa bardy ashyq,
Ayym jatyr aiyby, alqymynan jarmasyp.
Qalyp qoydy qos súlba, tiri de emes, óli emes,
Ghashyqtyghy kenetten tuystyqqa almasyp...
Abai.kz