Qazaqstanda syrtqy qaryzdy óteu shyghyny songhy tórt jylda segiz esege kóbeygen. Key sarapshylar kvaziymemlekettik sala qaryzy budjetke salmaq týsiredi degen pikir bildiredi. Búl turaly Azattyq habarlaydy.

MONOPOLIYaLANGhAN EKONOMIKA

Qazaqstan últtyq bankining dereginshe, elding syrtqy qaryzynyng jalpy kólemi 154 milliard dollardy qúraydy. Últtyq ekonomika ministri Quandyq Biyshimbaev ótken aida parlamentte keltirgen shilde aiyndaghy mәlimetke say, memlekettik qaryzdyng jinaq mólsheri 10,9 trillion tengege (32,2 milliard dollar), yaghny mausymnyng 1-i kýngi jaghday boyynsha 2016 jylghy jalpy ishki ónimning (JIÓ) 24,6 payyzyna ten. Atalghan somadaghy ýkimetting qaryzy 9 trillion tengeni, sonyng ishinde ishki qaryz 4,39 trillion, syrtqy qaryz – 4,68 trillion tengeni qúraghan. Últtyq bankting ishki qaryzy 1,55 trillion tenge dep kórsetilgen.

Biyshimbaev «Álemning ózge elderimen salystyrghanda Qazaqstannyng memlekettik qaryzy tómen dengeyde» degen.

Biraq key sarapshylardyng pikirinshe, Qazaqstannyng jalpy syrtqy qaryzyndaghy kvaziymemlekettik sektordyng ýlesin esepke almau ekonomika ýshin qauipti. Ekonomist Maghbat Spanov syrtqy qaryz mólsheri qazirding ózinde óte ýlken bolyp otyr dep sanaydy. Mamannyng sózinshe, kólemi 170 milliard dollar shamasyndaghy jiyntyq qaryzdyng arasynda kvaziymemlekettik kompaniyalardyng bereshegi óte kýrdeli problemagha ainalyp otyr.

“Bizde klassikalyq naryqtyq ekonomika jýiesi emes, monopoliyalanghan ekonomika qalyptasqandyqtan, sharuashylyq jýrgizushi subiektilerding qaryzyn memleket ótep jatady. «Samúryq-Qazyna» últtyq әl-auqat qory qúrghan kvaziymemlekettik kompaniyalar qaryzynyng salmaghy memleketke týsedi. Qarjy qaryz qaytarugha júmsalyp, әleumettik tólemder azayady. Tipti qaryzdy ótegen kýnning ózinde óndiristing júmysy toqyrap, bankrotqa úshyramasyna kepildik joq”, – deydi Maghbat Spanov.

Onyng aituynsha, ekonomikada syrtqy qaryz shamasy JIÓ-ning 60 payyzy dengeyinen aspauy tiyis. «Al bizde memlekettik kepildendirilgen qaryz, kvaziymemlekettik sektor men firmaaralyq qaryzdardyng jiyntyq somasy qazir JIÓ kólemine jetip qaldy. Tútastay alghanda búl jaqsy nyshan emes» deydi ol.

BUDJETKE TÝSER SALMAQ

Ekonomist Rahman Alshanovtyng pikirinshe, Qazaqstannyng jalpy syrtqy qaryzynyng ósui – zandy prosess. Onyng sózinshe, qaryzdyng kólemine emes, qúramyna qarau kerek.

“Búl negizinen kompaniyalardyng ózara qaryzy, al ýkimetting qaryzy odan tómen. Qaryz birden ótelmeydi ghoy, mysaly, oghan zauyt salyp jatyr delik, ol bitken song ghana payda әkeledi. Dayyn ónim shygharghansha ol qaryz bolyp túrady. Sondyqtan eger qaryz kәsiporyngha salynyp, keyin ónim beretin bolsa, ol kýmәn tumauy kerek”, – deydi Rahman Alshanov.

Ekonomist Orazaly Sәbdenov Qazaqstan ótken shiyrek ghasyr ishinde dayyn ónim shygharatyn kәsiporyndar qúrugha emes, negizinen shiykizat óndiru kólemin úlghaytugha nazar audaryp kelgenin aitady.

“Kelgen investisiyanyng qaytarymy bolatynday tiyimdi jýie qajet. Qayta óndeu, auylsharuashylyghy tәrizdi salalargha basymdyq berip, investisiyany soghan salu kerek jәne qaryzdy asyrmay baqylap ústaytyn mehanizm kerek. Mysaly, kórshiles Resey men Ózbekstannyng qaryz dengeyi bizdegidey joghary emes”, – deydi ol.

Sonymen birge Sәbdenov memlekettik qaryz turaly derek ashyq boluy qajet dep sanaydy.

“Mәselen, biyl kim, qaydan, qansha qaryz aldy? Búghan deyin alghan qaryzdyng qaytarymy bar ma? Álde qúmgha sinip ketti me? Osynyng bәrine jauap joq”, – deydi Orazaly Sәbdenov.

Mәjilisting qarjy jәne budjet komiytetining deregi boyynsha, songhy segiz jylda Qazaqstannyng memlekettik jәne memleket kepildik bergen qaryzynyng mólsheri 2,2 milliard dollardan 32,2 milliard dollargha deyin ósken.

«Songhy tórt jylda osy qaryzdargha ketetin shyghyn segiz esedey kóbeyip, kólemi jaghynan densaulyq saqtau jәne bilim beru salalarynyng shyghyndarynan asyp otyr», deydi mәjilis deputaty Amanjan Jamalov.

Qarjy ministrligining derekteri boyynsha, Qazaqstan memlekettik qaryzy bar 134 elding arasynda qaryz kólemi jóninen 12-orynda túr. Ýkimet memlekettik qaryz dengeyin shekten asyrmau ýshin aldaghy jyldary respublikalyq budjet tapshylyghyn JIÓ-ge shaqqanda 1,2 payyzdan (2017 jyl) birtindep 1 payyzgha (2019 jyl) deyin tómendetudi josparlap otyr. Búl orayda Últtyq qordan bólinetin transfertting kólemi kelesi jyly týsimnen 1,4 trillion tengege, al 2018-2019 jyldary 1 trillion tengege kóp bolady degen boljam jasalghan.

Abai.kz