Dinimizde adal, aram degen úghym bar. Búl ekeui eshqashan birining ornyn biri almastyrmaydy. Sebebi adaldyqtyng da, aramdyqtyng da әu bastaghy negizi birge jaratylady. Al ol negiz – niyet arqyly qalyptasady. Sondyqtan qay iste de niyetting tazalyghyna jete mәn beriledi. Sebebi syrt kózge adal siyaqty kóringen ne bir iygilikti is әreketter әu bastaghy niyet kinәratynan kóriniste sauapty is siyaqty әser qaldyrghanymen, shyntuaytyna kelgende kýnәharlyqqa qaray búrylyp ketip jatady. Búl jayt búryn «Adal degen qazannan shoshqanyng basy shyqty» delinu arqyly niyetten ketken kәkir kinәraty shoshqanyng basyna telinetin. 

Keyin materialdyq týsinik algha shyqty da, ruhaniyat, úghynyqtylyq ýshin aitsaq, әlgi niyet mýlde qaperge alynbaytyn boldy. Sodan bardy da әu basta aram asqa layyqtalyp jasalghan «itayaq» adal dastarhan tórinen oryn aldy. Bayybyna barsaq, itayaq eshqashan juyp-shai arqyly tazarmaydy. Sebebi onyng negizgi bolmysy niyette túr. Taqua adamdardyng stakanmen su ishpeytini, bosaghan araq-sharap ydysymen dәret almaytyny sondyqtan. 

Dinimizde «әruaghyn syila» degen tirkes bar. Áruaq delinetin sol biz aityp otyrghan negiz. Áruaq – niyet arqyly týsken tapsyrysty qabyldap alady da, sony jasap shyghara beredi. Sondyqtan oghan әste kinә arta almaysyn. Bar kinә, dúrysy – jauapkershilik ózimizde túrady. Sondyqtan niyet týzelmeyinshe esh is ongharylmaydy. Tipti diny bilim alu da niyetke qaray on, ne teris әser beredi. Eger diny ilim әu basta jeke bas mýddesine qyzmet etuge niyettelse, alghan bilimi onyng tek kýnәsin arttyrugha qyzmet etedi. Sebebi negizi, yaghny «itayaghy» taza emes. Ras, bilimi de, kórinisi de keremet. Biraq qansha jerden altynmen aptalyp, kýmispen kýptelgenimen, itayaqtyng әu bastaghy negizi aram bolghandyqtan adaldanbaytyndyghy siyaqty әlgi diny bilim negizindegi aramdyq ta ózgerissiz qalady. Bizding sóz basynda adal men aram eshqashan almaspaydy deuimiz sondyqtan. 

Búl kýnde meshitsiz auyl joq. Shamaly tirligi ongharyla bastaghannnyng bәri bir-bir meshit salyp tastady. Alla niyetterin qabyl etsin. IYә, niyetterin. Qúranda Payghambarymyzgha (s.gh.s.) qarata aitylatyn «Olardyng salghan meshitine namaz oqyma» degen ayat bar. Sebebi ol meshit salushylar niyeti dúrys emes. Demek ol jerde jasalghan ghibadatta qayyr bolmaydy. Qayyrdan búryn onday jerde jasalghan sauapty is nәtiyjesin әuelgi niyet negizi (әruaghy) sol meshit atyn iyelengen adamgha keri әser etetindey kýnәgha ainaldyryp jiberedi. Sondyqtan negizi ghana emes, kórinisining ózi aramdyqqa túnyp túrghan meyramhana, dýken, toyhana attaryna adam esimi berilmegeni jón. Onday ataular materialdyq túrghyda olargha jasalghan qúrmet siyaqty kóringenimen, negizine mәn bersek, әlgi ardaqtylarymyzgha jasalghan qiyanat ekenin týsiner edik. Týptep kelgende múnyng bәri әruaq mәnin týsinbeuden shyghyp jatqan kinәrat. 

Mynanday bir tәmsil bar. Hazireti Ály bir hristiannyng ýiine qonaqqa barady. Álgi hristian әueli oghan jýzim úsynady. Hazireti Ály jýzimdi jeydi. Sәlden keyin jýzimnen jasalghan sharap alyp keledi. Hazireti Ály sharapty ishpey, onyng haram ekenin aitady. Hristian «Men músylmandargha tang qalamyn. Jýzimge halal, al sharapqa haram deysinder. Al negizinde sharap jýzimnen jasalady emes pe?» deydi. Sonda Hazireti Ály «Áyeling bar ma?» dep súraydy. Hristian «IYә, bar» deydi. Hazireti Ály «Qyzyng bar ma?» dep súraydy. Ol «bar» deydi. Hazireti Ály «Ekeui de kelsin» deydi. Áyeli men qyzy kelgen song Hazireti Ály «Búl qyz myna anadan shyqqan. Biraq Alla Taghala saghan anasyn halal, al qyzyn haram qylghan» dep jauap beredi. Oryndy jauapqa qanaghattanghan hristian sol jerde islam dinin qabyldaydy. 

Qoryta aitqanda, bir baylamgha kelmes búryn әueli qay nәrsening de negizine mәn bergenimiz jón.

Qúdiyar Bilәl

Facebook-tegi paraqshasynan