Ýstimizdegi jyldyng 9 qyrkýieginde Memleket basshysy Núrsúltan Nazarbaev Ýkimet júmysynyng basty basymdyqtarynyng biri retinde jappay kәsipkerlikti yntalandyru men júmyspen qamtu auqymyn keneytudi belgilep bergeni belgili. Búghan qosa, agroónerkәsip keshenin, atap aitqanda, auyl sharuashylyghy kooperasiyalaryn damytu men eksporttyq әleuetti әrtaraptandyru boyynsha tapsyrmalar bergen edi.

Memleket basshysy algha qoyghan mindetterdi jýzege asyrugha oray Qazaqstan Respublikasynyng «Atameken» Últtyq kәsipkerler palatasy kәsipkerlikti damytudyng 10 ilgerindi qadamyn úsynyp otyr. Al biz osy 10 qadamnyng týiinin tarqatu maqsatynda Qazaqstan Respublikasynyng «Atameken» Últtyq kәsipkerler palatasy tóralqasynyng tóraghasy T.A.QÚLYBAEVTY әngimege tartqan bolatynbyz.

Mikronesiyeleudi keneytu – kәsipkerlikti damytudyng útymdy joly

–        Timur Asqarúly, qazirgi kezde kәsipkerlikti mikronesiyeleu «Biznesting jol kartasy-2020», «Júmyspen qamtudyng jol kartasy-2020» baghdarlamalary ayasynda jýzege asyrylyp kele jatqanynan habardarmyz. Osy baghdarlamalardyng artyqshylyqtary qanday, kemshilikteri bar ma? Bolashaqta mikronesiyeleudi qazirgiden de jenildetuding joldary qarastyryla ma?

– Býginde biznesti mikronesiyeleu, ózderiniz aitqanday, «Biznesting jol kartasy-2020» baghdarlamasy ayasynda jýzege asyrylu ýstinde. Berilu kólemi jylyna 6 payyzdyq ósimmen 10 mln tenge. Al «Júmyspen qamtudyng jol kartasy-2020» baghdarlamasyna sәikes jylyna 5 payyzdyq ósimmen 3 mln tenge berilip keledi. Búghan qosa, «QazAgro» Últtyq basqaru holdingining tetikteri arqyly mikronesiyelik úiymdar tarapynan jylyna 9,5/12 payyzdyq mólsherlememen 3 mln tengege deyin nesiyeleu qarastyrylghan.

Osynday tiyimdi qarjylyq sharttargha qaramastan, kәsipkerler atalghan baghdarlamalar boyynsha kepilmen qamtamasyz etu, talap etiletin qújattar sanynyng kóptigi jәne ilespeli jobalardyng joqtyghy saldarynan qiyndyqtargha tap kelip jatady. Mәselen, kәsipkerler «Biznesting jol kartasy-2020» baghdarlamasy boyynsha mikronesie alu ýshin 13 qújat úsynuy tiyis. Osyghan qaramastan, ótken jyly Mikronesiyelik úiymdar (MNÚ) tarapynan jalpy somasy 120 mlrd tengening 564 myng mikronesiyesi berilipti.

Búl jerde atap kórsetetin bir jayt – auyldyq jerlerdi mikronesiyemen qamtu dengeyi tómen kýiinde qalyp otyr. Auyldyq jerlerde tek 75 MNÚ ghana belsendi júmys jýrgizip keledi. Al Qazaqstanda, tútastay alghanda, belsendi júmys isteytin 342 MNÚ bar. Mәselen, Atyrau oblysynda MNÚ auyldarda mýldem júmys istemeydi, Aqtóbe oblysynda osynday belsendi eki-aq úiym tirkelgen, Manghystau oblysynda, tipti, bireu ghana.

Isterin endi bastaghan kóptegen kәsipkerler ýshin mikronesiyeler mólshermelerding (ortasha alghanda jyldyq 40 payyz) joghary boluymen baylanysty qoljetimsiz bolyp otyr. Osyghan oray ýstimizdegi jyldyng basynan beri «Atameken» ÚKP jeke investisiyalar men jergilikti budjet qarjylaryn tartu esebinen bes qanatqaqty oblysta mikronesiyeleuge kirisip ketti. Olar: Almaty, Aqtóbe, Qyzylorda, Qostanay jәne Manghystau oblystary.

«Atameken» ÚKP jýzege asyryp jatqan sheshushi basymdyqtargha mikronesiyeleuding kepilder boyynsha iykemdiligi, kepildeme úsynu, kәsipkerlerding oqudan bastap biznes-jobalar jasaghangha deyingi aralyqtaghy is-әreketteri, kooperasiyalar men tikeley satudyng mýmkindikteri jatady.

Mikronesiyeler 5 jylgha deyingi merzimge jyldyq 6 payyzdyq mólsherlememen 15 mln. tengege deyingi somada salalyq shekteulersiz beriledi. Onyng ýstine, kәsipkerge mikronesie alu ýshin bar bolghany 5-6 qújat ótkizse jetip jatyr.

Mikronesiyeleu qyzmetimen keng qamtu «Atameken» ÚKP-nyng infraqúrylymdaryn damytudy qamtamasyz etedi. Qamtamasyz etu audandyq dengeyde de jýzege asyrylady. Býginge deyin oblystyq dengeyde 23 Kәsipkerlikke qyzmet kórsetu ortalyghy (KQO), al audandyq dengeyde 188 Kәsipkerlikti qoldau ortalyghy (KQO) júmys istese, olardyng 152-si audan ortalyqtarynda, 9-y shaghyn qalalarda, al 27-si monoqalalarda ornalasqan.

 

Halyqty biznesting negizderine jappay oqytqan tiyimdi

– Qazirgi tanda halyqty biznesting negizderine oqytyp-ýiretu «Biznes-Kenesshi» jәne «Biznes-Ósim» jobalary boyynsha «Biznesting jol kartasy-2020» shenberinde jýzege asyrylyp jatyr eken. Osy mәseleni tarqata týsseniz.

– Osy arada oqytu taqyrybyna baylanysty «Biznes-Kenesshi» jobasy boyynsha oqytu 2 kýn ishinde, al «Biznes-Ósim» jobasy boyynsha 2-5 kýn aralyghynda jýzege asyrylatynyn naqtylay keteyin. Biznesting negizderine dayyn emes auditoriyany, әsirese, auyl halqyn osynday pishimde oqytu óte tiyimsiz jәne formalidi.

Halyqty júmyspen qamtu, әleumettik qysymdy tómendetu, sonday-aq, ónirlerde kәsipkerlikti damytudy qamtamasyz etu ýshin naqty is-sharalardy jýzege asyru shenberinde «Atameken» ÚKP el Ýkimetining qoldauymen Manghystau oblysynyng Múnayly audanynda eki qanatqaqty jobany – «Bastau Biznes» jәne «Bastau Kәsip» jobalaryn ayaqtady.

«Bastau Biznes» jobasy kәsipkerlikti auylda damytugha baghyttalghan. Sonday-aq, auyl halqynyng júmyspen qamtylu dengeyin biznes-bastamalar men halyqty kәsipkerlik negizderine jan-jaqty ýiretu arqyly kóterudi maqsat tútady. «Bastau Biznes» jobasy boyynsha oqytu úzaqtyghy 1 aidy qúrasa, búl bizneske oqytudyng basqa baghdarlamalary úzaqtyghynan 6-dan 10 esege deyin asyp týsedi.

«Bastau Biznes» jobasy 5 kezende jýzege asyrylady: 1) halyqty jobamen qúlaqtandyru jәne tanystyru; 2) testileu jýrgizu men qatysushylardy irikteu; 3) praktikalyq oqytu; 4) biznes-jospardy jan-jaqty talqylau, biznes-jospar jasau; 5) jobany mikronesiyeleu berudi qosa alghanda, alghashqy 12 ay boyy ilgeriletu.

«Bastau Kәsip» jobasynyng ereksheligi enbek naryghynyng súranysyna baghdarlanghandyghynda bolyp tabylady. Búl oqytu jәne júmyspen qamtu qyzmetteri arqyly jýzege asyrylady (Naimi.kz servistik bazasynyng mobilidi qosymshasy, birtútas call-ortalyq, tapsyrystardy onlayn rejimde oqytu jәne izdeu).

«Atameken» ÚKP-da «Atameken Biznes Akademiya» onlayn-oqytu jobasy jýzege asyrylyp jatyr, sonday-aq, biznes-trenerlerdi oqytu ýshin әdistemelik ortalyqtar qúryluda.

Úzaqtyghy jóninen oqytudyng qysqa merzimdi memlekettik baghdarlamasynan 6-10 ese asyp týsetin «Bastau Biznes» jobasynyng tiyimdiligin eskere kelgende, jobanyng iykemdiligi men beyimdiligi ong baghalanatyny anyq. Sondyqtan onymen Qazaqstan Respublikasynyng barlyq ónirlerin keng auqymdy qamtu úsynylyp otyr.

«Bastau Kәsip» jobasyn tolyqqandy jýzege asyru jәne keneytu maqsattarynda Qazaqstan Respublikasynyng barlyq ónirlerinde ony «Júmyspen qamtudyng jol kartasy-2020» memlekettik baghdarlamasyna integrasiyalau úsynylady. Búl jerde tiyisti ortalyq memlekettik organdardyng (Bilim jәne ghylym ministrligi, Densaulyq saqtau jәne әleumettik damu ministrligi) resurstaryn atalghan jobany barynsha tiyimdi jýzege asyru ýshin paydalanu qajettigi de kóldeneng tartylady.

 

Auyl sharuashylyghy kooperasiyalaryn damytu – ilgerileu kepili

– Agroónerkәsip keshenin damytudy tejep kele jatqan problemalardyng biri basym jaghdayda óndiristing úsaq tauarly sipaty bolyp tabylatyny aqiqat. Osy problemany sheshu ýshin qanday júmystar jasalyp jatqanyn bilsek dep edik.

– Úsaqtauarlylyq problemasyn enseru maqsatynda ótken jyldyng qazan aiynda «Auyl sharuashylyghy kooperativteri turaly» Zang qabyldandy. 10 qanatqaqty kooperativter qúru jәne onyng júmysyn jolgha qong boyynsha Últtyq kәsipkerler palatasy men Auyl sharuashylyghy ministrligining birlesken jospary jýzege asyryluda.

Sonday-aq, ÚKP tarapynan «200 auyl sharuashylyghy kooperativteri» baghdarlamasy jýzege asyrylyp jatyr. Qazirgi kezding ózinde shamamen 7 myng sharua qojalyghy men halyqtyng jeke qosalqy sharuashylyqtaryn biriktiretin 283 auyl sharuashylyghy kooperatiyvi júmys isteydi.

Sonymen bir mezgilde, auyl sharuashylyghy tauarlaryn óndirushiler auyl sharuashylyghy kooperativteri pishininde irilene otyryp, «arzan» aqshagha qol jetkize almau problemasymen betpe-bet kelude. Qarjygha qol jetkizu problemasyn sheshu ýshin auyl sharuashylyghy kooperativterine mynalar úsynylady:

- halyqtyng kooperativterge birikken jeke qosalqy sharuashylyqtarynyng mikronesiyeleu basymdyqtaryn aiqyndau;

- «QazAgro» ÚBH» AQ instituttary arqyly jenildikpen nesiyeleuding jana ónimin engizu.

Saraptama qorytyndylaryna sýiensek, tikeley satu jýiesining bolmauy saldarynan óndirilgen ónimning 20-40 payyzgha deyin qymbattap ketetini bayqalyp otyr. Osyghan oray jeliler men auyl sharuashylyghy kooperativteri arasynda saudany damytudyng ýsh kezendi tәsili úsynylady.

Búrynghy qadamdardy jýzege asyru boyynsha jasalghan júmystardy eskere kelgende, auyl sharuashylyghy kooperasiyalaryn qoldau jýiesi tómendegishe týziletin bolady:

- jergilikti jerlerde úiymdastyru jәne týsindiru júmystaryn jýrgizu;

- halyqty biznesting negizderine, biznes-jospar jasaugha ýiretu;

- mikronesiyeleu arqyly qarjylandyru nemese «QazAgro» ÚBH arqyly jenildikpen qarjylandyru;

- auyl sharuashylyghy ónimderin satudy/qayta óndeudi úiymdastyru.

 

Bәsekege qabiletti biznesti úzaq merzimdi memlekettik tapsyrystar esebinen qoldau qajet

– Qalyptasqan ekonomikalyq jaghdayda otandyq ónimderge súranysty yntalandyru manyzdy. Atalghan ýderiste kýndelikti tútynatyn tauarlar, sonday-aq, memlekettik satyp alu, kvaziymemlekettik sektorlardy satyp alu jәne jer qoynauyn paydalanu shenberindegi túraqty súranys sheshushi ról atqaratyny belgili. Osy arada mynaday súraq tuyndaydy: kýndelikti tútynatyn tauarlardyng jyl sayynghy kólemi qanday?

– Kýndelikti súranysqa ie tútynu tauarlarynyng jyl sayynghy kólemi (kiyim-keshek, ayaq kiyim, azyq-týlik ónimderi, jihaz) shamamen 1,9 trln tengeni qúraydy. Biraq osynyng ishinde otandyq ónimning ýlesi ortasha alghanda 30 payyzdan aspaydy. Al memlekettik satyp alulardyn, kvaziymemlekettik sektorlardaghy satyp alular men jer qoynauyn paydalanushylardyng jalpy kólemi shamamen alghanda 9,7 trln tenge bolsa, otandyq dengeyding ýlesi – 57 payyz.

Osyghan baylanysty otandyq ónim óndirushilerding bәsekege qabilettiligin jergilikti mazmúnnyng ýlesin arttyru jolymen jogharylatu boyynsha sharalar qabyldau qajet. Búl ýshin jergilikti tauar óndirushilerge úzaq merzimdi memlekettik qoldau kórsetilui shart. Qazirgi tanda osy baghytta naqty júmystar jýrgizile bastaghanyn da aita ketkenning artyqtyghy joq.

 

Shaghyn jәne orta kәsipkerlikting eksportqa baghdarlanuy – ekonomika ósimining negizgi drayveri

– Býgingidey jaghdayda ekonomika ósimin qalay yntalandyrugha bolady?

– Songhy jyldary el ekonomikasy damuynyng bayalauy bizdi ósimning jana drayverlerin tabugha intermelep otyr. Ekonomikamyz keyingi onjyldyqta iri kompaniyalargha tәueldi bolghan bolsa, býginde biz paradigmany shaghyn jәne orta kәsipkerlikke qaray búrugha tiyispiz. Ásirese, eksportqa baghdarlanghan kәsiporyndargha kónil bóluimiz kerek, óitkeni bizding iri kórshilerimizde –  Qytay, Resey jәne Irannyng iri naryqtarynda biz әli paydalanbaghan eksporttyq әleuet bar.

Shaghyn jәne orta kәsipkerlik sektorynyng da ishki problemalary barshylyq. Mysaly, damyghan elderde shaghyn jәne orta kәsipkerlikting eksporttaghy ýlesi qazaqstandyq kórsetkishterden on ese joghary – 25 pen 50 payyz arasynda bolyp otyr. Búl el kәsipkerlerining aitarlyqtay bóligi sauda sektorynda ekendigimen, al ózge ozyq elderde kerisinshe óndirushi bolyp otyrghandyghymen týsindiriledi.

Býginde Qazaqstanda eksportty qoldaudyng jalpygha moyyndalghan barlyq memlekettik qoldau sharalary bar, olar týrli memlekettik mekemeler arasynda «shashyrap ketken». Búl sharalardyng kelisilmeuine, eksportty qoldau jónindegi úiymdardyng arasynda birdey funksiyalar jýkteuge әkelude. Organdar arasyndaghy osy týsinispeushilikterding bәrinen kәsipkerlerimiz japa shegip otyr.

Sondyqtan, eksporttaushylardy qoldau jan-jaqty mehanizm bolyp sanalatyndyghyn jәne týrli qúraldardy paydalanudy qajet etetinin eskere otyryp, barlyq sharany birynghay әri jýieli ýderiske baylanystyru qajet. Búl ýshin Eksportty ilgeriletuding ortaq strategiyasyn әzirlep, qanday kompaniyalardyng eksportqa shyghugha әleueti bar ekenin anyqtaudan bastap, ózge elderde týrli kórmeler men alandar úiymdastyrugha deyingining bәrin qamtu qajet.

Týpki maqsat osy kәsiporyndardy tabu jәne eksporttyq naryqtargha ilgeriletu bolyp tabylady. Eger olar jetkiliksiz bolsa, onda olardyng qataryn ósiru ýshin qalyptasu kezeninde memlekettik tapsyrysty úzaqmerzimdi negizde (3 jylgha kelisimshart) aluy ýshin basymdyqtar beruge deyingi týrli qoldaulardy qamtamasyz etu qajet. 

Osyghan baylanysty eksportty qoldaudyng barlyq sharasyn bir tereze qaghidatyndaghy operatormen birge shaghyn jәne orta kәsipkerlikting eksportqa baghdarlanuy mәselesine shoghyrlandyra otyryp, Eksportty ilgeriletuding jana strategiyasyn әzirleu úsynylady

Audan ortalyqtaryna deyin ónirlik  infraqúrylymy qalyptasqanyn, orta jәne iri kәsiporyndardyng sandyq negizdegi bazasy, shetelderding sauda-ónerkәsip palatalarymen jolgha qoyylghan baylanysy bar ekenin eskersek, eksport salasyndaghy birynghay operatordy «Atameken» ÚKP  basqara alar edi.

 

Kәsipkerlikti damytudyng ónirlik kartasy industriyalyq jәne investisiyalyq sheshimder qabyldaugha negiz bolady

– Biluimizshe, qazir Kәsipkerlikti damytudyng ónirlik kartasy әzirlenip jatqan sekildi. Múnyng Industriyalandyru kartasynan aiyrmashylyghy nede?

– Kәsipkerlikti damytudyng ónirlik kartasy –  búl biznes-navigatror siyaqty eklektrondyq portal, onda kәsipkerler, kәsipkerlik qyzmetke qyzyghushylyghy bar әleuetti kәsipkerler men investorlar ýshin  ózekti aqparat shoghyrlanghan.

Biznes-navigatorda kәsipkerlikti memlekettik qoldau jәne damytu sharalary turaly aqparat, elding barlyq óniri boyynsha taldamalyq sholu (ekonomikalyq mamandanu jәne әleumettik-ekonomikalyq damudyng negizgi kórsetkishteri) qamtylghan. Sonday-aq portalda naqty baylanys derekteri men biznes-subiektiler turaly ózge de qajetti aqparattary bar eldegi kәsipkerlerding birynghay reestri engizilgen. Osyghan oray, ónirlik karta industriyalyq jәne investisiyalyq sheshim qabyldau ýshin naqtyly negiz bola alady. Qazirgi kezde Kartada 105 perspektivalyq investisiyalyq joba bar. Qazirding ózinde 103-ten asa elding ókilderi osy portaldy qarap otyr.

Deytúrghanmen, kәsipkerler býginde investor tartu ýshin biznes-iydeyalardy tehnikalyq ekonomikalyq negizdeme formasyndaghy investisiyalyq joba dengeyine jetkizu isinde qiyndyqtargha tap boluda. Kәsipkerler úsynghan investisiyalyq jobalar әdette investorlardyng talaptaryna say kelmeydi.

Soghan oray biz jobany Industriyalandyru kartasyna engizu turaly sheshim qabyldar kezde Ónirlik ýilestiru kenesin  Kәsipkerlikti damytudyng ónirlik kartasyndaghy mәlimetterdi eskeruge mindetteudi; «Biznesting jol kartasy-2020» birynghay baghdarlamasyna kәsipkerlerding TEN jasau kezindegi shyghystaryn óteu jónindegi memlekettik qoldau sharasyn qosudy; ónirlik karta bazasyndaghy naryq turaly negizgi derekter arqyly aumaqtyq naryqtaghy ontayly bos oryndy izdeuding qúraly retinde «biznes-konstruktor» qaghidaty boyynsha kishi jýie qúrudy  úsynamyz.

 

«Ýkimet biznes ýshin» serviysin qúru manyzdy

– Timur Asqarúly, osy kәsipkerlerdi qoldau sharalaryn bir qolgha shoghyrlandyrugha bolmay ma? Osy baghytta naqty bir júmystar bar ma?

– Songhy jyldary memleket biznesti qoldau sharalarynyng infraqúrylymyna bastamashylyq etip, ony jýzege asyrdy, qajetti baghdarlamalar men instituttardy qúrdy. Býginde osy qoldau sharalaryn shoghyrlandyratyn, kәsipkerlerdi qoldaudy «Azamattargha arnalghan Ýkimet» siyaqty «bir tereze» arqyly úsyna otyryp, olardy ynghayly әri tiyimdi etetin kez keldi.

Osy oraydaghy, «Ýkimet biznes ýshin» jobasy qoldau sharalaryn «bir terezege» shoghyrlandyrudan siynergiyalyq әser tudyrugha, kәsipkerlerge arnalghan qoldau sharalarynyng qoljetimdiligi men auqymyn úlghaytugha, qoldau sharalaryn alu ýderisining ashyqtyghyn arttyrugha mýmkindik beredi.

Audandyq dengeyge deyin infraqúrylymdary men kәsipkerlikke servistik qyzmet kórsetu tәjiriybesi bar ekenin eskersek, Ýkimet tarapynan ýilestire otyryp, operatorlyqty «Atameken» ÚKP-gha jýkteu úsynylady.

Ýkimet biznes ýshin degenimiz, búl – damu instituttary kórsetetin subsidiyalaudan, grant beruden, sertifikattaudan bastap, faktoringke, sauda alanyna, arnayy ekonomikalyq aimaqtargha, ghylymiy-zertteu jәne tәjiriybelik-konstruktorlyq júmystargha deyingi barlyq sharalardy biznes ýshin biriktire otyryp, kәsipkerge kenes beretin, qyzmet pen servisti birynghay standart pen formatta kórsetetin bir tereze.

 

Memlekettik organdardyng baqylau-qadaghalau funksiyalaryn qayta retteu kerek

– Kәsipkerler tarapynan jii aitylatyn shaghymnyng eng negizgisi – tekseru, baqylau sharalarynyng kóptigi. Búl mәselege qatysty naqty qanday úsynystar bar?

– Jalpy respublika boyynsha baqylau jәne qadaghalau funksiyalaryn 61 vedomstvo jýzege asyrady (sonyng 45-i ortalyq memlekettik organdardyki, 16-sy ónirlerdegi jergilikti atqarushy organdardan).

Memlekettik funksiyalargha jasalghan taldau atalghan vedomstvolar týrli salada 512 baqylau funksiyasyna ie ekenin, búl totalidi memlekettik baqylaudy bildiretinin kórsetti. Búl rette kәsipkerlerge qatysty tekseru paraghynda 18 mynnan astam talap bar eken (eng kóbi ónerkәsiptik qauipsizdik salasynda – 10 mynnan astam). Sonymen birge, tekseru paraghynan tys sanitarlyq normalar men erejelerding 8 mynnan astam talaby bar. Búlar da memleket tarapynan baqylanady.

Memlekettik baqylaudyng negizgi mindeti ónim (júmys, qyzmet)  qauipsizdigin qamtamasyz etu boluy tiyis. Sapa mәselesi naryqtyng ózi arqyly rettelui qajet, óitkeni naryqtyng basty dittegeni – iskerlik reputasiya, tútynushyny tartu jәne tútynushygha strategiyalyq baghdarlanu. Búl – bәsekeli naryqta isteytin әrbir úiymgha jәne әrbir kәsiporyngha asa manyzdy.

Alayda, elde sapa mәselesi (standarttar, qúrylys normalary men erejeleri, gigiyenalyq normativter, tiptik qaghidalar) memlekettik organdar arqyly  tekseriledi jәne kóp jaghdayda sybaylas jemqorlyqqa jaghday tughyzady.

Osyghan baylanysty mynaday úsynystar bar.

1) tekseru jýrgizu kezinde biznes subiektilerinen talap etiletin talaptardy qysqartu júmystaryn atqaru; 2)  tauardyng (júmys, qyzmet)  qauipsizdigin baqylau men tauar (júmys, qyzmet) sapasyn baqylaugha qatysty memlekettik baqylaudyng ara-jigin ajyratu; 3) úsynylatyn tauar, júmys jәne qyzmet sapasy boyynsha baqylau funksiyalaryn bәsekeli ortagha (ózin ózi rettey úiymdargha – ÓRÚ)  beru, búl rette kәsipkerlik subiektisin tauar (júmys, qyzmet) sapasy talaptaryna sәikestikke monitoringteu qorytyndysy boyynsha ÓRÚ aqparaty  Tauekelder basqaru jýiesinde SUR-da eskeriletin bolady, sol arqyly adal kәsipkerlerge qatysty qauipsizdik talaptaryna sәikestikti tekseru sanyn azaytady; 4) Memlekettik baqylaudy birtindep kәsipkerlerding tútynushy aldyndaghy jauapkershiligin mindetti saqtandyrumen almastyru; 5) Kәsipkerlik kodeksindegi tekseruler jýrgizuding jalpy tәrtibinen erekshelikter sanyn qysqartu.   

Jalpy alghanda, memlekettik organdardyng baqylau-qadaghalau funksiyalaryna reviziya jýrgizu qajet.

 

Qylmystyq jәne әkimshilik zannamany odan әri izgilendiruding bereri kóp

– Bizding elimizde ekonomikalyq qylmystargha qatysty zannamany izgilendiru sharalary qolghan alynghan mәlim. Osy orayda, keyingi kezderi qabyldanghan kodekster turaly ne aita alasyz?

– Jana Qylmystyq kodekste ekonomikalyq qylmystar boyynsha aitarlyqtay jenildeu bayqalmaydy. Olardyng keybirine qatysty jaza kisi óltiru jazasymen bara-bar. Mysaly, jalghan shot-faktura ýzindisi ýshin, salyqtan jaltarghany ýshin, jalghan kәsipkerlik ýshin on jylgha deyin bas bostandyghynan aiyru qarastyrylghan.

Jazalaushy sharalardan aldyn alu tәjiriybesine birtindep kelu sayasaty jýrgizilip otyrghanyn eskersek, ekonomika salasyndaghy qylmystyq qúqyqbúzushylyqqa ekonomikalyq jauapkershilik sharalaryn qoldanghan jón.

Jalghan kәsipkerlik jónindegi qylmystyq prosess barysynda obiektivtilik jәne zertteuding tolyqqandylyghyna qatysty zannama talaptary saqtalmaydy. «Jalghan kәsipkerlik» qúramynyng ózi qylmystyng ózge qúramdaryn qaytalaydy (is jýzinde búl salyq tóleuden, bank nesiyesin tóleuden jaltarudyn, alayaqtyqtyng bir amaly).

Zandy túlghalardy (jalghan kәsiporyndardy) tirkeudi boldyrmaudyng kesirli tәjiriybesi qalyptasty. Olardyng kontragenttermen aradaghy barlyq mәmileleri jaramsyz dep tanylady. Nәtiyjesinde, songhylaryna qosymsha salyq somalary men aiyppúldar jazylady.

Qylmystyq qudalau sonday-aq «jospardan tys» tekseru ýshin qoldanylady jәne әli kýnge deyin bizneske qysym jasaudyng qúraly bolyp qalyp otyr. Eger әdettegi tekseru ýshin memlekettik organ búl әreketining negizdiligin prokuraturada dәleldeui tiyis bolsa, qylmystyq qudalaudy bastau ýshin múnday kedergiler joq.

«Ákimshilik qúqyqbúzushylyq turaly» jana kodeksting tayauda qabyldanghanyna qaramastan, onda sheshudi qajet etetin birqatar mәseleler qalyp otyr.

Býginde kodekste jalpy 608 qúqyq búzu qúramy kórsetilgen, sonyng 400-den astamy kәsipkerlik qyzmet subiektilerine qatysty qoldanylady. Kәsipkerlerge qatysty osy 400 qylmystyq qúramnyng tek 14 baby ghana «eskertu» týrindegi jazany qarastyrady.

Sondyqtan Kodekste ýlken qoghamdyq qater tóndirmeytin qylmystyq qúramdar boyynsha eskertu, aldyn alu institutyn keninen qoldanu qajet.

Osy maqsatta eng aldymen Bas prokuraturamen birlesip, biznes-qoghamdastyqty qatystyra otyryp, Qylmystyq kodeksting shamadan tys repressiyalyq sipatyn joi, jazalaudan góri, aldyn alu  sharalaryna qaray ótu túrghysynan júmystar jýrgizu kerek.

Ekinshiden, Ákimshilik kodek ayasyndaghy eskertu institutyn keneytu júmystaryn jýrgizip, aiyppúldyng biznes kólemine baylanysty boluyn joy, sonday-aq biznesting barlyq sanaty boyynsha aiyppúldyng eng jogharghy shegin belgileu qajet.

 

Naryq qaghidattarynyng saqtaluyna reviziya jasau – bәsekeli orta qalyptastyrady

– Memleket basshysy kóptegen nysandardy bәsekeli ortagha beru, olardaghy memleketting ýlesin azaytu mindetin qoyyp otyrghan mәlim. Búl baghyttaghy júmystaryng barysy qalay bolyp jatyr?

– Ýkimetting 9 qyrkýiektegi keneytilgen otyrysynda Memleket basshysy ministrlikterding vedomstvolyq baghynyshty úiymdary men vedomstvalargha olardy bәsekeles ortagha beru nemese jergilikti qamtu dengeyine qaytalap inventarizasiya jýrgizu kerektigin atap ótti. Qazirgi tanda kvaziymemlekettik sektordyng ekonomikagha yqpaly shamadan tys joghary bolyp otyr. Memleketting baqylauyndaghy úiymdar aktivterining ýlesi IJÓ-ning 60 payyzyna jetedi.

Qazaqstan Respublikasy Qarjy ministrligi Memlekettik mýlik jәne jekeshelendiru komiytetine qarasty Memlekettik mýlik reestri (www.gosreestr.kz) jekelengen memlekettik kompaniyalar ýlestestikting 9-shy dengeyine deyingi úiymdyq qúrylymdargha iyelik etip otyrghanyna qaramastan, enshiles jәne baghynyshty úiymdardaghy ýlestestikting 5-shi dengeyine deyin ghana kórsetedi, sol sebepti de memlekettik kompaniyalardyng naqty sany turaly derek joq.

Qalyptasqan kýrdeli jaghdaydy enseru ýshin Memleket basshysynyn  Ekonomikalyq yntymaqtastyq jәne damu úiymy (EYDÚ) elderining tәjiriybesi boyynsha memleketting ekonomikagha qatysu ýlesin IJÓ-ning 15 payyzyna deyin azaytu jónindegi tapsyrmasyn oryndau ayasynda jekeshelendiruding 2016-2020 jyldargha arnalghan keshendi josparyn jýzege asyrumen birge ýkimettik dengeyde arnayy júmys tobyn (Ýkimettik shtab) qúru úsynylyp otyr.

Jogharyda aitylghan sharalar Memleket basshysy belgilegen jәne jalpy Qazaqstannyng әlemdegi eng damyghan 30 elding qatarynau  kiru strategiyasyna, EYDÚ standarttaryn engizu isine tolyq sәikesedi dep esepteymiz. Osyghan baylanysty atalghan sharalardy Ýkimetting Memleket basshysynyng tapsyrmalaryn oryndau jónindegi josparyna engizudi úsynamyz.

«Atameken» ÚKP aldaghy uaqytta memlekettik organdarmen birge úsynystardy talqylau jәne jetildiruge atsalysugha, sonday-aq egjey-tegjeyli tetikterdi, qajetti esepteulerdi, normativtik qúqyqtyq aktilerdi ózgertu jónindegi úsynystardy úsynugha dayyn.

Týp-núsqadaghy taqyryp: Timur Qúlybaevtyng on qadamy

 Ángimeleskender

Samat MÚSA, Aybyn BAQYTÚLY,

«Egemen Qazaqstan»