Qúrysyn, bir alapat jinalysqa kirip ketippin. Aynalanyng bәri «shoqparday galstuk bar, bet joq biraq». Bet joq degende jaman oilap qalmanyzdar men bet, múryn, búghaq, moyyn, sheke degen mýshelerding bәrin «shiqa-shiqa may eken», – dep bir-aq auyz sózben aitugha bolatynyn menzep otyrmyn. Sonymen, ortanghy qatardan oryn búiyryp, kózim baqyrayyp tyndaugha kiristim. Minberdegi bireu kósilip jatyr: 

– Biz el órkendesin desek maldar sharuashylyghyn, mal bolghanda da auyl sharuashylyghyndaghy maldardyng sharuashylyghyn kóteruimiz kerek.

«Auyl sharuashylyghyndaghy maldar» degende malgha bizdi qosyp aytyp túr ma? – dep biraz shamyrqanyp-aq qaldym. Tek: 

– Olargha qarjylay kómek berip, memlekettik jәne jergilikti budjetten, arnayy qorlardan, zandy jәne zandy emes túlghalardan, basqa memleketterden tartugha bolatyn aqshamen qamtamasyz etu kerek...– degendi estigende «e, ne dese, o desin aqsha berse bopty», dep tóbemdegi ýrpek shashym ornyna týskendey boldy. Biraq, әlgi әlde qazaqsha, әlde qazasha emes anyqtamasynan «qarjylay kómek... aqsha» degendi ghana qaghyp qalghan basym: «Mynau ne dep ketti, qalay bermek?» – dep qasymdaghy әjeyden súray qoygham. Bәlege qaldym. Áueli:

– Subsidiya aitady-y-y, – dedi de «ә-ә!» dey bergen maghan ejireye qarady. 

– Siz kiym, meni tanymayd, da? 

– Keshiriniz, men auyldan kep em... Shyramytam, biraq jygha tanymadym...

Ájeyding sary shashy jelp etti, shaghyr kózi shytynap barady.

– Kalay? Men Gulijana. Bayaghyda prinsessa bolgan Gulijana degen, ot sol ýshin meni Gulijana degen әjem... Gulijana maldardyng damuyna kóp jasaghan... Bilmeysin, da? 

– Endi, keshirim súradym ghoy, tanymay qalyppyn, keshiriniz.

Ol tanauyn kóterip teris qarady. Ókpelegeni. Osymen әjeyden qútylghanday boldym. Búl kezde minberge galstukti jastardyng biri shyqqan edi. Ol mal sharuashylyghyna qatysy joq ekenin, biraq búghan ýles qosu әr azamattyng paryzy ekenin aita kele pәlsapa soghyp ketti. 

– Mine, qaranyzdar, «Áyel bala tuady, Ana adam tuady» degen dana  sóz bar!

Úzaq qol soghyldy. «Á, bolashaghy zor eken. Mynalar tekke jarymsaqtanyp jatqan joq» dep bir qoydym. Odan әri «osy mening balam adam ba, olardy tughan qara qatynym ana ma?» dep ishtey pәlsapany jalghap kórmek edim, bolmady. «Tegin adam taz bolmas» deushi me edi, mynauyng tegin emes. 

– Siz ben biz әielden tudyq pa, anadan ba? – Ol zalgha ejireye qarady. – Anadan tusaq kómektesuimiz kerek.

Du-du shapalaq. Osyghan qanattanyp ketti me әlgining ensesi tiktele týsti. 

– Biz qazaq sózin tolyq týsinbey esh jetistikke jetpeymiz. Janaghy Abaydyng sózin kóbiniz estimegenderinizdi kózderinizden kórip túrmyn! Sonyng jalghasyn da aita keteyin. «Áyel bala tuady, Ana adam tuady, Adamdy tuatyn ana – әiel, tughyzatyn – erkek». 

Mәssaghan, búryn teledidardaghy jalghyz tartymdy habar «Tamashagha» halyqtyng búlay qol soqqanyn kórmeppin. U-du. Osy kezde jylmighan bir kelinshek kelip, qúlaghyna sybyrlaghan edi әlgining týri búzylyp ketti. Sosyn sausaghyn shoshaytyp eldi tynyshtandyryp, mikrofongha: 

– Keshirinizder... bәse solay sekildi edi... obshym tughyzatyn erkek emes, akusher! Jazyp alghandarynyz sóitip týzetip qoyynyzdar, – dep týsip ketti. Álgi jylmighan kelinshekti jelkelep, úrsyp barady. 
Osydan keyin «auyl sharuashylyghyndaghy maldar sharuashylyghyn» kóteru mәselesi qyzu talqygha týsti. Keremet, keremet úsynystar aityldy. Esimde qalghany aryqsha kelgen, qu jaqtau jigitting sózi eken. Ol: Maldardy ósiru ýshin búqalardyng enbekkýnin dúrystau kerek. Áytpese bizding búqalar týnde ghana júmys isteydi eken. Búlay bolmaydy, dauay, kýndiz de júmys istesin, – dep mәseleni tótesinen qoydy. «E, «enbekkýni» jem-shóp shyghar, toq búqang kýndiz-týni toqtamaydy degeni ghoy. Sózine bolayyn, bilgishim», –dep myrs ettim. Búlar búqa týnimen topyrlatyp tabyndy quyp jýredi dep oilaytyn bolde-e-e... Osy kezde bireu shyr ete qalghan. 

– Sizder «auyldy qoldayyq, maldardy kóbeyteyik» –dep úrandap jatyrsyzdar. Al bizding osy yqylasymyzdy auyldaghylar týsine me? Olar eng qúryghanda janaghy Siz aitqan búqa jәne onyng әielderinin, basqa da auyl sharuashylyghy maldarynyng tirshilik etu kezinde qalyptasqan qaldyqtary ýshin salyq tólemeydi. Qashady! Osyndaylardy týzep almay... «...auyl sharuashylyghy maldarynyng tirshilik etu kezinde  qalyptasqan qaldyqtary...» Osy týsiniksiz sóz ýshin menen taghy aqsha sypyryp almaq... Shydamadym. 

– Áy, mening bes eshki, eki siyrymnan tólden basqa qanday «qaldyq» shyghady, ei... Soyghannan keyin de tórt túyaq, eki mýiizden basqa týgi qalmas. Ony da jalmauyz Aqtós typ-tipyl etedi?

Zal ishinde otyrghandar siltidey tyndy. Jýzdegen kóz maghan qadaldy. Bir uaqytta bireu myrs etti, odan song bәri qarqylday kýldi. Qúlaghymdy bastym, myna qarqyldan ghimarattyng qabyrghasy búrq ete týse me dep qoryqtym. 

– Osyndaylardy kim jiberedi jinalysqa, a?! –dedi bireui kýlkisine bulyghyp.

– Búndaylar barda auyl sharuashylyghyndaghy maldar atannyng basy kóbeyedi, memleketting tormozy ghoy búlar, - dedi ekinshisi kóz jasyn sýrtip jatyp. Maghan týsiniksiz sózdi aitqan ghana kýlgen joq, aqyl-esi kem mýsәpirdi ayaghanday mýsirkey qarady. Sosyn: 

– Ekskrementterdi aityp otyrmyn, – dedi. 

Búl sóz de men ýshin bóten ekenin baqyraya týsken kózim satyp jiberse kerek zal taghy du etip kýldi. Kirerge tesik tappadym. Nem bar edi búl jinalysta, aqyldylar arasyna qaydan kirip kettim? Osy kezde bireu aqyryn iyghymnan týrtti, búrylsam әshkiyli bir hanym eken. 

– Siz saspanyz, týsinip alynyz. Siz et jeysiz ghoy, sosyn kekiriginiz 
azady, asqazanynyz qyjyldaydy... Mysaly meni ýnemi osy qyjyl qinaydy. Ol qyjyldan qútylu ýshin әjethanagha barasyz, sol jerde týsip qalatyn nәrseni «tirshilik kezindegi qaldyqtar» dep ataydy. 

Eki samayym shyng ete qaldy. Qanym basyma tepti. 

– Tezek pe?! 

Dausym qatty shyghyp ketti. Endi olar maghan ejireye qarady, «aqyldan shatasyp, sandyraqtay bastady» dep oilasa kerek. 

– Áy, tezekti aitasyndar ma?! Qúmalaq, japa... Kón, qiy?!

Jym-jyrt. Dausym kýsheye týsti. «Skoryi» shaqyru kerek shyghar? – degen sybyrdy estip qaldym. Jalt qaradym, әshkiyli hanym eken. Shoshyp ketti, qatty kekirdi:

– I-i-k!

– Áy, tiri mal tysh... oi, әken... qalay edi... «qaldyq» tastamasa myna  qazaqtyng dalasy osy uaqytqa deyin tozyp keter edi ghoy, bilesinder me? Jerding qúnaryn qoparyp, jasartyp otyratyn sol maldyng túyaghy men tezegi ghoy. Boq ýshin aqsha almaqsyndar ma? 

– Fu-u-u, – dedi Gulijana әjey. 

– Onday tәrtipsiz sóz aitpanyz, – dedi «búqatanushy» jigit. 

– Mine, әlemning tilin týsinbey búl qazaq onbaydy, – degen osy. 

Tynyshtalynyz! – dedi «qaldyqtanushy». 

– Áy, senderding «auylsharuashylyq maldarynnyn» ne tysh... oi, 
әken... qanday «qaldyq» tastaytynyn bilmeymin, mening tórt týlik malymnyng tezegi jerime mayday jaghady! Ol ýshin kók tiyn tólemeymin. Tonap bittinder ghoy...

– Mә, mynau býlik qoy! – «bala men adamtanushy» jas maman shyr ete 
qaldy. – Kýzetshiler qayda, ústandar?! 

Qaydan sap ete qalghanyn bilmeymin engezerdey eki jigit tap berdi. Ornymnan op-onay suyryp alghanda jýregim su ete týsti. 

– Vot tak 

– Qoyyndar, ei, oinap aitam, – degenime qarar emes, dedektetip  sýirep barady. 

-  Malo tebe... Gulijana prinsessa jayly skazkany bilmeydi, eshe 
buntari. 

– Kolhozniyk, sauatsyz!

Biraz adamnyng aiyzy qanghan sekildi. Mening olargha qarar múrsham  joq. 

– Aghataylar-ay, әkem marqúm «maldardyng tirshilik kezindegi qalyptasatyn qaldyqtary» deushi edi, úmytyppyn, men aljyghanda qaybir es qaldy deysinder... Ou, ainalayyndar-au, endi tezek degen sózdi ólsem aitpaymyn, shybyn janymdy qiyndar... keshirindershi... Áy... әi! – dep jatyp oyanyp kettim. Qarasu bop terlep jatyr ekenmin. 

– Uh, әken... týsim eken ghoy...

Serik Ábiken

Facebook-tegi paraqshasynan