Senbi, 28 Qyrkýiek 2024
Qogham 27279 11 pikir 12 Mausym, 2016 saghat 22:21

ZIKIRIYa JANDARBEK. "ELIMIZDEGI SALAFITTIK AGhYMNYNG ARTYNDA KIMDER TÚR?"

Uaqyt bizdi mandayymyzgha ótpeli kezende ómir sýrudi jazypty. Búl kezenning qiyndyghy qanshalyqty auyr ekendigin qazaq halqy endi sezine bastady. Otarlyq ezgining 250 jyl boyy bar tauqymetin kórgen, kenestik jýiening qan sasyghan qandy qasabynan aman shyqqan qazaq halqy qanshama zobalandy basynan ótkerse de, ózining ruhaniy-mәdeny ózeginen ajyramaghan edi. Tәuelsizdigin alghaly bergi jiyrma bes jyl ishinde qazaq halqy sol ruhany ózeginen ajyrap, týrli diny aghymdar men mәdeniyetterding jeteginde ketip, ruhany azghyndyqqa úshyrap otyr.

Qazirgi qazaq dinine qaray, tiline qaray bir jiktelse, sayasy ústanymyna qaray orysshyl, batysshyl, shyghysshyl bolyp taghy jiktelip otyr. Búryndary qazaq ýshin qúlaq esitip kórmegen azghyndyqtyng jeti atasy boy kóterdi. «Qyzyn qyryq ýiden tyighan» qazaq qyzdaryna ie bola almaytyn qalge jetti. Jezókshelik qazaq qoghamynyng belgili bir bólshegine ainalghanyn moyyndaytyn qalge jettik. Al, jigitterimizding keybiri gomoseksualizm dertine shaldyghyp jýrgenderi anau. Múnyng bәrin tizbektep otyrudaghy maqsat – qazaq qoghamynyng qanshalyqty bylyqqa batyp, birtútas halyq dengeyinen ajyrap, irip-shirip bara jatqandyghyn taghy bir halyq jadyna eske salu. Búlardyng qataryna qoghamdy shyrmap alghan paraqorlyq, jemqorlyq t.b. qanshama dertting qazaq memlekettiligining tamyryn kemirip jatqan jegi qúrttargha ainalghanyn qossanyz, onda bizding memlekettiligimizding qanday qaterge dushar bolghanyn sezinesiz. Múnday bylyqqan qoghamda belgili mýddeli toptardyng ózderining ynghayyna qaray parlament arqyly zang shyghartyp, qylmystaryn zang ayasynda ashyq jýrgizuine tolyq mýmkindikteri bar. Ol solay bolyp jatyr da! Mine, osynday kýrdeli sәtte qazaqtyng esin jighyzyp, halyq ekenin  sezindirgen jer mәselesi edi. Qazaq tez esin jiyp, óre týregeldi. Qarsylyq kórsetti. Ózining qay mәselede útylghanyn esepke ala bastaghan sәtte, Aqtóbedegi qandy qyrghyn búrq ete qaldy. Búl jay sәikestik pe? Álde, halyqtyng kónilin jer mәselesinen basqa jaqqa búrudyng amaly ma? Halyq búl mәselening arajigin әli ajyratqan joq. Belgilisi – teraktilerdi jasaushylardyng uahhabiylik-salafiylik aghym ókilderi ekendigi belgili bolyp otyr. Búl qandy oqigha turaly esite salysymen, B.Tileuhanov, A.Izbairov siyaqty uahhabiylik serkeleri óz pikirlerin bildirip te ýlgerdi. B.Tileuhanov «Dinning búl terrorlyq әreketke eshqanday qatysy joq» - dese, A.Izbairov bolsa, búl teraktini jasaushylar takfir jamaghaty ókilderi ekendigin, syrttan arnayy pәtua alghandyghyn algha tartty. Ekeui de uahhabiylik-salafiylik baghytyndaghy diny toptardyng búl teraktilerge qatysy barlyghy nemese joqtyghy turaly jaq ashpady. Olary týsinikti de. Tura osy mәsele turaly keshe «Qazaqstan» telearnasynda arnayy tikeley efirde habar bolyp, Aqtóbe oqighasy arnayy talqylandy. Habar jalpy biraz mәselening basyn ashqanymen, uahhabiylik-salafiylik baghyttyng qazaq jastary sanasyna qanshalyqty keri yqpaly bolyp jatqandyghyna teolog D.Kenjetay taldau jasay bastaghan kezde, jýrgizushi әngimeni basqa arnagha búryp jiberui, mening kónilime jýrgizushining uahhabiylik-salafiylik baghyttyng jastar sanasyna qanshalyqty keri yqpaly barlyghyn halyqtyng bilgenin qalamaghan siyaqty bolyp kórindi. Qazirgi kýni elimizde búl mәseleni tereninen taldap bere alatyn Dosay Kenjetayday maman joq dese bolady. Mәsele habar ótti degen at kerek pe edi? Ushyghyp túrghan mәseleni ghylymy negizde sheshu kerek pe edi? Osy mәsele aiqyndalmay qaldy.

Búl jerde osy mәseleni tәptishtep jazyp otyrudyng bir ghana sebebi bar. Ol – memlekettik organdardyng da, QMDB-nyng da uahhabiylik-salafiylik dese qorghashtap, ýzilip túratynyn bayqaymyz. Mysaly, ótken kýzden beri «Abay.kz» saytynda 7-8 maqala jariyaladym. QMDB atynan halyq aldyna shyghyp, uaghyz aityp jýrgenderding hanafy jamylghysyn jamylghan uahhabiylik-salafiylik  ókilderi ekendigin, «Asyl arnanyn» arab tarapynan qarjylandyryp otyrghandyghyn, jalpy Qazakstan halqyna jýrgizilip jatqan diny iydeologiyanyng Saud Arabiasy yqpalynda ekendigin naqty aighaqtar negizinde kórsettim. Ókinishke oray, selt etken jan bolmady. Búl da uahhabiylik-salafiylik aghym ókilderining sýiengeni myqty ekendigin kórsetetin taghy bir fakt. Egerde búl búdan ary jalghasatyn bolsa, onda ertengi kýni qazaq degen halyqtyng tarihta izi qalmaytyny anyq. Al, búl kimge kerek?

Taghy bir mәsele – qazaqtyng dәstýrli dinine qatysty mәsele kóterip, kitap jazatyn bolsan, ony jariyalatuyng - qiynnyng qiyny. Bir kitapty ózim kredit alyp, shyghardym. Ol kitap әli ózining ózektiligin joyghan joq. Al ótken kýzde «Qazaqtyng dәstýrli dinining negizderi» atty kitapsha jazyp, Din isteri komiyteti saraptamasynan ótkizdim. Biraq, oghan nazar salyp, «mynau dúrys eken, basyp shygharayyq»,- degen pende kórmedim. Týrkistan qalasynyng әkimine hat jazyp, kitaptyng qajettiligin aityp, ótinish jasadym. Ol Ishki sayasat bólimine beripti. Al, Ishki sayasat bólimi bolsa, «Sen tendrge qatyspadyn» dep, auzyn qu shóppen sýrtip otyr. Sonda meni tanqaldyratyn mәsele – memleketting qauipsizdik mәselesi tendermen sheshiletin be edi? Onda býkil Qazaqstandy sol tenderge salyp, satyp jibersek qaytedi?

Al uahhabiylik-salafiylik baghyt ókilderining kitaptary bolsa, erkin taratylyp jatyr. Olarda qarjy problemasy joq. Óitkeni, olardyng sýiengenideri myqty. Jaqynda Týrkistan qalasy bazarynan inim bir kitap satyp alypty. Kitap «Qúran, tariqat, biydghat» dep atalady. Avtory týrkiyalyq Abdulaziz Bayyndyr degen. Kitaptaghy negizgi iydeya qazaqtyng diny tanymy negizin qúraytyn sopylyq tanymdy joqqa shygharu, salafiylikting artyqshyldyghyn dәleldeu. Búl kitap ta Din isteri komiytetining saptamasynan ótken. Búghan ne deysin? Eshtene dey almaysyn? Qolynnan keletini barmaqty shaynau ghana. Basqa sharang joq. Búl maqalany jazghandaghy maqsat búl emes edi. Qazaqtyng diniy-ruhany jiktelu tarihyna kóz jýrgirtip, ózim kuә bolghan mәselelerdi nazarlarynyzgha úsynu bolatyn. Endi soghan kezek berelik.

Men 2007 jyly R.B.Sýleymenov atyndaghy Shyghystanu instituty tarapynan jýrgizilgen «Elding últtyq qauipsizdigi men túraqtylyghy ýrdisindegi Qazaqstandaghy zamanauy diny jaghdaydy zertteu»  atty ghylymiy-zertteu jobasyna qatysyp, Batys Qazaqstan oblystarynda zertteu jýrgizip edim. Sol zertteu júmystary kezinde anyqtalghan mәseler boyynsha 2007 jyl sonynda esep berilgen bolatyn. Bir qyzyghy búl esep, memlekettik organdar qolyna tiygen kezde, men júmystan quylyp, jobadan shettetildim. Sol esepti nazarlarynyzgha úsynbaqpyn. Búl elimizde uahhabiylik aghymnyng taraluyna qatysty keybir mәselelerding betin ashugha mýmkindik beredi degen ýmittemin.

«Elding últtyq qauipsizdigi men túraqtylyghy ýrdisindegi Qazaqstandaghy zamanauy diny jaghdaydy zertteu» jobasy boyynsha josparlanghan Batys Qazaqstan, Atyrau, Aqtóbe, Qyzylorda oblystaryna ghylymy issapar tolyghymen oryndaldy. Jinalghan materialdar negizinde atalghan oblystardaghy diny ahualgha saraptama jasalyp, mynaday mәseleler anyqtaldy:

1) Batys Qazaqstan oblysy boyynsha QMDB-na tirkelgen 59 meshit bar jәne tirkelmegen birneshe meshit bar. Ol meshitterge kelip namaz oqushylardyn  85% 15-30 arasyndaghy jastar; 10% 30-40 jas aralyghyndaghylar; 5% ghana jasy  40-tan joghary azamattar qúraydy.

2) Meshitke kelip namaz oqushylardyng barlyghy derlik salafiylik baghytta. Qazaqy әdet-ghúryp, salt-dәstýrge qarsy. Osy negizde jastar men ata-analarnyng arasynda kelispeushilik, balanyng ata-anagha qarsy shyghuy faktileri jii kezdesedi. Meshitke kelip namaz oqyp jýrgen jastar ata-anasyn emes, ózderine diny uaghyz aityp jýrgen sheyhtaryn kóbirek tyndaydy. Salafiylik baghyttaghy uaghyzdar meshitterde emes, jeke ýilerde jýretindikten meshitterding salafiylerge eshqanday qatysy joq dese de bolady. Alayda, salafiylerge meshitting de eshqanday yqpaly joq. Meshitterge kelip namaz oqityn jamaghatqa meshittegi imamdardyng eshqanday yqpalynyng bolmauy, meshit óz qyzmetin óz dәrejesinde atqara almay otyrghandyghyn kórsetedi.

3) Oblys kólemine diny uahhabiylik әdebiyetter Soltýstik Kavkazdan, Reseyden, Almatydan keledi. Songhy kezderi diny әdebiyetter audio-viydeo taspalar arqyly, diskler arqyly taralatyn bolghan.

4) Batys Qazaqstan oblysyndaghy salafiyler jetekshisi bolghan búrynghy qylmys әleminde erekshe bedelge ie bolghan M.Hamzin atty jigit. Ótken jyly sottalghangha deyin Oral qalasyndaghy kóptegen týngi klubtar men «Pantera» kazinosynyng iyesi. Jergilikti túrghyndardyng aituynsha, ol kazino qazir sheshenderding iyeligine ótken. Sonymen qatar, qaladaghy mashina saudasy (avtorynok) salafiyler baqylauynda. Demek, búl Batys Qazaqstan oblysyndaghy salafiylerding qazirding ózinde әleumettik jәne ekonomikalyq bazasy barlyghyn kórsetedi.   

5) Salafiyler yqpalymen uahhabiylik kózqarastyng memlekettik qyzmetkerler arasyna da belgili dәrejede yqpaly barlyghy bayqalady. Oghan mysal retinde Oblystyq ishki sayasat departamentining diny úiymdarmen baylanys bólimining bas mamany Ihsanghaly Mahambetting kózqarasynan bayqaugha bolady. Ol әngime barysynda qazaq halqynyng salt-dәstýrindegi kóptegen diny ghúryptargha  uahhabiylik kózqaraspen qaraytynyn bayqatty. Sonday-aq, Oblystyq qarjy polisiyasynyng bastyghy R.Tileuhanovtyng (Bekbolat Tileuhanovtyng aghasy) Oral, Atyraudaghy salafiylerding ruhany jetekshisi bolghan Halil Abdujabbarovpen tyghyz baylanysta bolghanyn, salafiylerdi oblystyq ÚQK men oblystyq prokurotura qyzmetkerlerinen qorghaymyn dep, olarmen tike-tireske deyin barghany, sonynda ýsh sala basshylarynyng týgelimen qyzmetterinen ketkenin respublikalyq baspasóz betterinde jariyalandy. Búl salafiylik iydeologiyanyng memlekettik organdardy da sharpy bastaghanyna aiqyn dәlel.

6) Oblystaghy QMDB-nyng ókil-imamy - S. Seyitbekov Týrkiyanyng Bursa qalasyndaghy Úlytau uniyversiytetining IYlәhiyat fakulitetin bitirgen, joghary bilimdi teolog-maman. Ózin hanafy mazhabynyng ókili sanaydy. Biraq ókil imamnyng meshitke kelip namaz oqityn salafiylerge eshqanday yqpaly joq. Keybir meshit imamdary ózderin «hanafy mazhabynanbyz» dep aitqanymen salafiyler yqpalynda ekenin angharu qiyn emes. Oblystyq ókil-imam uahhabiylik baghyttyng tez taralu sebebin bylay týsindiredi: Birinshiden imamnyng qolynda eshnәrse joq. Imamgha memleket eshqanday kómek bermeydi. Imam meshitke kelushilerge, olardyng beretin qayyr-sadaqasyna tәueldi. Onyng ýstine búl jerlerde halyqtyng sany az. Sondyqtan batys oblystarda qyzmet isteuge bilimdi mamandar kele bermeydi. Bar imamdar sauatsyz. Sol sebepti, olar salafiylerge qarsy túrar qauqary joq. Ekinshiden, materialdyq jaghy tómen imamdar salafiyler jeteginde ketui әbden mýmkin. Sondyqtan búl mәsele memleket tarapynan sheshilui tiyis. 

7) Batys Qazaqstan oblysyndaghy salafiylerding ruhany jetekshisi – tegi ontýstikqazaqstandyq Halil Abdujabbarov. Mәdina qalasynda bes jyl oqyghan. Jaghdaydyng ózgeruine baylanysty qazir Saud Arabiyasynda túrady. Qazir ol salafiylerdi Mәdinada otyryp, internet arqyly basqarady.

Atyrau oblysyndaghy diny ahual da osyghan úqsas. Meshitke baryp namaz oqityndardyng 95% salafiyler qataryna engen jastar. Búl jerde de salafiylerding jetekshileri - búrynghy sportshylar, keyinnen qylmystyq top jetekshileri. Alghashqy kezde olardyng qolynda da týngi klubtar bolghan. Keyinnen jetekshileri ol joldan bas tartyp, týngi klubtardy jauyp, qarjysyn basqa salagha salghan. Atyrau qalasyndaghy salafiylerding Oraldaghy salafiylerge qaraghanda mynaday birneshe ereksheligi bar:

 1. Atyrau qalasynda salafiylerding ótken jazgha deyin «at-Taqua» atty meshiti bolghan jәne ol meshit jeke diny birlestik retinde qyzmet etken. Meshit imamynyng qarumen ústaluyna baylanysty ol meshit jeke birlestik retindegi qyzmeti toqtatylyp, QMDB qaramaghyna berilgen. Alayda, meshitting statusy ózgergenimen, baghyty ózgermegen. Búrynghysha salafiyler ortalyghy ekendigi kórinip túr.

2. Atyrau oblysynda hanafiyler men salafiylerden basqa tәkfirler, naqshbandiyler, tablighy jamaghat ókilderi bar. Takfirlerding ózi aiyubitter, bahauadinshiler bolyp ekige bólinedi. Oblys ortalyghy Atyrau qalasynan batysqa qaray salafiyler yqpaly basym bolsa, oblystyng ontýstik- shyghysyndaghy Maqat pen Jylyoy audandary naqshbandiyler yqpalynda.

Atyrau oblysyndaghy QMDB-nyng ókil imamy Qazbek Ahmetovtyng aituyna qaraghanda, salafiyler kýndiz-týni meshitten shyqpaydy. Biri ketse biri keledi. Júmys istemeydi. Biraq barlyghynda derlik qymbat «Djiyp» mashinalary bar. Egerde shet elderden kómek almasa olar onday qarjyny qaydan alady degen pikirdi aitady.

Atyrau oblysyndaghy salafiylerding de ruhany jetekshisi, әri salafiylik aghymdy alghash Atyrau jerine taratushy - Halil Abdujabbarov. Al ol kelgenshe Atyrau jerine kelip, qylmystyq top jetekshisi Sharifullany osy jolgha salyp, baghyttaghan B. Tileuhanov, M. Tazabekov, A. Eskendir. Sharifulla 2004 jyly meshit salyp, ony jergilikti ókimet oryndarynyng qarsylyghyna baylanysty tirkeuden ótkize almaghanda, B. Tileuhanov pen Q. Satybaldy kómegimen Astana arqyly tirketedi. Búl Oral men Atyraudaghy salafiylerding ruhany jetekshisi H. Abdujabbarov bolghanymen, olardyng sayasy jәne qarjylyq dem berushileri jogharyda attary atalghan azamattar ekenin kórsetedi.

Aqtóbe oblysyndaghy jaghday da jogharyda atalghan eki jaghdaygha úqsas. Oblys QMDB-na tirkelgen 32, tirkelmegen 20 meshit bar. Olardyng ishinde «Fatiha» meshiti salafiyler men tablighy jamaghat ókilderining meshiti bolyp tabylady.

Aqtóbe oblystyq ókil-imam Bauyrjan Esjannyng aituynsha, oblys kóleminde uahhabiyler, tablighy jamaghat, tәkfirler, naqshbandiyler, zikirshiler bar. Keyinnen ózimiz anyqtaghan taghy bir top – «Ahl al-Qúran» toby.

Aktóbe qalasyndaghy salafiyler jamaghatyn qalyptastyrghan, Mәdina qalasynda 5 jyl oqyp kelgen, Bauyrjan Núrghaliyev degen azamat. Aldynda «Núrdәulet» meshitinde bolghan. Keyinnen onyng eki shәkirti – Azamat, Erkin degen jigitterding Resey territoriyasyndaghy terrorlyq әreketke qatysuyna baylanysty, ol «Núrdәulet» meshitinen shettetilip, osy meshitting «Bestamaq» aulyndaghy fililyna imam etip jiberilgen. Biletinderding aituynsha, ol jergilikti salafiylerden bólingen. Óitkeni, songhy kezde salafiyler ústazynyng ózin tyndamay ketken. Biraq, B. Núrghaliyev ózining diny kózqarasynan bas tartpaghangha úqsaydy. Ol imamdyq jasaytyn meshitke baryp, onymen sóilesip kórmek boldyq. Alayda ony ornynan taba almadyq. Meshitte túrghan diny kitaptardy kórgenimizde, olardyng barlyghy derlik uahhabiylik baghytta ekendigine kóz jetkizdik. Búl B.Núrghaliyevting әli óz kózqarasynan bas tartpaghandyghyn kórsetedi. Biraq, jergilikti halyqpen pikirleskenimizde, aqtóbelik salafiyler sheteldik ortalyqtardan basqarylady degendi aitty.

Aqtóbe oblysyndaghy taghy bir anyqtalghan mәsele – Kenqiyaq eldi mekeninde «Takfirler» meshitining boluy. Ol jerde ótken jazda tәkfirler men naqshbandiyler arasynda qaqtyghys bolghan.

Aqtóbe oblysyndaghy salafiylerding әleumettik negizi men kimder tarapynan qoldau kórsetiletini tolyq anyqtalghan joq. Keybir mәlimetterge qaraghanda múndaghy salafiyler de mashina saudasymen ainalysatyn siyaqty. Oblystyq Ádilet basqarmasynyng diny úiymdarmen baylanys bólimi qyzmetkrlerinin  aituyna qaraghanda, salafiyler ortalyghy bolyp tabylatyn «Fatiha» meshiti ainalasyna kýnige keshke qymbat mashinalar shoghyrlanatyny turaly aitty. Soghan qaraghanda, salafiylerding búl jerdegi tiregi osal emeske úqsaydy. Sonymen birge, olardyng sheteldiktermen baylanysy barlyghy anyqtaldy. Biz «Fatiha» meshitine barghanymyzda, meni Pakistannan kelgen adam retinde qarsy aldy. Búl meshitke búrynnan sheteldikterding kelip túratynyn kórsetse kerek. Imamnyng ózi de búl jerge ýnemi daghuatshylardyng kelip túratynyn jasyrghan joq. Sonymen birge, jergilikti biznes ókilderi de belgili mólsherde dinge jәrdem beretini bayqalady. Mysaly, «Núrdәulet» sauda ortalyghynyng iyesi Bayjarqynovtar әuleti Aqtóbe qalasy ortalyghyndaghy «Núrdәulet» meshiti men Bestamaq» aulyndaghy meshitti saldyrady. B.Bayjarqynov tapqan tabystarynyng belgili bir bóligin meshitterge júmsaytynyn aitty. Bir ókinishtisi, ol kisining diny kózqarasynda uahhabiylik yqpal barlyghy bayqaldy.

Qyzylorda oblysyndaghy diny ahual jogharyda atalghan oblystargha qaraghanda, birshama ózgesheligi bar. Múnda da uahhabiyler, naqshbandiyler, tablighy jamaghat ókilderi men zikirshiler bar. Qyzylorda qalasyndaghy «Aytbay» meshitine kelip namaz oqushyla arasynda uahhabiyler sany onshalyqty kóp emes. Shamamen 35-40% jәne olar ózderining diny kózqarasyn ashyp aita bermeydi. Mýmkindiginshe jasyratyny bayqalady. Olardyng qalada óz aralarynda ótkizip túratyn «Súhbat» atty otyrysy bar. Mýmkindiginshe, aptasyna bir ret, nemese eki aptada bir ret jinalyp súhbat ótkizedi. Ol otyrysta qay taqyrypta әngime ótkiziletini, oghan syrttan kimder shaqyrylatyny belgisiz.

Qyzylorda qalasynda uahhabiylerding «Yntymaq» atty qory júmys jasaydy.  Qor tóraghasy - Bolat Qojban atty jigit. Osy B. Qojban men Serik Áljanov degen jeke kәsipker jigit ekeui uahhbiylerding Qyzylordadaghy jetekshisi bolyp tabylady. Oblystyq «Aytbay» meshitining naiyb-imamy B. Omarovtyng aituyna qaraghanda, «Yntymaq» qorynda qarjy kóp. Oblystyq meshit ótken ramazan aiynda osy «Yntymaq» qorynyng qarjylyq kómegi arqasynda bir ay boyy kýnine eki ret «Qogham» telearnasynda diny habar úiymdastyrghan. Oblystyq ókil-imam Núrjan Qiyas uahhabiylermen tyghyz baylanysty ekendigi  seziledi.

Oblys kóleminde naqshbandiyler yqpaly basym ekendigin kóruge bolady. Oblys ortalyghyndaghy ýsh meshitting ekeuinde naqshbandiyler ókili naiyb-imam bolsa, bireuinde imam bolyp qyzmet atqarady. Sonday-aq, oblys kóleminde naqshbandiylerding shoghyrlanghan jerleri bar. Biraq naqshbandiylerding oblys kóleminde  naqty belgilengen, jetekshilik jasaytyn ústazy joq. Sol sebepti, búlardyng arasynda arnayy jinalyp, mәjilis ótkizu joq. Tek Qúbanәli, Dayrabay siyaqty jetekshileri kelgende ghana jiylyp bas qosady.

Jalpy tórt oblys kóleminde jýrgizilgen júmys nәtiyjeleri osynday. Búl jinaqtalghan materialdar mynaday qorytynda jasaugha mýmkindik beredi:

1. Atalghan oblystar kóleminde uahhabiylik baghyttaghy diny jamaghattar kýn sanap ósip keledi jәne olar belgili bir ortalyqqa baghynghan, qatang tәrtip shenberinde júmys isteydi.

2. Atalghan oblystardaghy uahhabiylik baghyttaghy jamaghattar búrynghy qylmystyq toptar negizinde qalyptasqandyqtan búl toptardyng jastar arasyndaghy yqpaly kýshti jәne olardyng qataryna jastardyng kóptep tartyluna yqpalyn tiygizude.

3. Jalpy halyqtyng diny sauatsyzdyghy, dәstýrli diny tanymnan habarsyzdyghy da uahhabiylik iydeologiyanyng tez taraluyna yqpalyn tiygizude.

4. Uahhabiylik-salafiylik baghyttyng keng taraluyna QMDB tarpynan shygharylyp jatqan diny kitaptar men merzimdi baspasóz qúraldarynyng da ýlesi az emes. Búdan basqa «Halifa Altay» qory, «Shapaghat Núr» jurnaly men baspasy tarapynan shygharylyp jatqan kitaptar uahhabiylik baghytty uaghyzdauda. Dәstýrli diny tanymy joq halyqtyng kópshiligi osy kitaptardyng yqpalymen uahhabiyler jaghyna ótude.

5. QMDB-nyng ústanghan baghytynyng aiqyn bolmauy, auyzsha hanafy mazhabymyz degenimen, jýrgizgen baghytynyn, shyghaghan kitaptarynyng uahhabiylik sipatta boluy jay halyqty ghana emes,  meshit imamdarynyng ózderin de shatastyruda.

6. Uahhabiylik-salafiylik jamaghatynyng negizin /yadrosyn/ kishi jәne orta biznes ókilderi qúraydy. Oghan Oral, Atyrau, Aktóbe, Qyzylorda qalalaryndaghy uahhabiylik-salafiylik jamaghattar jetekshilerining kishi jәne orta biznes ókilderi ekendiginen kóruge bolady.

Qoryta aitqanda, Qazaqsan Respulikasyndaghy diny ahaual kýn sanap kýrdelenip kele jatyr deuge tolyq negiz bar. Eng bastysy uahhabiylik-salafiylik baghyttaghy jamaghattardyng elimizding múnayly ónirlerinde shoghyrlanuy da búl diny aghym artynda sheteldik yqpaldy úiymdar túru yqtimaldyghy barlyghyn kórsetedi.        

Abai.kz

11 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2563