Júma, 22 Qarasha 2024
Janalyqtar 3307 0 pikir 3 Qyrkýiek, 2010 saghat 05:56

Sәken Bozaev. Izbasar úrpaq óresi biyikterge qarap boy týzeydi.

- Ataghyn shygharu ýshin tenizding terenine bóget saldyrtyp, ýstine aral jasatqan, taudy tegistetip, tegis jerge tau túrghyzghan biyleushilerdi tarihtan bilemiz. Sonau orta ghasyrda biylik etken qytaydyng synar kózdi bir imperatory óz tóniregine ónkey synar kózdilerdi jinap, kózi týgelderge ynghay tanytpapty. Imperatorgha jaghugha tyrysqandar sau kózin qysyp jýretin bolypty. Sol kóz qysqan jandayshaptary  imperatordy kórgende bir kózderindi qysyp túryndar dep halyqqa tәrtip berse kerek.  « Hanyng soqyr bolsa, bir kózindi qysyp jýr» degen naqyl sóz ben « soqyrlargha synar kózdiler de qolbasshylyqqa jarap jatady» degen tirkester sol kezdegi kórshimizden qonys audarsa kerek. Basy taz koroli jasandy shash kiygendikten  aghylshyn aqsýiekteri týgeldey parik kiygen kezder de boldy.. Búnday qúqaylar jasaudan jana ghasyr biyleushileri de kem týspey jatyrghanyna dәlel jetkilikti.

- Ataghyn shygharu ýshin tenizding terenine bóget saldyrtyp, ýstine aral jasatqan, taudy tegistetip, tegis jerge tau túrghyzghan biyleushilerdi tarihtan bilemiz. Sonau orta ghasyrda biylik etken qytaydyng synar kózdi bir imperatory óz tóniregine ónkey synar kózdilerdi jinap, kózi týgelderge ynghay tanytpapty. Imperatorgha jaghugha tyrysqandar sau kózin qysyp jýretin bolypty. Sol kóz qysqan jandayshaptary  imperatordy kórgende bir kózderindi qysyp túryndar dep halyqqa tәrtip berse kerek.  « Hanyng soqyr bolsa, bir kózindi qysyp jýr» degen naqyl sóz ben « soqyrlargha synar kózdiler de qolbasshylyqqa jarap jatady» degen tirkester sol kezdegi kórshimizden qonys audarsa kerek. Basy taz koroli jasandy shash kiygendikten  aghylshyn aqsýiekteri týgeldey parik kiygen kezder de boldy.. Búnday qúqaylar jasaudan jana ghasyr biyleushileri de kem týspey jatyrghanyna dәlel jetkilikti.

- Batys júrttary daryndylary men talanttary últ qazynasy sanalyp, memleket arbasyna jegilip jatqanda, dalanyng daryndylary men oishyldary sal-serilik, әn-kýy men  sóz óneri tónireginde jýrdi. Dala zanyna layyqtalghan dәstýr boyynsha memlekettik iske handar men tóre túqymdary ghana tartylyp, qaradan shyqqan biyleri men bekteri kenesshilikten asa almady. Patshalyq Resey 19 ghasyrdan bastap  elding daryndylary men talant iyelerin el basqaru isine tarta bastauy otarlau maqsatynda jýrgizildi. Dala shonjarlaryn soyyldan shenge kóshirip, Qúnanbaylargha el basqartyp, Alshynbaylargha biylik aitqyza bastaghany da osy kezen.

-  Qalyn  qazaqtyng qamy ýshin bolystyq saylaugha týsken Abaydyn, ghylym men aghartu jolyna qadam jasaghan Shoqannyng joly bola qoyghan joq. Alayda orys oishyldarymen aralasyp, bilimin jetildirip, tarlandarsha týlegen Abaydyng sózi qazaq dalasyna tarap, halqy aibarly Abayyn qadir tútty. Aqyldylyghy men alghyrlyghy, parasattylyghy men oishyldyghy arqyly orys úlyqtaryn da tandandyryp, biyleushi qauymmen aralas-qúralas ta boldy. Uezding әkimderin mensine bermeytin Abay otyrghan ortagha bolystar basa kóktep kiruge bata almaghan. « Orta jýz Abay qoyghan atyn baptay, ýiine oyaz kirmes jauap qatpay» degen óleng joldary beker aitylmaghan. Syrttan kelgen bógde júrt ókilderi Abaydy «Qazaqtyng hany» dep tanyghany, Shoqandy Peterburgta «shaHzada» dep ataghany belgili. Patshanyng qabyldauynda bolyp, mandayyn patshagha sýigizgen Shoqangha, jat júrt ókilderining qazaqtyn  hany dep tanyghan  Abaygha dostary sýisinse, dúshpandarynyng ishi kýigeni shyndyq.  Shoqan ómirining qysqa bolghanyna sebepker bolghandar men Abaygha qamshy kótergender ózge emes, óz júrtynyng nadan shonjarlary. Úlylargha óshige qaraytyn orazbaylardyng ozbyrlyghy, batyrashtardyng baltasy qayrauly túratyny әriden bar. Arghy ata-babalarymyz Saqtardan shyqqan dalanyng danasy Anaharstyng nadan shonjarlardyng opasyzdyqpen atqan sadaq oghy tiyip, ólim auzynda jatqanda aitqan «syrt elde jýrgende maghan aqylym qorghan bolyp edi, óz elimde qyzghanyshtyng qúrbany boldym-au», - degeni osyghan kuә.

- Daryndylaryn qanbaqsha qughan qara zamanda ghúmyr keshken aituly túlghalardyng qaynaghan qany men qinalghan janyn, túnghiyq múny men namysqa tartqan nalasyn keyingi úrpaqqa qaldyrdy. Olardyng oy úlaghattary men biyik mәdeniyeti, tabighy daryndary últ enshisine ainaldy. Bir ghana formasiyanyng auqymynda qalyp qoymaytyn túnghiyq syrlary jana dәuirmen birge ashylyp óz baghasyn alsa jaqsy. Qazir últymyzdyng daryndylary men talant iyelerining joly ashyluyna mýmkindik jasaluy kerek edi.. Qoghamdyq ómirdegi gegemondyq roldi sayasy jetekshiler emes, daryndy talant iyelerining jasaytynyn jana  ghasyr tarihy dәleldedi Qay elding ozyq, qay elding tozyq ekenin bilu ýshin daryndy túlghalaryna qaraydy. Talantty úl-qyzdaryna iyek artqan elding damu dәrejesi de ilgeri. Óresi biyik túlghalaryna qarap, izbasar úrpaqtary ósedi., boy týzeydi, tәubagha keledi. Talanttylaryn qadir tútyp, boyynda búghyp jatqan qabiletterining jan-jaqty ashyluyna jaghday jasap, oiynyng azat boluyn qamtamasyz etu onaylyqpen iske asyp  jatyr dey almay otyrmyz.

- Talanttar baby kelse tasty da jarady, el abroyyn asyryp, kók tuymyzdy әlemdik dengeyde jelbirete alady. Qazirgi is basynda jýrgen azamattarymyz arasynda talant iyeleri barshylyq. Tek talanttaryna adamshylyghy say bolsa deysin. Bilimi dausyz, aqyly da jeterlik bolsa da aitugha tiyistini aita almaydy, isteuge tiyistini istey almaydy. Bәrin bilip, kórip otyrsa da qandaryna singen jasqanshaqtyq túsau boluda. Jelding soqqan yghyna qaray japyrylyp, jabyq esikti ashugha batyly jetpeydi.  Toyghan song tonyn teris ainaldyryp  alyp jýrgenderi de bar. Qaysybireuleri jighanyn  ala  shetke qashyp jatyr.

- Júrtshylyq biylik tónireginen osynday olpy-solpylardy emes, «segiz qyrly, bir syrlylardy»  kórgisi keledi. Jep qalu men basyp qaludyng mamandaryn adal sýt emgendermen auystyruyn qalaydy. Belgili bir toptyng soyylyn soqpay, elding qamyn kýitteytin mily bastardy kórgisi keledi.  Daryndy da talantty azamattarymyz óz ornyn tapsa, elding baghy janyp, tәuelsizdikting tәtti dәmi men qadirin qalyng júrtshylyq  ta seziner edi.

 

Sәken Bozaev  Qúlsary qalasy, Atyrau oblysy.

«Abay-aqparat»

0 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1464
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3231
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5333