Búl úsynysty kópshilik te qolday jóneldi. Jeli qoldanushylary búl mәseleni talap etu kerektigin, «talap etpesek, Talasbekti taghy da tasada qaldyrady» degen niyetpen dabyl qaqqan.

Ótken kýnderdi taghy bir eske alsaq, «Qúnanbay» filimi týsirilip jatqan tústa marqúm Talasbek agha qonyrau shaldy. Filimning týsirilimining kóbi ketip, azy qalghanyn aityp, reportaj jasayyq degen ótinishin bildirgen. Alayda, Doshan agha filim ayaqtalmay jatyp, jarnamalaugha qarsy boldy. Sol joly Talasbek aghadan «Oqighanyng jelisi qaydan alynghanyn?» súraghan edik. 
«Bala kezimnen auylda estip, qanyghyp ósken әngimelerimning negizinde jazyldy. Kóbi bayandau emes. Naqty oqighalargha qúrylghan. Ssenariydi kórkemdik kenes jyly qabyldap, bekitti. Senesing be, Qúnanbay kenes zamanyndaghy eng ýlken iydeologiyanyng qúrbany bolghan adam. Naghyz Qúnanbay turaly әngimeler elding auzynda ghana aitylyp jýr. Qúnanbay – naghyz kemenger túlgha. Ádiletti by bolghan. Memleketshil. Eng aldymen onyng qayratkerligin kórsetuimiz kerek filim arqyly. Doshannyng da kórsetkisi kelgeni osy. Qúnanbaydy qaralaghan tarihtan aqtap aluymyz kerek. Naghyz Qúnanbaydy әli eshkim bilmeydi» degen edi.
«Qúnanbay» turaly Talasbek Ásemqúlovqa deyin belgili ghalym Túrsyn Júrtbay men jazushy Beybit Saparәli de zerttegen. Búl turaly Talasbek aghanyn: «Ekeuining de kitabymen tanyspyn. Ózim de Qúnanbaydyng taghdyryn bir kisidey biletin adammyn. Kenes zamanynda Alash azamattarynyng bәrin qyryp saldyq. Kenes zamanynda óner men әdebiyetting bәri iydeologiyagha baghyndy. Sol sebepti de, túlghalarymyzdyng naghyz beynesin kórsete alghan joqpyz. Mәselen, Tәttimbetti alayyq. Tәttimbet turaly osy uaqytqa deyin eshqashan dúrys aitylghan joq. Kóp derekter naqty emes. Dәuletkereyding ózin әzer tanyttyq» degeni bar-dy.
Ókinishtisi, Talasbek agha әngimesin ayaqtay almady. Almatygha kelgeninde asyqpay, Qúnanbay turaly estigen-bilgenin aitpaq bolghan. Amal neshik, súm ajal oghan jetkizbedi. 
Filim jaryqqa shyqqannan keyin de san aluan pikirler aityldy. Arasynda jaghymdysy da bar, jaghymsyzy da jeterlik. Biri – maqtasa, ekinshisi – dattaydy. Filim prokatqa da shyqty. Ártýrli daqpyrtty әngimeler kóbeygen son, jazushy-kinodramaturgtyng jary, belgili mәdeniyettanushy Zira Nauryzbaevagha qonyrau shalghanbyz. Zira apaydan  Talasbek aghanyng filim turaly kózqarasy qalay bolghanyn súraghanymyzda: 
«21 qyrkýiek kýni tanerteng Talasbekti Doshan agha onasha aparyp, әli tolyq bite qoymaghan filimning alghashqy núsqasyn kórsetken eken. Montajy da tolyq bitpegen filimning núsqasy Talasbekting kónilinen shyqsa kerek. Ýige kelgeninde kózine jas alyp, riza bolyp aitqany әli esimizde. «Sonday jaqsy filim bolypty» dep bagha berip edi. Filimning tanystyrylymy kezinde shaqyrdy. Kórdim. Kónilimnen shyqpaghan epizodtary da boldy. Keybir nәrseler artyqtau bolghan sekildi. Tipti, «Áttegen-ay» deytindey bir-eki túsy bar. Ár nәrsege syny kózqaraspen qaraytyn adambyz ghoy. Álemdik dengeydegi filimdermen salystyryp qaraytynymyz taghy bar. Sonday salystyryp qaraghanda, birli-jarym kemshilikteri bayqalady, әriyne. Keybir sәtteri beyneklipter sekildi tez ainalady. Jasy ýlken adamdargha múny qabyldau qiyn siyaqty. Al, jastargha búl únaytyny belgili. Bes jýz jylqy aidap ketetin barymtasy bar edi. Ol epizodtar filimge enbey qalypty. Áli de filimge bir-eki epizod qossa dep oilaymyn. Ony Doshan agha ózi sheshetin bolar» degen-di.
Elimiz tәuelsizdik alghaly beri Qúnanbay turaly az jazylghan joq. «Abay jolynda» aitylmaghan aqiqatty izdegender de jeterlik. Agha súltannyng naghyz túlghasyna qatysty pikir qayshylyqtary da kóp edi. Talasbek Ásemqúlov osy olqylyqtyng ornyn toltyru ýshin baryn saldy. Ssenariy jazarynyng aldynda Qúnanbay atamyzgha qatysty derekterding bәrin oqyp, zerdelep shyqqanyn Zira apay aitqan bolatyn. Ol tuyp-ósken Shúbartau men Abay – bir-birine kórshi jatqan audandar. Demek, kinodramaturg bala kezinen-aq Abay men Qúnanbay turaly auyl aqsaqaldarynan kóp estigen. Sonyng bәrin jadyna týiip ósken. Múnyng bәrining ssenariydi jazugha septigi tiydi. Kinodramaturg ýshin óz taqyrybyn ashuda kóp qinalmaghandyghy osydan bayqalsa kerek.
Jalpy, o bastaghy әngime «Qúnanbaydyn» Memlekettik syilyqqa úsynyluynan shyqqan. Memlekettik syilyqqa újymdyq enbekti úsynu búrynnan bar ýrdis. Bir kezderi Memlekettik syilyqty alghan qadau-qadau spektaklider boldy. Jekelegen adamdargha emes, spektaklige beriletin jaqsy dәstýr bar edi. Ázirbayjan Mәmbetov qoyghan «Ana-Jer-ana» men «Qan men terdin» KSRO-nyng memlekettik syilyghyn alghandyghyna, Kýlәsh Bayseyitovanyng «Qyz Jibek» operasymen aty dýrkirep shyqqanyna tarih kuә. 
Bir bilerimiz, Doshan Joljaqsynovtyng jeke basynda Memlekettik syilyq bar. Syilyq «Qúnanbaygha» beriletini aqiqat. Taghy bir aqiqat, «Qúnanbayda» Talasbek Ásemqúlovtyng da qoltanbasynyng barlyghy. Ssenariy myqty bolmasa, kinodramaturg ynta-shyntasymen Qúnanbaydy zerttemese, filim kópting kónilinen shyghar ma edi. Joq. Demek, «Qúnanbay» filimi Memlekettik syilyqqa layyqty bolsa, Talasbek Ásemqúlov ta sol syilyqqa layyq degen sóz.
Mәdeniyettanu­shy Ásiya Baghdәuletqyzy búl túrghyda: 
– Múnyng bәri bizding zan­dardyn, erejelerding dúrys jasalmaytynynan bolyp túrghan siyaqty. O dýniyelik adamnyng shygharmasyn Memlekettik syilyqqa úsynugha bolmaydy degen talap bar shyghar, biraq, onyng újymdyq júmysy úsynylsa, esimin syzyp tastandar degendi oqyghan joqpyn. Eger alda-jalda sonday talap tasqa basylghan bolsa, ony bәrimiz jabylyp ózgertuimiz kerek. Óitkeni, búl aqylgha syimaydy. Tiri adamgha qatysty әdiletsizdik – әdiletsizdik, bú dýniyeden ozghan adamgha qatysty әdiletsizdik – qúdaysyzdyq bolady. Tiri adammen aitysugha bolady, alysyp, júlysugha bolady. Basynugha da bolatyn shyghar. Biraq, ólgen adamdy basynghanyng – ózinning aryndy basynghanyn, úyatyndy túnshyqtyrghanyng siyaqty bolyp elesteydi maghan. Tóbemizde Qúday bar emes pe? Mynau jybyrlaghan jalghan dýniyeden jogharghy әdilet bar emes pe? Ony qalay úmyttyq? Eger shynynda da, T.Ásemqúlovtyng esimi «Qúnanbay» avtorlarynyng biri retinde tizimge qosylmasa, búl bәrimizding betimizge salyq bolady. Óitkeni, osy qoghamdy qúrap otyrghan biz, onyng jazylmaghan zandylyqtarynyng saqtaluyna, al, jazylatyndarynyng әdiletpen jazyluyna biz jauaptymyz. Osy әdiletsizdikti kórip otyryp ýndemey qalu bәrimizding de sol qiyanatty óz qolymyzben jasaghanymyzben teng bolyp shyghady. Talasbek Ásemqúlov pen Doshan Joljaqsynovtyng tandeminsiz «Birjan sal» da, «Qúnanbay» da bolmaytyn edi. Biz osy filimder ýshin Doshan aghagha qalay alghys aitsaq, Talasbek aghagha da solay qaryzdarmyz. Týsinemiz, kino – újymdyq óner. Biraq, onda da әrkimning qosqan ýlesi bolady ghoy. Ol bir týsirilim alanynda shay tasyp jýrgen kómekshi, ne ýshinshi operator nemese epizodtyq róldegi akter emes. Ol – ssenariy avtory. Akterlik túrghydan alghanda, shyndap kelgende, Qúnanbay – Doshan Joljaqsynovtan bólek, Zere rólindegi Núrsifat Salyqova men Baraq rólindegi Aydos Bektemirding sheberligine tәnti boldyq.
Búl filimde operator men kompozitordyng júmysyn da atap ótuge bolady. Ras. Biraq, solardyng bәrin qosyp túryp, bir Talasbekti syzyp tastau qay әdiletke jatady? Ssenariysiz filim bolatyn ba edi? Ras, Talasbekting esimin qossa da, qospasa da, búl alamanda biz «Qúnanbaygha» ish tarta, ishtey bolysyp qaraymyz. Óitkeni, minsiz bolmasa da, maqsaty anyq, shyn Qúnanbaydy tiriltuge talpynys búl. IYdeyalyq túrghyda biyik shygharma. Biraq, mәsele filimning syilyqty alu, almauynda da emes. Mәsele, qarapayym ghana әdilette. Qalay búra tartsanyz da, Talasbek Ásemqúlovtyng Memlekettik syilyqqa ýmitkerler tiziminen alynyp tastaluyna eshqanday qisyn joq.
Múnday, memleket atynan, demek bәrimizdin, býkil últymyzdyng atynan beriletin syilyqta yghay men syghaylyghyng emes, talant, enbek, shygharma baghalanuy kerek әsilinde. Talasbek marqúmnyng shendilerding tilin tabugha iykemi bolmaghany ras. Basqa kinәraty joq edi. Sondyqtan, osy qoghamnyng ary ýshin, búl olqylyqty týzetu kerek dep sanaymyn, - deydi.

Oryndy sóz. Ángimening jóni osy. «Birjan sal» men «Qúnanbaydyn» myqtylyghy – Joljaqsynovta ghana túrghan joq. Onyng týp negizi – ssenariyding sheberliginde. Sheber kim? Áriyne, Ásemqúlov. «Qúnanbay» filimindegi kesek-kesek sóz oramdary kimge tiyesili? Taghy da Ásemqúlovqa. Endeshe, syilyqqa ýmitkerler tiziminen Ásemqúlovty kóre almasaq, bizding abyroyymyzgha syn! 
Doshan myrza, búghan siz ne deysiz?!

Gýlzina Bektas

Derekkózi: "Ayqyn" gazeti

Týpnúsqadaghy taqyryp: Doshan myrza, búghan siz ne deysiz?