ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 9 قىركۇيەگىندە مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ۇكىمەت جۇمىسىنىڭ باستى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى ىنتالاندىرۋ مەن جۇمىسپەن قامتۋ اۋقىمىن كەڭەيتۋدى بەلگىلەپ بەرگەنى بەلگىلى. بۇعان قوسا، اگروونەركاسىپ كەشەنىن، اتاپ ايتقاندا، اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتسيالارىن دامىتۋ مەن ەكسپورتتىق الەۋەتتى ءارتاراپتاندىرۋ بويىنشا تاپسىرمالار بەرگەن ەدى.

مەملەكەت باسشىسى العا قويعان مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋعا وراي قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ 10 ىلگەرىندى قادامىن ۇسىنىپ وتىر. ال ءبىز وسى 10 قادامنىڭ ءتۇيىنىن تارقاتۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى تورالقاسىنىڭ توراعاسى ت.ا.قۇلىباەۆتى اڭگىمەگە تارتقان بولاتىنبىز.

ميكرونەسيەلەۋدى كەڭەيتۋ – كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ ۇتىمدى جولى

–        تيمۋر اسقارۇلى، قازىرگى كەزدە كاسىپكەرلىكتى ميكرونەسيەلەۋ «بيزنەستىڭ جول كارتاسى-2020»، «جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى-2020» باعدارلامالارى اياسىندا جۇزەگە اسىرىلىپ كەلە جاتقانىنان حاباردارمىز. وسى باعدارلامالاردىڭ ارتىقشىلىقتارى قانداي، كەمشىلىكتەرى بار ما؟ بولاشاقتا ميكرونەسيەلەۋدى قازىرگىدەن دە جەڭىلدەتۋدىڭ جولدارى قاراستىرىلا ما؟

– بۇگىندە بيزنەستى ميكرونەسيەلەۋ، وزدەرىڭىز ايتقانداي، «بيزنەستىڭ جول كارتاسى-2020» باعدارلاماسى اياسىندا جۇزەگە اسىرىلۋ ۇستىندە. بەرىلۋ كولەمى جىلىنا 6 پايىزدىق وسىممەن 10 ملن تەڭگە. ال «جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى-2020» باعدارلاماسىنا سايكەس جىلىنا 5 پايىزدىق وسىممەن 3 ملن تەڭگە بەرىلىپ كەلەدى. بۇعان قوسا، «قازاگرو» ۇلتتىق باسقارۋ حولدينگىنىڭ تەتىكتەرى ارقىلى ميكرونەسيەلىك ۇيىمدار تاراپىنان جىلىنا 9,5/12 پايىزدىق مولشەرلەمەمەن 3 ملن تەڭگەگە دەيىن نەسيەلەۋ قاراستىرىلعان.

وسىنداي ءتيىمدى قارجىلىق شارتتارعا قاراماستان، كاسىپكەرلەر اتالعان باعدارلامالار بويىنشا كەپىلمەن قامتاماسىز ەتۋ، تالاپ ەتىلەتىن قۇجاتتار سانىنىڭ كوپتىگى جانە ىلەسپەلى جوبالاردىڭ جوقتىعى سالدارىنان قيىندىقتارعا تاپ كەلىپ جاتادى. ماسەلەن، كاسىپكەرلەر «بيزنەستىڭ جول كارتاسى-2020» باعدارلاماسى بويىنشا ميكرونەسيە الۋ ءۇشىن 13 قۇجات ۇسىنۋى ءتيىس. وسىعان قاراماستان، وتكەن جىلى ميكرونەسيەلىك ۇيىمدار (منۇ) تاراپىنان جالپى سوماسى 120 ملرد تەڭگەنىڭ 564 مىڭ ميكرونەسيەسى بەرىلىپتى.

بۇل جەردە اتاپ كورسەتەتىن ءبىر جايت – اۋىلدىق جەرلەردى ميكرونەسيەمەن قامتۋ دەڭگەيى تومەن كۇيىندە قالىپ وتىر. اۋىلدىق جەرلەردە تەك 75 منۇ عانا بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزىپ كەلەدى. ال قازاقستاندا، تۇتاستاي العاندا، بەلسەندى جۇمىس ىستەيتىن 342 منۇ بار. ماسەلەن، اتىراۋ وبلىسىندا منۇ اۋىلداردا مۇلدەم جۇمىس ىستەمەيدى، اقتوبە وبلىسىندا وسىنداي بەلسەندى ەكى-اق ۇيىم تىركەلگەن، ماڭعىستاۋ وبلىسىندا، ءتىپتى، بىرەۋ عانا.

ىستەرىن ەندى باستاعان كوپتەگەن كاسىپكەرلەر ءۇشىن ميكرونەسيەلەر مولشەرمەلەردىڭ (ورتاشا العاندا جىلدىق 40 پايىز) جوعارى بولۋىمەن بايلانىستى قولجەتىمسىز بولىپ وتىر. وسىعان وراي ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ باسىنان بەرى «اتامەكەن» ۇكپ جەكە ينۆەستيتسيالار مەن جەرگىلىكتى بيۋدجەت قارجىلارىن تارتۋ ەسەبىنەن بەس قاناتقاقتى وبلىستا ميكرونەسيەلەۋگە كىرىسىپ كەتتى. ولار: الماتى، اقتوبە، قىزىلوردا، قوستاناي جانە ماڭعىستاۋ وبلىستارى.

«اتامەكەن» ۇكپ جۇزەگە اسىرىپ جاتقان شەشۋشى باسىمدىقتارعا ميكرونەسيەلەۋدىڭ كەپىلدەر بويىنشا يكەمدىلىگى، كەپىلدەمە ۇسىنۋ، كاسىپكەرلەردىڭ وقۋدان باستاپ بيزنەس-جوبالار جاساعانعا دەيىنگى ارالىقتاعى ءىس-ارەكەتتەرى، كووپەراتسيالار مەن تىكەلەي ساتۋدىڭ مۇمكىندىكتەرى جاتادى.

ميكرونەسيەلەر 5 جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە جىلدىق 6 پايىزدىق مولشەرلەمەمەن 15 ملن. تەڭگەگە دەيىنگى سومادا سالالىق شەكتەۋلەرسىز بەرىلەدى. ونىڭ ۇستىنە، كاسىپكەرگە ميكرونەسيە الۋ ءۇشىن بار بولعانى 5-6 قۇجات وتكىزسە جەتىپ جاتىر.

ميكرونەسيەلەۋ قىزمەتىمەن كەڭ قامتۋ «اتامەكەن» ۇكپ-نىڭ ينفراقۇرىلىمدارىن دامىتۋدى قامتاماسىز ەتەدى. قامتاماسىز ەتۋ اۋداندىق دەڭگەيدە دە جۇزەگە اسىرىلادى. بۇگىنگە دەيىن وبلىستىق دەڭگەيدە 23 كاسىپكەرلىككە قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى (كقو), ال اۋداندىق دەڭگەيدە 188 كاسىپكەرلىكتى قولداۋ ورتالىعى (كقو) جۇمىس ىستەسە، ولاردىڭ 152-ءسى اۋدان ورتالىقتارىندا، 9-ى شاعىن قالالاردا، ال 27-ءسى مونوقالالاردا ورنالاسقان.

 

حالىقتى بيزنەستىڭ نەگىزدەرىنە جاپپاي وقىتقان ءتيىمدى

– قازىرگى تاڭدا حالىقتى بيزنەستىڭ نەگىزدەرىنە وقىتىپ-ۇيرەتۋ «بيزنەس-كەڭەسشى» جانە «بيزنەس-ءوسىم» جوبالارى بويىنشا «بيزنەستىڭ جول كارتاسى-2020» شەڭبەرىندە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر ەكەن. وسى ماسەلەنى تارقاتا تۇسسەڭىز.

– وسى ارادا وقىتۋ تاقىرىبىنا بايلانىستى «بيزنەس-كەڭەسشى» جوباسى بويىنشا وقىتۋ 2 كۇن ىشىندە، ال «بيزنەس-ءوسىم» جوباسى بويىنشا 2-5 كۇن ارالىعىندا جۇزەگە اسىرىلاتىنىن ناقتىلاي كەتەيىن. بيزنەستىڭ نەگىزدەرىنە دايىن ەمەس اۋديتوريانى، اسىرەسە، اۋىل حالقىن وسىنداي پىشىمدە وقىتۋ وتە ءتيىمسىز جانە ءفورمالدى.

حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ، الەۋمەتتىك قىسىمدى تومەندەتۋ، سونداي-اق، وڭىرلەردە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ناقتى ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ شەڭبەرىندە «اتامەكەن» ۇكپ ەل ۇكىمەتىنىڭ قولداۋىمەن ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ مۇنايلى اۋدانىندا ەكى قاناتقاقتى جوبانى – «Bastau بيزنەس» جانە «Bastau كاسىپ» جوبالارىن اياقتادى.

«Bastau بيزنەس» جوباسى كاسىپكەرلىكتى اۋىلدا دامىتۋعا باعىتتالعان. سونداي-اق، اۋىل حالقىنىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋ دەڭگەيىن بيزنەس-باستامالار مەن حالىقتى كاسىپكەرلىك نەگىزدەرىنە جان-جاقتى ۇيرەتۋ ارقىلى كوتەرۋدى ماقسات تۇتادى. «Bastau بيزنەس» جوباسى بويىنشا وقىتۋ ۇزاقتىعى 1 ايدى قۇراسا، بۇل بيزنەسكە وقىتۋدىڭ باسقا باعدارلامالارى ۇزاقتىعىنان 6-دان 10 ەسەگە دەيىن اسىپ تۇسەدى.

«Bastau بيزنەس» جوباسى 5 كەزەڭدە جۇزەگە اسىرىلادى: 1) حالىقتى جوبامەن قۇلاقتاندىرۋ جانە تانىستىرۋ; 2) تەستىلەۋ جۇرگىزۋ مەن قاتىسۋشىلاردى ىرىكتەۋ; 3) پراكتيكالىق وقىتۋ; 4) بيزنەس-جوسپاردى جان-جاقتى تالقىلاۋ، بيزنەس-جوسپار جاساۋ; 5) جوبانى ميكرونەسيەلەۋ بەرۋدى قوسا العاندا، العاشقى 12 اي بويى ىلگەرىلەتۋ.

«Bastau كاسىپ» جوباسىنىڭ ەرەكشەلىگى ەڭبەك نارىعىنىڭ سۇرانىسىنا باعدارلانعاندىعىندا بولىپ تابىلادى. بۇل وقىتۋ جانە جۇمىسپەن قامتۋ قىزمەتتەرى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى (Naimi.kz سەرۆيستىك بازاسىنىڭ ءموبيلدى قوسىمشاسى، ءبىرتۇتاس call-ورتالىق، تاپسىرىستاردى ونلاين رەجىمدە وقىتۋ جانە ىزدەۋ).

«اتامەكەن» ۇكپ-دا «اتامەكەن بيزنەس اكادەميا» ونلاين-وقىتۋ جوباسى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر، سونداي-اق، بيزنەس-ترەنەرلەردى وقىتۋ ءۇشىن ادىستەمەلىك ورتالىقتار قۇرىلۋدا.

ۇزاقتىعى جونىنەن وقىتۋدىڭ قىسقا مەرزىمدى مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنان 6-10 ەسە اسىپ تۇسەتىن «Bastau بيزنەس» جوباسىنىڭ تيىمدىلىگىن ەسكەرە كەلگەندە، جوبانىڭ يكەمدىلىگى مەن بەيىمدىلىگى وڭ باعالاناتىنى انىق. سوندىقتان ونىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بارلىق وڭىرلەرىن كەڭ اۋقىمدى قامتۋ ۇسىنىلىپ وتىر.

«Bastau كاسىپ» جوباسىن تولىققاندى جۇزەگە اسىرۋ جانە كەڭەيتۋ ماقساتتارىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە ونى «جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى-2020» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنا ينتەگراتسيالاۋ ۇسىنىلادى. بۇل جەردە ءتيىستى ورتالىق مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ء(بىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگى) رەسۋرستارىن اتالعان جوبانى بارىنشا ءتيىمدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن پايدالانۋ قاجەتتىگى دە كولدەنەڭ تارتىلادى.

 

اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتسيالارىن دامىتۋ – ىلگەرىلەۋ كەپىلى

– اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋدى تەجەپ كەلە جاتقان پروبلەمالاردىڭ ءبىرى باسىم جاعدايدا ءوندىرىستىڭ ۇساق تاۋارلى سيپاتى بولىپ تابىلاتىنى اقيقات. وسى پروبلەمانى شەشۋ ءۇشىن قانداي جۇمىستار جاسالىپ جاتقانىن بىلسەك دەپ ەدىك.

– ۇساقتاۋارلىلىق پروبلەماسىن ەڭسەرۋ ماقساتىندا وتكەن جىلدىڭ قازان ايىندا «اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆتەرى تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. 10 قاناتقاقتى كووپەراتيۆتەر قۇرۋ جانە ونىڭ جۇمىسىن جولعا قويۋ بويىنشا ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى مەن اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ بىرلەسكەن جوسپارى جۇزەگە اسىرىلۋدا.

سونداي-اق، ۇكپ تاراپىنان «200 اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆتەرى» باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. قازىرگى كەزدىڭ وزىندە شامامەن 7 مىڭ شارۋا قوجالىعى مەن حالىقتىڭ جەكە قوسالقى شارۋاشىلىقتارىن بىرىكتىرەتىن 283 اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆى جۇمىس ىستەيدى.

سونىمەن ءبىر مەزگىلدە، اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارلارىن وندىرۋشىلەر اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆتەرى پىشىنىندە ىرىلەنە وتىرىپ، «ارزان» اقشاعا قول جەتكىزە الماۋ پروبلەماسىمەن بەتپە-بەت كەلۋدە. قارجىعا قول جەتكىزۋ پروبلەماسىن شەشۋ ءۇشىن اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆتەرىنە مىنالار ۇسىنىلادى:

- حالىقتىڭ كووپەراتيۆتەرگە بىرىككەن جەكە قوسالقى شارۋاشىلىقتارىنىڭ ميكرونەسيەلەۋ باسىمدىقتارىن ايقىنداۋ;

- «قازاگرو» ۇبح» اق ينستيتۋتتارى ارقىلى جەڭىلدىكپەن نەسيەلەۋدىڭ جاڭا ءونىمىن ەنگىزۋ.

ساراپتاما قورىتىندىلارىنا سۇيەنسەك، تىكەلەي ساتۋ جۇيەسىنىڭ بولماۋى سالدارىنان وندىرىلگەن ءونىمنىڭ 20-40 پايىزعا دەيىن قىمباتتاپ كەتەتىنى بايقالىپ وتىر. وسىعان وراي جەلىلەر مەن اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆتەرى اراسىندا ساۋدانى دامىتۋدىڭ ءۇش كەزەڭدى ءتاسىلى ۇسىنىلادى.

بۇرىنعى قادامداردى جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا جاسالعان جۇمىستاردى ەسكەرە كەلگەندە، اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتسيالارىن قولداۋ جۇيەسى تومەندەگىشە تۇزىلەتىن بولادى:

- جەرگىلىكتى جەرلەردە ۇيىمداستىرۋ جانە ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ;

- حالىقتى بيزنەستىڭ نەگىزدەرىنە، بيزنەس-جوسپار جاساۋعا ۇيرەتۋ;

- ميكرونەسيەلەۋ ارقىلى قارجىلاندىرۋ نەمەسە «قازاگرو» ۇبح ارقىلى جەڭىلدىكپەن قارجىلاندىرۋ;

- اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ساتۋدى/قايتا وڭدەۋدى ۇيىمداستىرۋ.

 

باسەكەگە قابىلەتتى بيزنەستى ۇزاق مەرزىمدى مەملەكەتتىك تاپسىرىستار ەسەبىنەن قولداۋ قاجەت

– قالىپتاسقان ەكونوميكالىق جاعدايدا وتاندىق ونىمدەرگە سۇرانىستى ىنتالاندىرۋ ماڭىزدى. اتالعان ۇدەرىستە كۇندەلىكتى تۇتىناتىن تاۋارلار، سونداي-اق، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتورلاردى ساتىپ الۋ جانە جەر قويناۋىن پايدالانۋ شەڭبەرىندەگى تۇراقتى سۇرانىس شەشۋشى ءرول اتقاراتىنى بەلگىلى. وسى ارادا مىناداي سۇراق تۋىندايدى: كۇندەلىكتى تۇتىناتىن تاۋارلاردىڭ جىل سايىنعى كولەمى قانداي؟

– كۇندەلىكتى سۇرانىسقا يە تۇتىنۋ تاۋارلارىنىڭ جىل سايىنعى كولەمى (كيىم-كەشەك، اياق كيىم، ازىق-تۇلىك ونىمدەرى، جيھاز) شامامەن 1,9 ترلن تەڭگەنى قۇرايدى. بىراق وسىنىڭ ىشىندە وتاندىق ءونىمنىڭ ۇلەسى ورتاشا العاندا 30 پايىزدان اسپايدى. ال مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلاردىڭ، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتورلارداعى ساتىپ الۋلار مەن جەر قويناۋىن پايدالانۋشىلاردىڭ جالپى كولەمى شامامەن العاندا 9,7 ترلن تەڭگە بولسا، وتاندىق دەڭگەيدىڭ ۇلەسى – 57 پايىز.

وسىعان بايلانىستى وتاندىق ءونىم وندىرۋشىلەردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن جەرگىلىكتى مازمۇننىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋ جولىمەن جوعارىلاتۋ بويىنشا شارالار قابىلداۋ قاجەت. بۇل ءۇشىن جەرگىلىكتى تاۋار وندىرۋشىلەرگە ۇزاق مەرزىمدى مەملەكەتتىك قولداۋ كورسەتىلۋى شارت. قازىرگى تاڭدا وسى باعىتتا ناقتى جۇمىستار جۇرگىزىلە باستاعانىن دا ايتا كەتكەننىڭ ارتىقتىعى جوق.

 

شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ ەكسپورتقا باعدارلانۋى – ەكونوميكا ءوسىمىنىڭ نەگىزگى درايۆەرى

– بۇگىنگىدەي جاعدايدا ەكونوميكا ءوسىمىن قالاي ىنتالاندىرۋعا بولادى؟

– سوڭعى جىلدارى ەل ەكونوميكاسى دامۋىنىڭ بايالاۋى ءبىزدى ءوسىمنىڭ جاڭا درايۆەرلەرىن تابۋعا ينتەرمەلەپ وتىر. ەكونوميكامىز كەيىنگى ونجىلدىقتا ءىرى كومپانيالارعا تاۋەلدى بولعان بولسا، بۇگىندە ءبىز پاراديگمانى شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىككە قاراي بۇرۋعا ءتيىسپىز. اسىرەسە، ەكسپورتقا باعدارلانعان كاسىپورىندارعا كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك، ويتكەنى ءبىزدىڭ ءىرى كورشىلەرىمىزدە –  قىتاي، رەسەي جانە يراننىڭ ءىرى نارىقتارىندا ءبىز ءالى پايدالانباعان ەكسپورتتىق الەۋەت بار.

شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سەكتورىنىڭ دا ىشكى پروبلەمالارى بارشىلىق. مىسالى، دامىعان ەلدەردە شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ ەكسپورتتاعى ۇلەسى قازاقستاندىق كورسەتكىشتەردەن ون ەسە جوعارى – 25 پەن 50 پايىز اراسىندا بولىپ وتىر. بۇل ەل كاسىپكەرلەرىنىڭ ايتارلىقتاي بولىگى ساۋدا سەكتورىندا ەكەندىگىمەن، ال وزگە وزىق ەلدەردە كەرىسىنشە ءوندىرۋشى بولىپ وتىرعاندىعىمەن تۇسىندىرىلەدى.

بۇگىندە قازاقستاندا ەكسپورتتى قولداۋدىڭ جالپىعا مويىندالعان بارلىق مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارى بار، ولار ءتۇرلى مەملەكەتتىك مەكەمەلەر اراسىندا «شاشىراپ كەتكەن». بۇل شارالاردىڭ كەلىسىلمەۋىنە، ەكسپورتتى قولداۋ جونىندەگى ۇيىمداردىڭ اراسىندا بىردەي فۋنكتسيالار جۇكتەۋگە اكەلۋدە. ورگاندار اراسىنداعى وسى تۇسىنىسپەۋشىلىكتەردىڭ بارىنەن كاسىپكەرلەرىمىز جاپا شەگىپ وتىر.

سوندىقتان، ەكسپورتتاۋشىلاردى قولداۋ جان-جاقتى مەحانيزم بولىپ سانالاتىندىعىن جانە ءتۇرلى قۇرالداردى پايدالانۋدى قاجەت ەتەتىنىن ەسكەرە وتىرىپ، بارلىق شارانى بىرىڭعاي ءارى جۇيەلى ۇدەرىسكە بايلانىستىرۋ قاجەت. بۇل ءۇشىن ەكسپورتتى ىلگەرىلەتۋدىڭ ورتاق ستراتەگياسىن ازىرلەپ، قانداي كومپانيالاردىڭ ەكسپورتقا شىعۋعا الەۋەتى بار ەكەنىن انىقتاۋدان باستاپ، وزگە ەلدەردە ءتۇرلى كورمەلەر مەن الاڭدار ۇيىمداستىرۋعا دەيىنگىنىڭ ءبارىن قامتۋ قاجەت.

تۇپكى ماقسات وسى كاسىپورىنداردى تابۋ جانە ەكسپورتتىق نارىقتارعا ىلگەرىلەتۋ بولىپ تابىلادى. ەگەر ولار جەتكىلىكسىز بولسا، وندا ولاردىڭ قاتارىن ءوسىرۋ ءۇشىن قالىپتاسۋ كەزەڭىندە مەملەكەتتىك تاپسىرىستى ۇزاقمەرزىمدى نەگىزدە (3 جىلعا كەلىسىمشارت) الۋى ءۇشىن باسىمدىقتار بەرۋگە دەيىنگى ءتۇرلى قولداۋلاردى قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. 

وسىعان بايلانىستى ەكسپورتتى قولداۋدىڭ بارلىق شاراسىن ءبىر تەرەزە قاعيداتىنداعى وپەراتورمەن بىرگە شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ ەكسپورتقا باعدارلانۋى ماسەلەسىنە شوعىرلاندىرا وتىرىپ، ەكسپورتتى ىلگەرىلەتۋدىڭ جاڭا ستراتەگياسىن ازىرلەۋ ۇسىنىلادى

اۋدان ورتالىقتارىنا دەيىن وڭىرلىك  ينفراقۇرىلىمى قالىپتاسقانىن، ورتا جانە ءىرى كاسىپورىنداردىڭ ساندىق نەگىزدەگى بازاسى، شەتەلدەردىڭ ساۋدا-ونەركاسىپ پالاتالارىمەن جولعا قويىلعان بايلانىسى بار ەكەنىن ەسكەرسەك، ەكسپورت سالاسىنداعى بىرىڭعاي وپەراتوردى «اتامەكەن» ۇكپ  باسقارا الار ەدى.

 

كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ وڭىرلىك كارتاسى يندۋستريالىق جانە ينۆەستيتسيالىق شەشىمدەر قابىلداۋعا نەگىز بولادى

– بىلۋىمىزشە، قازىر كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ وڭىرلىك كارتاسى ازىرلەنىپ جاتقان سەكىلدى. مۇنىڭ يندۋستريالاندىرۋ كارتاسىنان ايىرماشىلىعى نەدە؟

– كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ وڭىرلىك كارتاسى –  بۇل بيزنەس-ناۆيگاترور سياقتى ەكلەكتروندىق پورتال، وندا كاسىپكەرلەر، كاسىپكەرلىك قىزمەتكە قىزىعۋشىلىعى بار الەۋەتتى كاسىپكەرلەر مەن ينۆەستورلار ءۇشىن  وزەكتى اقپارات شوعىرلانعان.

بيزنەس-ناۆيگاتوردا كاسىپكەرلىكتى مەملەكەتتىك قولداۋ جانە دامىتۋ شارالارى تۋرالى اقپارات، ەلدىڭ بارلىق ءوڭىرى بويىنشا تالدامالىق شولۋ (ەكونوميكالىق ماماندانۋ جانە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋدىڭ نەگىزگى كورسەتكىشتەرى) قامتىلعان. سونداي-اق پورتالدا ناقتى بايلانىس دەرەكتەرى مەن بيزنەس-سۋبەكتىلەر تۋرالى وزگە دە قاجەتتى اقپاراتتارى بار ەلدەگى كاسىپكەرلەردىڭ بىرىڭعاي رەەسترى ەنگىزىلگەن. وسىعان وراي، وڭىرلىك كارتا يندۋستريالىق جانە ينۆەستيتسيالىق شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن ناقتىلى نەگىز بولا الادى. قازىرگى كەزدە كارتادا 105 پەرسپەكتيۆالىق ينۆەستيتسيالىق جوبا بار. قازىردىڭ وزىندە 103-تەن اسا ەلدىڭ وكىلدەرى وسى پورتالدى قاراپ وتىر.

دەيتۇرعانمەن، كاسىپكەرلەر بۇگىندە ينۆەستور تارتۋ ءۇشىن بيزنەس-يدەيالاردى تەحنيكالىق ەكونوميكالىق نەگىزدەمە فورماسىنداعى ينۆەستيتسيالىق جوبا دەڭگەيىنە جەتكىزۋ ىسىندە قيىندىقتارعا تاپ بولۋدا. كاسىپكەرلەر ۇسىنعان ينۆەستيتسيالىق جوبالار ادەتتە ينۆەستورلاردىڭ تالاپتارىنا ساي كەلمەيدى.

سوعان وراي ءبىز جوبانى يندۋستريالاندىرۋ كارتاسىنا ەنگىزۋ تۋرالى شەشىم قابىلدار كەزدە وڭىرلىك ۇيلەستىرۋ كەڭەسىن  كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ وڭىرلىك كارتاسىنداعى مالىمەتتەردى ەسكەرۋگە مىندەتتەۋدى; «بيزنەستىڭ جول كارتاسى-2020» بىرىڭعاي باعدارلاماسىنا كاسىپكەرلەردىڭ تەن جاساۋ كەزىندەگى شىعىستارىن وتەۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك قولداۋ شاراسىن قوسۋدى; وڭىرلىك كارتا بازاسىنداعى نارىق تۋرالى نەگىزگى دەرەكتەر ارقىلى اۋماقتىق نارىقتاعى وڭتايلى بوس ورىندى ىزدەۋدىڭ قۇرالى رەتىندە «بيزنەس-كونسترۋكتور» قاعيداتى بويىنشا كىشى جۇيە قۇرۋدى  ۇسىنامىز.

 

«ۇكىمەت بيزنەس ءۇشىن» سەرۆيسىن قۇرۋ ماڭىزدى

– تيمۋر اسقارۇلى، وسى كاسىپكەرلەردى قولداۋ شارالارىن ءبىر قولعا شوعىرلاندىرۋعا بولماي ما؟ وسى باعىتتا ناقتى ءبىر جۇمىستار بار ما؟

– سوڭعى جىلدارى مەملەكەت بيزنەستى قولداۋ شارالارىنىڭ ينفراقۇرىلىمىنا باستاماشىلىق ەتىپ، ونى جۇزەگە اسىردى، قاجەتتى باعدارلامالار مەن ينستيتۋتتاردى قۇردى. بۇگىندە وسى قولداۋ شارالارىن شوعىرلاندىراتىن، كاسىپكەرلەردى قولداۋدى «ازاماتتارعا ارنالعان ۇكىمەت» سياقتى ء«بىر تەرەزە» ارقىلى ۇسىنا وتىرىپ، ولاردى ىڭعايلى ءارى ءتيىمدى ەتەتىن كەز كەلدى.

وسى ورايداعى، «ۇكىمەت بيزنەس ءۇشىن» جوباسى قولداۋ شارالارىن ء«بىر تەرەزەگە» شوعىرلاندىرۋدان سينەرگيالىق اسەر تۋدىرۋعا، كاسىپكەرلەرگە ارنالعان قولداۋ شارالارىنىڭ قولجەتىمدىلىگى مەن اۋقىمىن ۇلعايتۋعا، قولداۋ شارالارىن الۋ ۇدەرىسىنىڭ اشىقتىعىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

اۋداندىق دەڭگەيگە دەيىن ينفراقۇرىلىمدارى مەن كاسىپكەرلىككە سەرۆيستىك قىزمەت كورسەتۋ تاجىريبەسى بار ەكەنىن ەسكەرسەك، ۇكىمەت تاراپىنان ۇيلەستىرە وتىرىپ، وپەراتورلىقتى «اتامەكەن» ۇكپ-عا جۇكتەۋ ۇسىنىلادى.

ۇكىمەت بيزنەس ءۇشىن دەگەنىمىز، بۇل – دامۋ ينستيتۋتتارى كورسەتەتىن سۋبسيديالاۋدان، گرانت بەرۋدەن، سەرتيفيكاتتاۋدان باستاپ، فاكتورينگكە، ساۋدا الاڭىنا، ارنايى ەكونوميكالىق ايماقتارعا، عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تاجىريبەلىك-كونسترۋكتورلىق جۇمىستارعا دەيىنگى بارلىق شارالاردى بيزنەس ءۇشىن بىرىكتىرە وتىرىپ، كاسىپكەرگە كەڭەس بەرەتىن، قىزمەت پەن سەرۆيستى بىرىڭعاي ستاندارت پەن فورماتتا كورسەتەتىن ءبىر تەرەزە.

 

مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ باقىلاۋ-قاداعالاۋ فۋنكتسيالارىن قايتا رەتتەۋ كەرەك

– كاسىپكەرلەر تاراپىنان ءجيى ايتىلاتىن شاعىمنىڭ ەڭ نەگىزگىسى – تەكسەرۋ، باقىلاۋ شارالارىنىڭ كوپتىگى. بۇل ماسەلەگە قاتىستى ناقتى قانداي ۇسىنىستار بار؟

– جالپى رەسپۋبليكا بويىنشا باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ فۋنكتسيالارىن 61 ۆەدومستۆو جۇزەگە اسىرادى (سونىڭ 45-ءى ورتالىق مەملەكەتتىك ورگانداردىكى، 16-سى وڭىرلەردەگى جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردان).

مەملەكەتتىك فۋنكتسيالارعا جاسالعان تالداۋ اتالعان ۆەدومستۆولار ءتۇرلى سالادا 512 باقىلاۋ فۋنكتسياسىنا يە ەكەنىن، بۇل ءتوتالدى مەملەكەتتىك باقىلاۋدى بىلدىرەتىنىن كورسەتتى. بۇل رەتتە كاسىپكەرلەرگە قاتىستى تەكسەرۋ پاراعىندا 18 مىڭنان استام تالاپ بار ەكەن (ەڭ كوبى ونەركاسىپتىك قاۋىپسىزدىك سالاسىندا – 10 مىڭنان استام). سونىمەن بىرگە، تەكسەرۋ پاراعىنان تىس سانيتارلىق نورمالار مەن ەرەجەلەردىڭ 8 مىڭنان استام تالابى بار. بۇلار دا مەملەكەت تاراپىنان باقىلانادى.

مەملەكەتتىك باقىلاۋدىڭ نەگىزگى مىندەتى ءونىم (جۇمىس، قىزمەت)  قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ بولۋى ءتيىس. ساپا ماسەلەسى نارىقتىڭ ءوزى ارقىلى رەتتەلۋى قاجەت، ويتكەنى نارىقتىڭ باستى دىتتەگەنى – ىسكەرلىك رەپۋتاتسيا، تۇتىنۋشىنى تارتۋ جانە تۇتىنۋشىعا ستراتەگيالىق باعدارلانۋ. بۇل – باسەكەلى نارىقتا ىستەيتىن ءاربىر ۇيىمعا جانە ءاربىر كاسىپورىنعا اسا ماڭىزدى.

الايدا، ەلدە ساپا ماسەلەسى (ستاندارتتار، قۇرىلىس نورمالارى مەن ەرەجەلەرى، گيگيەنالىق نورماتيۆتەر، تيپتىك قاعيدالار) مەملەكەتتىك ورگاندار ارقىلى  تەكسەرىلەدى جانە كوپ جاعدايدا سىبايلاس جەمقورلىققا جاعداي تۋعىزادى.

وسىعان بايلانىستى مىناداي ۇسىنىستار بار.

1) تەكسەرۋ جۇرگىزۋ كەزىندە بيزنەس سۋبەكتىلەرىنەن تالاپ ەتىلەتىن تالاپتاردى قىسقارتۋ جۇمىستارىن اتقارۋ; 2)  تاۋاردىڭ (جۇمىس، قىزمەت)  قاۋىپسىزدىگىن باقىلاۋ مەن تاۋار (جۇمىس، قىزمەت) ساپاسىن باقىلاۋعا قاتىستى مەملەكەتتىك باقىلاۋدىڭ ارا-جىگىن اجىراتۋ; 3) ۇسىنىلاتىن تاۋار، جۇمىس جانە قىزمەت ساپاسى بويىنشا باقىلاۋ فۋنكتسيالارىن باسەكەلى ورتاعا ء(وزىن ءوزى رەتتەي ۇيىمدارعا – ءورۇ)  بەرۋ، بۇل رەتتە كاسىپكەرلىك سۋبەكتىسىن تاۋار (جۇمىس، قىزمەت) ساپاسى تالاپتارىنا سايكەستىككە مونيتورينگتەۋ قورىتىندىسى بويىنشا ءورۇ اقپاراتى  تاۋەكەلدەر باسقارۋ جۇيەسىندە سۋر-دا ەسكەرىلەتىن بولادى، سول ارقىلى ادال كاسىپكەرلەرگە قاتىستى قاۋىپسىزدىك تالاپتارىنا سايكەستىكتى تەكسەرۋ سانىن ازايتادى; 4) مەملەكەتتىك باقىلاۋدى بىرتىندەپ كاسىپكەرلەردىڭ تۇتىنۋشى الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن مىندەتتى ساقتاندىرۋمەن الماستىرۋ; 5) كاسىپكەرلىك كودەكسىندەگى تەكسەرۋلەر جۇرگىزۋدىڭ جالپى تارتىبىنەن ەرەكشەلىكتەر سانىن قىسقارتۋ.   

جالپى العاندا، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ باقىلاۋ-قاداعالاۋ فۋنكتسيالارىنا رەۆيزيا جۇرگىزۋ قاجەت.

 

قىلمىستىق جانە اكىمشىلىك زاڭنامانى ودان ءارى ىزگىلەندىرۋدىڭ بەرەرى كوپ

– ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ەكونوميكالىق قىلمىستارعا قاتىستى زاڭنامانى ىزگىلەندىرۋ شارالارى قولعان الىنعان ءمالىم. وسى ورايدا، كەيىنگى كەزدەرى قابىلدانعان كودەكستەر تۋرالى نە ايتا الاسىز؟

– جاڭا قىلمىستىق كودەكستە ەكونوميكالىق قىلمىستار بويىنشا ايتارلىقتاي جەڭىلدەۋ بايقالمايدى. ولاردىڭ كەيبىرىنە قاتىستى جازا كىسى ءولتىرۋ جازاسىمەن بارا-بار. مىسالى، جالعان شوت-فاكتۋرا ءۇزىندىسى ءۇشىن، سالىقتان جالتارعانى ءۇشىن، جالعان كاسىپكەرلىك ءۇشىن ون جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ قاراستىرىلعان.

جازالاۋشى شارالاردان الدىن الۋ تاجىريبەسىنە بىرتىندەپ كەلۋ ساياساتى جۇرگىزىلىپ وتىرعانىن ەسكەرسەك، ەكونوميكا سالاسىنداعى قىلمىستىق قۇقىقبۇزۋشىلىققا ەكونوميكالىق جاۋاپكەرشىلىك شارالارىن قولدانعان ءجون.

جالعان كاسىپكەرلىك جونىندەگى قىلمىستىق پروتسەسس بارىسىندا وبەكتيۆتىلىك جانە زەرتتەۋدىڭ تولىققاندىلىعىنا قاتىستى زاڭناما تالاپتارى ساقتالمايدى. «جالعان كاسىپكەرلىك» قۇرامىنىڭ ءوزى قىلمىستىڭ وزگە قۇرامدارىن قايتالايدى ء(ىس جۇزىندە بۇل سالىق تولەۋدەن، بانك نەسيەسىن تولەۋدەن جالتارۋدىڭ، الاياقتىقتىڭ ءبىر امالى).

زاڭدى تۇلعالاردى (جالعان كاسىپورىنداردى) تىركەۋدى بولدىرماۋدىڭ كەسىرلى تاجىريبەسى قالىپتاستى. ولاردىڭ كونتراگەنتتەرمەن اراداعى بارلىق مامىلەلەرى جارامسىز دەپ تانىلادى. ناتيجەسىندە، سوڭعىلارىنا قوسىمشا سالىق سومالارى مەن ايىپپۇلدار جازىلادى.

قىلمىستىق قۋدالاۋ سونداي-اق «جوسپاردان تىس» تەكسەرۋ ءۇشىن قولدانىلادى جانە ءالى كۇنگە دەيىن بيزنەسكە قىسىم جاساۋدىڭ قۇرالى بولىپ قالىپ وتىر. ەگەر ادەتتەگى تەكسەرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ورگان بۇل ارەكەتىنىڭ نەگىزدىلىگىن پروكۋراتۋرادا دالەلدەۋى ءتيىس بولسا، قىلمىستىق قۋدالاۋدى باستاۋ ءۇشىن مۇنداي كەدەرگىلەر جوق.

«اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىق تۋرالى» جاڭا كودەكستىڭ تاياۋدا قابىلدانعانىنا قاراماستان، وندا شەشۋدى قاجەت ەتەتىن بىرقاتار ماسەلەلەر قالىپ وتىر.

بۇگىندە كودەكستە جالپى 608 قۇقىق بۇزۋ قۇرامى كورسەتىلگەن، سونىڭ 400-دەن استامى كاسىپكەرلىك قىزمەت سۋبەكتىلەرىنە قاتىستى قولدانىلادى. كاسىپكەرلەرگە قاتىستى وسى 400 قىلمىستىق قۇرامنىڭ تەك 14 بابى عانا «ەسكەرتۋ» تۇرىندەگى جازانى قاراستىرادى.

سوندىقتان كودەكستە ۇلكەن قوعامدىق قاتەر توندىرمەيتىن قىلمىستىق قۇرامدار بويىنشا ەسكەرتۋ، الدىن الۋ ينستيتۋتىن كەڭىنەن قولدانۋ قاجەت.

وسى ماقساتتا ەڭ الدىمەن باس پروكۋراتۋرامەن بىرلەسىپ، بيزنەس-قوعامداستىقتى قاتىستىرا وتىرىپ، قىلمىستىق كودەكستىڭ شامادان تىس رەپرەسسيالىق سيپاتىن جويۋ، جازالاۋدان گورى، الدىن الۋ  شارالارىنا قاراي ءوتۋ تۇرعىسىنان جۇمىستار جۇرگىزۋ كەرەك.

ەكىنشىدەن، اكىمشىلىك كودەك اياسىنداعى ەسكەرتۋ ينستيتۋتىن كەڭەيتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، ايىپپۇلدىڭ بيزنەس كولەمىنە بايلانىستى بولۋىن جويۋ، سونداي-اق بيزنەستىڭ بارلىق ساناتى بويىنشا ايىپپۇلدىڭ ەڭ جوعارعى شەگىن بەلگىلەۋ قاجەت.

 

نارىق قاعيداتتارىنىڭ ساقتالۋىنا رەۆيزيا جاساۋ – باسەكەلى ورتا قالىپتاستىرادى

– مەملەكەت باسشىسى كوپتەگەن نىسانداردى باسەكەلى ورتاعا بەرۋ، ولارداعى مەملەكەتتىڭ ۇلەسىن ازايتۋ مىندەتىن قويىپ وتىرعان ءمالىم. بۇل باعىتتاعى جۇمىستارىڭ بارىسى قالاي بولىپ جاتىر؟

– ۇكىمەتتىڭ 9 قىركۇيەكتەگى كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى مينيسترلىكتەردىڭ ۆەدومستۆولىق باعىنىشتى ۇيىمدارى مەن ۆەدومستۆالارعا ولاردى باسەكەلەس ورتاعا بەرۋ نەمەسە جەرگىلىكتى قامتۋ دەڭگەيىنە قايتالاپ ينۆەنتاريزاتسيا جۇرگىزۋ كەرەكتىگىن اتاپ ءوتتى. قازىرگى تاڭدا كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردىڭ ەكونوميكاعا ىقپالى شامادان تىس جوعارى بولىپ وتىر. مەملەكەتتىڭ باقىلاۋىنداعى ۇيىمدار اكتيۆتەرىنىڭ ۇلەسى ءىجو-ءنىڭ 60 پايىزىنا جەتەدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارجى مينيسترلىگى مەملەكەتتىك مۇلىك جانە جەكەشەلەندىرۋ كوميتەتىنە قاراستى مەملەكەتتىك مۇلىك رەەسترى (www.gosreestr.kz) جەكەلەنگەن مەملەكەتتىك كومپانيالار ۇلەستەستىكتىڭ 9-شى دەڭگەيىنە دەيىنگى ۇيىمدىق قۇرىلىمدارعا يەلىك ەتىپ وتىرعانىنا قاراماستان، ەنشىلەس جانە باعىنىشتى ۇيىمدارداعى ۇلەستەستىكتىڭ 5-ءشى دەڭگەيىنە دەيىن عانا كورسەتەدى، سول سەبەپتى دە مەملەكەتتىك كومپانيالاردىڭ ناقتى سانى تۋرالى دەرەك جوق.

قالىپتاسقان كۇردەلى جاعدايدى ەڭسەرۋ ءۇشىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ  ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمى (ەىدۇ) ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسى بويىنشا مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاعا قاتىسۋ ۇلەسىن ءىجو-ءنىڭ 15 پايىزىنا دەيىن ازايتۋ جونىندەگى تاپسىرماسىن ورىنداۋ اياسىندا جەكەشەلەندىرۋدىڭ 2016-2020 جىلدارعا ارنالعان كەشەندى جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋمەن بىرگە ۇكىمەتتىك دەڭگەيدە ارنايى جۇمىس توبىن (ۇكىمەتتىك شتاب) قۇرۋ ۇسىنىلىپ وتىر.

جوعارىدا ايتىلعان شارالار مەملەكەت باسشىسى بەلگىلەگەن جانە جالپى قازاقستاننىڭ الەمدەگى ەڭ دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىناۋ  كىرۋ ستراتەگياسىنا، ەىدۇ ستاندارتتارىن ەنگىزۋ ىسىنە تولىق سايكەسەدى دەپ ەسەپتەيمىز. وسىعان بايلانىستى اتالعان شارالاردى ۇكىمەتتىڭ مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرمالارىن ورىنداۋ جونىندەگى جوسپارىنا ەنگىزۋدى ۇسىنامىز.

«اتامەكەن» ۇكپ الداعى ۋاقىتتا مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرگە ۇسىنىستاردى تالقىلاۋ جانە جەتىلدىرۋگە اتسالىسۋعا، سونداي-اق ەگجەي-تەگجەيلى تەتىكتەردى، قاجەتتى ەسەپتەۋلەردى، نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردى وزگەرتۋ جونىندەگى ۇسىنىستاردى ۇسىنۋعا دايىن.

ءتۇپ-نۇسقاداعى تاقىرىپ: تيمۋر قۇلىباەۆتىڭ ون قادامى

 اڭگىمەلەسكەندەر

سامات مۇسا، ايبىن باقىتۇلى،

«ەگەمەن قازاقستان»