Aqiqatty túspaldap aitsa da, aitysker aqyndardan artyp, «alangha» shyghyp, júrt aldynda sóilep jýrgenderding aty da, zaty da shamaly. Jazba poeziyada jýrgen aqyndardyng kýdireygen jalynan, qoqilanghan әtesh aidarynan artyq aitary bary sausaqpen ghana sanarlyq. Al Rinat Zayytov - alaman aitysta talay mәreni búzyp, aqiqatqa aldaspan suyryp jýrgen shayyr. Aytys toqtaghannan keyin, eki qolgha bir júmys izdep kelgen azamatty «DAT, taqsyrgha» qonaq etuge «Habar» telearnasynan taptyq.

«ARQADAN AUGhAN ARQARMYN...»

- Rinat, ózinning Semeyden Almatygha birjola qonys audarghanyndy estidik, qonys qútty bolsyn!

- Raqmet! Jetisken qazaq kóshshil bolushy ma edi...

- Endigi aitystarda Almatynyng jyrtysyn jyrtasyng ba, joq әlde tughan jerding tuyn ústap qalasyng ba?

- Qazaqta «It - toyghan jerine, er - tughan jerine» degen mәtel bar. Osy kýnge deyin ózim qayda jýrsem de, aitysqa tughan jerim Semeyding atynan shyghyp keldim. Osydan bes-alty jyl búryn Astana qalasynda jýrgen kezimde de alamangha Semeyding aqyny retinde shyghyp jýrdim. Endigi jerde de Semeyding atynan syngha týsemin. Alayda jalghyz Semeyding emes, dýiim alashqa ortaq aqynmyn.

- Aqynnyng elden ketuine ne sebep boldy eken, әlde Óskemenge ógey bolyp, tozyghy jetken Semeymen birge «tozyp» ketting be?

Aqiqatty túspaldap aitsa da, aitysker aqyndardan artyp, «alangha» shyghyp, júrt aldynda sóilep jýrgenderding aty da, zaty da shamaly. Jazba poeziyada jýrgen aqyndardyng kýdireygen jalynan, qoqilanghan әtesh aidarynan artyq aitary bary sausaqpen ghana sanarlyq. Al Rinat Zayytov - alaman aitysta talay mәreni búzyp, aqiqatqa aldaspan suyryp jýrgen shayyr. Aytys toqtaghannan keyin, eki qolgha bir júmys izdep kelgen azamatty «DAT, taqsyrgha» qonaq etuge «Habar» telearnasynan taptyq.

«ARQADAN AUGhAN ARQARMYN...»

- Rinat, ózinning Semeyden Almatygha birjola qonys audarghanyndy estidik, qonys qútty bolsyn!

- Raqmet! Jetisken qazaq kóshshil bolushy ma edi...

- Endigi aitystarda Almatynyng jyrtysyn jyrtasyng ba, joq әlde tughan jerding tuyn ústap qalasyng ba?

- Qazaqta «It - toyghan jerine, er - tughan jerine» degen mәtel bar. Osy kýnge deyin ózim qayda jýrsem de, aitysqa tughan jerim Semeyding atynan shyghyp keldim. Osydan bes-alty jyl búryn Astana qalasynda jýrgen kezimde de alamangha Semeyding aqyny retinde shyghyp jýrdim. Endigi jerde de Semeyding atynan syngha týsemin. Alayda jalghyz Semeyding emes, dýiim alashqa ortaq aqynmyn.

- Aqynnyng elden ketuine ne sebep boldy eken, әlde Óskemenge ógey bolyp, tozyghy jetken Semeymen birge «tozyp» ketting be?

- «Arqa jayly bolsa, arqary auyp nesi bar?» - demey me, halyq. Semeyding kýii Óskemenge qosylyp, ózgergeni shamaly. Bireuler Óskemen Semey arqyly qazaqylanady dep jýrdi. Biraq odan týk shyqqan joq. Qayta Semeyding búrynnan jalghasyp kele jatqan qazaqy mәdeniyetine qylang týsti. Aytys bar kezde Semeyde jýrgennen artyq baqyt joq bolatyn. Aytys ketken son, kәri shahardan mәn ketti. Qazir Semeyde qazaqylyqtyng nyspysy, últtyq mәdeniyetting úshqyny qalghan joq. Eger qazaghy kóp Shymkent siyaqty qala bolsa, onda tughan jerde jýrgennen artyq ne baqyt bolsyn?!

- Áyteuir, qonys au­darghan son, preziy­dent­ting mayshelpekke bókken erkesi Astanagha tartpadyng ba? Qazir preziy­dent­ting pәrmenimen Astana Almatygha «kýndes» boldy ghoy...

- Ol sózinning jóni bar. Biraq Astanada biraz jyldyng aldynda bolgham. Astana biz ben siz siyaqty qarapayym adamdardyng qalasy emes. Ol - sheneu­nikterge arnalghan qala. Ol jerde ómir sýretin adamdardyng da qaltasy qalyng boluy kerek. Áytpese tabighaty da, ózi de suyq qala shetten barghandardy esir­key qoymasy anyq.

Astananyng Almatygha «kýn­des» bolatyn jóni bar ghoy. Óit­keni Almaty - Qazaqstannyng búrynghy ortalyghy. Sonday-aq óner men mәdeniyettin, әdebiyet­tin, ziyaly júrttyng basy týiis­ken júmaq jayy. Tәuelsiz­dikting arghy-bergi syry men qúpiyasyn qoynyna týigen she­ji­reli jeri, tarihy mekeni.

- Astana demekshi, osydan eki jyl búryn Astananyng on jyldyghynda Rýstem ekeuing ashyq aitysyp, taqyrdaghy qalanyng qoyasyn qotaryp tastaghan edinder. Biletinderding aituyna qaraghanda, aitystyng «ajalyna» sol aitys sebepker bolghan siyaqty...

- Sebepsiz nәrse bolmaydy. Biraq qazaq aitysynyng «ajalyna» Rýstem ekeumizding jekpe-jegimizdi kinәlaudyng reti joq shyghar. Óitkeni shólmekting myng kýn emes, bir kýnde synatyny siyaqty, búl aitystyng da «ólimi» bir jekpe-jekte qorytylghan joq. Ol - biraz uaqyt ishte pisip, jetilip, sonynan jarylghan «jara». Halyq qazaq aitysynyng damyp, aqiqatty tilip aitatynyn óz kózderimen kórip jýrdi. Mәselen, ot tildi Aybek, Bal­ghynbek, Begarystyng jyrlary biylikti myng ret audaryp salatynday úly tónkeriske layyqty úran bola bildi. Aytystyng «ajaly» osynday shyndyqty anyrata aityp jýrgen aqyndardyng sózinen, aqiqattan boluy mýmkin...

AYTYSTYN   OBALYNA QALGhAN ZIYaLY KIM?

- Al Astananyng biylghy merekesi men preziydentting 70 jasqa tolu toyyna arnal­ghan baghdarlamada búrynnan suyrylyp jýrgen aqyndardyng aty joq eken. Soghan qaraghanda, aitysty auyzdyqtaugha «sayda sany joq» Saudabaev emes, Nazarbaevtyng ózi múryndyq bolghan siyaqty ghoy. Búghan ne deysin?

-Astana toyy men preziy­dent­ting mereytoyyna baylanysty aitys ótetini turaly habar estidik. Biraq onda aitysatyn aqyndar búryn Jýrsin Ermanov iriktep, dodagha salyp jýrgen shayyrlar emes eken. Jýrgizu­shisi de Ermanovtan basqa bireu kórinedi. Sonymen birge ol aitysta Astana men preziydentti, Qazaqstan sayasatyn maqtaytyn shart bar siyaqty. Óz basym, onday alamangha týsip, kýlki bol­ghym kelmeydi. Áriptesterim de onday jasandy, sayqymazaq aitysqa qatyspaydy dep bilemin.

Al osy kiyeli ónerding shamynyng óshuine sebepker adamgha keler bolsaq, ol Saudabaev ta, preziydent te bolmauy mýmkin. Óitkeni biz Saudabaevtyng «aqyndar sayysy» dep atalatyn aitysqa qoyghan shartymen tolyq tanysyp shyqtyq. Oghan qarap, Saudabaevty kinәlaghym kelmeydi. Saudabaev bireuding aitqanyn oryndap otyr ghoy. Al preziydent aitysty toqtatty degen sóz migha syimaydy.

Óitkeni ol kisi múnday úsaq tirlikterge aralasatyn bolsa, bizdi - aqyndardy әldeqashan jer jastandyratyn edi. Olay deytinim, tәuelsizdikten bergi jyldardaghy aitystarda preziydent ja­yynda eshkim (oppozisiya da) aityp kórmegen ashy ólender aitylyp jýrdi. Biraq oghan Nazarbaevtyng tulaghanyn estigen joqpyz. Sondyqtan aitystyng toqtauyna preziydentti kinәlay almaymyn.

- Sonda búl kiyeli ónerding obalyna qalghan kim boluy mýmkin?

- Qolmen ústap, kózben kórgendey, bireudi kinәlaugha negizim joq. Biraq aqyndardyng sózinen jәne keybir telearnalardaghy qyzmetkerlerding әngi­mesinen bayqaghanym - aitystyng obalyna qalghan adam ýlken ziyaly azamat siyaqty. Ony dýiim Qazaqstan tanidy. Biraq qolymda «tiri» derek bolmaghan son, onyng atyn atap, týsin týstey almaymyn, keshi­riniz!

- Respublika kóleminde ótip jýrgen alaman aitystyng toqtaghanyna eki jyldan asty. Osy jyldyng kókteminde «qashyp-pysyp» jýrip, bir aitys ótkizgen edik, onyng ózin kórsetuden telearnalar at-tondaryn ala qashty. Ónerding tóresi - ólenning bosagha jaghalap qalghan jetim kýiining taghy basqa sebebin bile aldynyz ba?

- IYә, birde-bir telearnasyz osy jyldyng kókteminde Almatyda ýlken aitys ótti. Ólenge susaghan halyqta san joq. Aqiy­qat pen ónerding ólmeytinine sol kezde kózimiz jetti-au! Aghylshynnyng bizding aitysty zerttep jýrgen bir jurna­liysi: «Qazaqtyng aqyndar aitysynan kemel­di, erkin, әdil demokratiya kór­gen joqpyn», - degen eken. Jón sóz. Qazaqtan basqa qay halyq sózge toqtap, sózding qadir-qasiyetin týsingen edi? Joq qoy. Sondyqtan óleng sózden órnek salghan qazaqtay dana halyq jer betinde kemde-kem. Biraq osy kiyeli ólenimizge de qiyanat jasadyq. Ony sózding qasiyeti tegin jibere qoymas. Qiyanatqa aluan týrli sebep aitugha bolatyn edi. Alayda onyng kóbining negizi joq. Sondyqtan qazirshe sonyn kýteyik. Biz - qazaqtar kez kelgen qiyanattyng sonyn shydap kýtuge ýirendik qoy!

- Osy kýnge deyin ólendegi ótkirliging ýshin qúqay kórsetken әkim-qara, sheneunikter boldy ma?

- Boldy. Biraq gazet betine, súhbat berip aitugha túrmaytyn úsaq dýniyeler ghana. Jalpy, qúqay kórsetu aqyndy múqalta almaydy. Qayta batyldandyra týsui mýmkin. Kez kelgen adam óz ótirigi ashylghan kezde ghana oghan qarsy júmys isteydi ghoy. Endeshe, aqyndar bireuding ótirigin ashqan kezde nemese sózi janyna batqan shaqta ol dón-aybatyn betine shygharady. Biraq búl - qorqaudyng isi.

- Rinat, ózindi «Habar» arnasyndaghy oiyn-sauyq baghdarlamalarynan kórip jýrmiz. Asyly, ózing sóz qadirin biletin, qazaqylyghyng basym azamatsyn. Saghan múnday jenil-jelpi dýnie emes, qazaqtyng ruhyn kóterip, sanasyn serpiltetin «oyau», «tiri» habar kerek edi... Búiyrghany osy boldy ma?

- IYә, qazirshe búiyrghany osy bolyp túr. Ózim de «kele salyp, tór meniki» deytin ón­men­deuge barghan joqpyn. Aldymen telearnanyng «kuh­n­ya­syn» kórip, sonan song tabighatyma keletin bir jobamen ainalysatyn shygharmyn. Qa­zir­she oiyn-sauyq habary bolsa da, jurnalistikadaghy alshysy týsken júmys osy bolyp túr. Negizi, bizding tele­jur­nalistika salasynda orayyn tapsan, aluan týrli taqyrypty qamtyp, qyzyqty habar jasaugha mýmkindik kóp. Bireuler qazirgi jaghdayda qoghamdyq-sayasy baghyttaghy habarlardyng bәri aqiqattan alshaq ketedi degen synarjaq pikirler aitady. Alayda ebin keltirip, habardy beru formasyn tapsan, qanday baghdarlama bolsa da, taqyrypty, oi-iydeyany ashugha әbden mýmkindik bar.

- Oigha alghan júmystaryng oryndalsyn! Endi, amal joq, aitystan ajardy ketirgen son, Aynúr apang (Túrsynbaeva) «Eki júldyzdy» jaghalap jýr, biraz aqyndar joghary oqu oryndaryna múghalim bolyp ketti, endi bir toby tamada bolyp jýr. Sen «Habardan» túraq taptyn. Al «eki qolgha bir kýrek» tappay qalghan aqyn bar ma?

- Aqyndar aitys tizgin­delerden búryn da júmyssyz emes bolatyn. Aytys toqtaghannan keyin de óz oryndaryn ta­uyp jatyr. Joghary oqu oryndaryndaghy ústazdyq qyz­metteri osydan biraz jyldardyng aldynda bastalghan, qazir olar sony jalghastyryp jatqan jaylary bar. Al tamadalyq kәsip aqyndardyng o bastaghy tabys kózi ekenin jasyra almaymyn. Qysqasy, «eki qolgha bir kýrek» tappay qalghan aqyn joq-au!

«DIN DENDEGEN JASTARGhA OBAL»

- Rinat, ózing aqyn, kózing ashyq, kókireging oyau azamatsyn. Bireuler: «Osy qazaqqqa ne jetpeydi: memleketi, Astanasy, baylyghy, halqy bar», - dep jatady. Shynymen, qazaqqa ne jetpeydi, osy?

- Birauyz sózben týisek, qazaqqa aldymen ruh, sonan song últtyq namys jetpeydi. Áytpese, Qúdaygha shýkir, basqa jaghymyzdan kemdik kórip otyrghan joqpyz. Eger qoghamda qazaqtyng qor ómir sýrip, halyqtyng kedey túrmysy bolsa, onda osynyng bәri qazaqtyng ózin-ózi tanuynyng jetispeuinen. Ruhy kemigen halyqtyng jastary da «solqyldaq» keledi. Yaghny bizding jastardyng әsire dinge berilip, ómirlik joldarynan adasyp bara jat­qandaryn aita ketken jón siyaqty. Islamnyng jolyna týsu qylmys emes. Tek ózimizding kó­rin­­gen kelimsek dinge esik ashyp otyrghanymyz - qylmys.

- Onda basty qylmysker kelimsek dinge kirgen jastar emes, sol kelimsek dinderdi «keu-keulep» otyrghan ózimiz boldyq qoy...

- IYә, basty qylmysker - osy dinderding elimizde erkin ómir sýruine oray jaratyp otyrghan ózimiz. Qazir ózimiz senetin islamnyng bir aghymy aitysqa, әn, óleng aitugha, betashar siyaqty últtyq dәstýrge qarsy kelip jýr. Maghan bir tanys imam Payghambardyn: «Din arabtan bastalsa, onyng búzyluy da arabtan bolady», - degen sózin aitqan bolatyn. Bizdegi qazirgi jappay beleng alyp kele jatqan din - sol arabtyng búzylghan dini ghoy.

- Jón sóz. Al endi songhy ret auylgha qashan bardyn?

- Auylgha ýnemi baryp túramyn. Shyny kerek, auyldyng qazirgi jaghdayy tym nashar. Aytysker aqyn Balghynbek Imashev:

«Kezinde Dinmúhamed -

dana basshy,

Qazaqqa qyryq qala syilap

ketti.

Biz jalghyz Astanany

bitirgenshe,

Dalada tórt myng auyl

qirap ketti», -

degen bolatyn bir aitysta. Biyl shyghysta qys qatty bolghanyn bilesizder. Al qyrylghan maldyng esebin alarda ýkimetting qanday qulyqqa barghanyn sizder bil­meytin shygharsyzdar. Men aitayyn. Sanaq jýrerding aldynda bir apta búryn ólgen maldardy arnayy kómdirgen. Auruy taralady degen sebeppen. Bir aptadan keyin qyrylghan maldyng sanyn bilu ýshin, arnayy sanaqshylar keldi. Sóitip, kómilgen maldar esepke kirgen joq. Búl qanday oiyn? Osy da halyqqa qaraylas qadam ba?!

- Ángimene raqmet!

Júqamyr ShÓKE,

«Obshestvennaya pozisiya»

(proekt «DAT» № 25 (62) ot 23 iinya  2010 g