«JÝZ NAQTY QADAM» - TÁUELSIZ ELIMIZDING QARQYNDY DAMUYNA BAGhYTTALGhAN STRATEGIYa
Qazirgi kezdegi san salaly jәne kýrdeli әlemdik jaghday sharttarynda Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti N.Á.Nazarbaevtyng «Bes institusionaldy reformany jýzege asyru boyynsha jýz qadam» atty jana últtyq jospary - der kezinde qabyldanghan, airyqsha mәnge ie qújat. Elbasy «Núr Otan» partiyasynyng XVI sezinde bes institusionaldy reforma jasaudyng qoghamnyng aldynda túrghan eng qajetti baghyt ekenin atap kórsetti. Osy baghytta Últtyq janghyrtu jónindegi komissiya qúrylyp, reformalardy jýzege asyrugha baghyttalghan naqty jýz qadam turaly sheshimder de qabyldandy.
Tereng mәnge ie jәne Qazaqstannyng ekonomikalyq, demokratiyalyq jәne zayyrly damyghan memleket retinde bolashaqtaghy damu baghyttaryn aiqyndaytyn búl qújat «Qazaqstan – 2050» strategiyasynyn, «Núrly jol» baghdarlamasynyng jalghasy jәne ol Qazaqstan memlekettiligin nyghaytugha ýndeydi.
Elbasy úsynghan reformalar baghdarlamasy ómirding barlyq salasyn qamty otyryp, әlemde oryn alyp jatqan ózgeristerge naqty jauap sipatyna ie boldy. Elbasy N.Á.Nazarbaev - óz elin ekonomikalyq, sayasy jәne әleumettik jetistikterge jetkizuding jolyn der kezinde qalyptastyra bilgen әlem elderindegi alghashqy jetekshilerding biri. Ol memlekettiligimizding auqymdy syn-qaterlerge tótep berui jәne ony damytu jolynda algha jyljudyng qajet ekendigine basa nazar otyryp, osy baghytta atqarylar shara retinde bes instituttyq reformany algha tartty. Josparda qamtylghan búl bes reforma kәsiby memlekettik apparat qúru, zannyng ýstemdigin qamtamasyz etu, industriyalandyru jəne ekonomikalyq ósim, birtektilik pen birlik, esep beretin memleketti qalyptastyru sekildi baghyttardan túrady.
Osy reformada qazaqstandyq birtektilikti nyghaytugha basa mәn berilgendigi qoghamnyng jarqyn bolashaghy ýshin erekshe manyzgha iye. Birtektilikti qalyptastyru – «Núrly bolashaq», «Mәngilik El» jәne «Mening elim» qadamdarymen úshtasyp jatqan manyzdy baghyt. Elbasy N.Nazarbaev Qazaqstan halqynyng jarqyn bolashaghy ýshin qabyldaghan óte manyzdy jәne tarihy mәnge ie búl qújattyng iydeologiyalyq negizi etip «Mәngilik el» iydeyasyn aldy. Búl turaly ol ózining sózinde «Bolashaghy birtútas últ. Biz ózimizding túraqtylyq jәne kelisim modelin damytuda aitarlyqtay tabystargha jettik. Qazaqstan Konstitusiyasy nәsildik, etnostyq, diny jәne әleumettik qatystylyghyna qaramastan, barlyq azamattyng qúqyqtyq tendigine kepildik beredi. Sonymen qatar, qazaqstandyq birtektilikti odan әri nyghaytu qajet. Ol azamattyq qaghidatyna negizdelui tiyis. Barlyq azamattar qúqyqtyng bir kólemin paydalanuy, jauapkershilikting bir jýgin arqalauy jәne teng mýmkindikke qoljetimdilikti iyelenui kerek. Mәngilik El iydeyasy arqauyndaghy júmyldyrushy qúndylyqtar – azamattyq tendik; enbeksýigishtik; adaldyq; oqymystylyq pen bilimdi qaster tútu; zayyrly el – taghattylyq eli. Osynday jaghdayda azamattyq ornyqty jәne tabysty memleketting eng senimdi irgetasy bolady» dep atap kórsetti.
Birtútas últ qalyptastyrudaghy maqsat elimizdegi últtardy biriktiretin ortaq bolashaq ekeni belgili. Qazirgi tanda Qazaqstanda 130-gha tarta últtar men úlystar tatu-tәtti, birligi jarasa ómir sýrip jatyr. Qazaq halqynyng úlylyghy - sol últtardyng barlyghyn adamgershilikpen bauyryna tartyp, qonaqjay yqylasyna bóley biluinde. Osy halyqtyng barlyghynyng birigip birtútas bolashaqty josparlauy - manyzdy is.
Elimizding qazirgidey tynyshtyq pen birlikte ómir sýrui ony mekendegen әr týrli etnos pen konfessiya ókilderining arasyndaghy tatulyqtyng nәtiyjesi. Eshkimdi tili men diline qarap bólmesten, barlyq azamattargha teng mýmkindik beru arqyly ishki jәne syrtqy túraqtylyq saqtalyp keledi. Búl yntymaqtastyq pen auyzbirshilik - eldegi Ata zang arqyly qamtamasyz etilgen diny senim bostandyghynyng nәtiyjesi.
Ata Zang arqyly Qazaqstan ózining demokratiyalyq, zayyrly, qúqyqtyq jәne әleumettik memleket ekenin bekitip, memleket pen dinning ara-qatynasyn retteytin zayyrlylyq qaghidattaryna sýienetinin aiqyndady.
Zayyrlylyq qaghidattarynyng negizinde memleket azamattarynyng ózi qalaghan dinge senui konstitusiyalyq qúqyqtarynyng qatarynan oryn alady. Konstitusiyalyq negizdegi «zayyrlylyq» úghymy memleketting barlyq salalarda, sonyng ishinde din salasynda da ashyq, aiqyn sayasat ústanatynyn, azamattardyng ar-ojdan bostandyghyn qamtamasyz etetinin, din men memlekettik sayasatty aralastyrmaytynyn bildiredi. Yaghny zayyrlylyq – dinsizdik nemese dindi teristeushilik emes, ol – memleketting diny emes, qúqyqtyq qaghidattarmen basqaryluy. Eshqanday resmy nemese mindetti dinning bolmauy sol elding qoghamdaghy kez-kelgen qúndylyqty qoldaytynyn jәne túlghanyng ar-ojdan bostandyghy men diny senim erkindigin qamtamasyz etetinin bildiredi. Búl respublikanyng әrbir azamaty óz betinshe әri eshkimning mәjbýrleuinsiz qay dindi bolsa da tandau erkindigine, ne bolmasa ózin qanday da bir dinning ókili retinde sezinbey, diny instituttardan tys ómir sýru qúqyghyna ie degendi bildiredi.
Zayyrlylyq - memleketting diny emes, qúqyqtyq qaghidattarmen basqaryluy, memleketting dinge degen ústanymynyng demokratiyalyq, qúqyqtyq sipatta boluy jәne diny senim bostandyghynyng qamtamasyz etilui. Zayyrly memlekette din memleketten bólingenimen, qoghamnan, halyqtyng bolmysynan, túrmys-tirshiliginen bólinbeydi. Din qogham azamattarynyng ruhany ómiri men mәdeniyetindegi asa manyzdy faktorlardyng biri bolyp tabylady. Zayyrly memleket azamattyq qoghamnyng qúramdas elementi retindegi diny birlestikterding qyzmetin de rettep otyrady.
Qazaqstannyng memlekettik bilim jәne tәrbie beru jýiesining sipaty da zayyrly ekenin jәne onyng diny bilim beru jýiesinen ajyratylghandyghyn aita ketu kerek. Yaghni, zayyrlylyq úghymy – bilim beru mekemelerinde jastar boyynda belgili bir dinge degen kózqarasty tәrbiyeleuge qarsy degendi bildiredi. Diny kózqarasty qalyptastyru qúqyghy tek respublikalyq nemese aimaqtyq mәrtebesi bar diny birlestikting qúzyretinde ghana. Múnday birlestikter zang talaptarynyng ayasynda diny oqu oryndaryn asha alady.
Elimizde qazirgi kýnde qyzmet atqaryp otyrghan 18 konfessiyanyng mýddelerin bildiretin 3600-den astam diny birlestikterding barlyghy óz qyzmetterin zandy negizde jýzege asyruda. Konfessiyaaralyq jәne etnosaralyq túraqtylyq pen kelisimdi ózara úshtastyryp otyrghan Qazaqstannyng qazirgidey tynyshtyq pen birlikte ómir sýrui ony mekendegen әr týrli etnos pen konfessiya ókilderining arasyndaghy tatulyqtyng nәtiyjesi. Elimiz eshkimdi tili men diline qarap bólmesten, barlyq azamattargha teng mýmkindik beru arqyly ishki jәne syrtqy túraqtylyqty nyghaytyp keledi.
Býgingi tanda Qazaqstanda etnostardyng qarym-qatynasyn saqtaugha kómek kórsetetin kóptegen әleumettik instituttar bar. Solardyng ishinde eldegi últaralyq jәne konfessiyaaralyq kelisimdi saqtauda Qazaqstan halqy Assambleyasynyng ýlesi zor. Qazirgi kezde Assambleya qoghamdaghy toleranttylyq pen halyq birligin, etnosaralyq kelisimdi nyghaytu ýshin qolayly jaghday jasaugha kýsh saluda. Sonymen qatar ekstremizm men radikalizm kórinisterine qarsy әreket etuge, azamattardyng sayasiy-qúqyqtyq mәdeniyetin qalyptastyrugha kómektese otyryp, Qazaqstan Respublikasyndaghy qoghamdyq-sayasy túraqtylyqty qamtamasyz etuge yqpal jasaydy.
Dәstýrli dinderge zor qúrmet kórsetilip, 2003 jyldan bastap әlemdik jәne dәstýrli dinder liyderlerining sezderi ótkizilip, osy auqymdy sharanyng nәtiyjesinde әlemdik jәne dәstýrli din liyderleri arasynda halyqtardyng tatulyghy men ózara týsinistigine baghyttalghan auqymdy kelissózder jasalyp keledi.
Memleket tarapynan eldegi túraqtylyqty saqtap, qoghamda kelisim men beybitshilikti saqtaugha baghyttalyp atqarylyp jatqan barlyq iygi sharalargha qaramastan ekstremizm men terrorizm mәselesi Qazaqstan ýshin de ózekti mәselege ainalyp otyr. Óitkeni, ashyq aqparat kenistigi men ashyq shekara sayasatyn óz maqsatyna paydalanghan teris pighyldy aghymdar da elimizding aumaghyna tamyr jayyp ýlgerdi. Sayasy maqsatty kózdeytin, din atyn jamylghan búl aghymdardyng elimizde de alauyzdyq pen qaqtyghystargha negiz bolghany belgili.
Teris pighyldy aghymdardyng basty nysanasy - últtyng dәstýrli qúndylyqtaryn kýiretip, qazaq halqynyng ruhany múrasy men mәdeniyetin joqqa shygharu. Olar qazaqtyng dәstýrin dinine qarsy qoyyp, músylmandyghyn joqqa shygharudy kózdeydi. Óitkeni kez kelgen jat aghym qoghamda qalyptasqan qúndylyqtardy kýiretu arqyly ózin ornyqtyrugha jol ashady. Al búl óz kezeginde dәstýrli qúndylyqtarmen birge ishki túraqtylyqtyng әlsireuine alyp keledi. Búl aghymdardyng osynday baghyttaghy әreketteri myng jyl boyy halyqtyng ózimen bir jasasyp kelgen, túrmysyna, sanasyna, bolmysyna sinisip ketken dindi týrlishe týsindirip, halyqtan qasaqana alystatu týrinde kórinis tabuda. Radikaldy iydeologiyagha arbalu túlgha bolmysynyng qúldyrauynan bastap, ishki túraqtylyq pen memleket tútastyghynyng búzyluyna deyin alyp keletin qauipti saldarlargha soqtyrady. Sondyqtan últty qalyptastyrghan qúndylyqtardy qorghau – elding ishki túraqtylyghy men memleket irgesining býtindigin qorghau bolyp tabylady.
Elde qazirgi diny ahual jaghdayy eskerilip, qoghamda oryn alyp otyrghan týitkildi mәselelerdi sheshu maqsatynda ondy bastama retinde Din isteri jәne azamattyq qogham ministrligi qúryldy. Onyng qúramy ýsh birdey manyzdy salany – din salasyn, memleket pen azamattyq qoghamnyng ózara әrekettestigin jәne jastar sayasatyn qamtidy. Din salasyndaghy uәkiletti organ bolyp tabylatyn ministrlik tarapynan radikaldy sipattaghy diny aghymdardyng qaqpanyna týspegen jastardy arashalau, teris pighyldy diny aghymdardan keletin qauip-qaterdi halyq arasynda keninen týsindiruge baghyttalghan aqparattyq-týsindiru júmysy jolgha qoyylghan. Óitkeni, teris pighyldy aghymdardyn, ekstremistik jәne terroristik úiymdardyng әreketterine qarsy túryp, olargha qarsy immuniytet qalyptastyrudyng eng negizgi qúraly aldyn alu sharalary ekeni aiqyn.
Aqparattyq-týsindiru toptary arqyly jekelegen jәne toptyq kezdesuler ótkizilip, respublikalyq jәne halyqaralyq dengeyde ghylymiy-tәjiriybelik konferensiyalar, dóngelek ýstelder, seminarlar, dәrister úiymdastyryluda. Ghalamtor men әleumettik jelilerde memleketting din salasyndaghy sayasatyn týsindiretin portaldar men qoghamdastyqtar júmys isteude. Baspa, televiziyalyq BAQ jәne ghalamtor resurstarynda shyqqan diny taqyryptaghy materialdargha túraqty týrde zerdeleu júmystary jasalyp otyrady.
Kóptegen ekstremistik úiymdardyng qyzmetine sottyng sheshimimen tyiym salynyp, diny mazmúndaghy әdebiyetterge, ýnparaqtar men audio-beyne materialdargha, ghalamtor sayttaryna dintanu saraptamasy jýrgizilude. Dintanu saraptamasy sol material mazmúnynyng Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasyna, zandaryna jәne basqa da qúqyqtyq normalaryna qayshy keletinin nemese kelmeytindigin aiqyndau, әri ony Qazaqstan Respublikasy aumaghynda paydalanugha jәne taratugha shekteu qoygha negiz bolatyn aighaqtar men sebepterding bar-joqtyghyn anyqtau maqsatynda jýrgiziledi. Búl kópshilikting dúrys negizdegi diny aqparattarmen susyndauyna, teris nasihattyng aldyn alugha septigin tiygizip otyr.
Shetelderdegi qaruly qaqtyghystardy, sonyng ishinde «IGIYL» terroristik úiymynyng iydeologiyasyn әshkereleu, halyqtyng әsirese jastardyng radikaldy sipattaghy teris diny aghymdar iydeyalaryna qarsy immuniytetin kýsheytu taqyrybynda jәne din salasyna baylanysty ózge de ózekti mәseleler boyynsha jariyalanymdar dayyndap, olardy búqaralyq aqparat qúraldary betterinde shygharyp otyru jolgha qoyylghan.
Sonday-aq, ekstremizm men terrorizmning aldyn alu, teris pighyldy jat aghymdarmen kýresu maqsatynda elimizde islamdyq baghyttaghy kóshbasshy úiym Qazaqstan músylmandary diny basqarmasy jan-jaqty auqymdy ister atqaruda. Nasihat júmystary baghyty boyynsha 2013 jyly QMDB-gha qarasty qúrylghan aqparattyq-nasihat toby jergilikti jәne respublikalyq bolyp eki qúramda júmys isteydi.
QMDB tarapynan el músylmandary men din qyzmetkerleri ýshin «QMDB-nyng 2020 jylgha deyingi qyzmetin damytu Tújyrymdamasy», «Qazaqstan músylmandarynyng Túghyrnamasy», «Shynayy músylmannyng túlghalyq beynesi», «Imamnyng túlghalyq kelbeti» syndy manyzdy tórt qújat qabyldandy. Búlar - qoghamdaghy túraqtylyq pen yntymaqty nyghaytugha serpin beru maqsatynda dayyndalghan manyzdy qújattar bolyp sanalady.
Zayyrly memleket qaghidatyna negizdelgen memlekettik jýie býkil qoghamnyng mýddesin basshylyqqa alatyndyqtan imamdardyng sauatty, bilimdi boluy óte manyzdy. Osyghan oray, QMDB din ghalymdarynyn, imamdardyng bedelin, mәrtebesin kóteru maqsatynda olardyng diny bilimmen qatar zayyrly bilimdi iygerui qajettigi turaly bastama kóterip, «Qazirgi zamannyng ýzdik 500 ziyaly imamy» jobasyn jýzege asyrudy qolgha aldy. Zayyrly elding ruhany kósemderi imamdar bolghandyqtan olar tek diny emes, zayyrly bilimdi de iygerui manyzdy. Osylaysha, imamdar dinning talaptary men zayyrlylyq qaghidattaryn ýilestire otyryp, halyq arasynda tuyndaghan mәseleler boyynsha ontayly sheshimder qabylday alady.
Osy baghytta elimizdegi 9 medrese ózining oqytu әdistemesin jetildirip, oqytu baghdarlamasyn memlekettik ýlgige sәikestendirude. Búl - mamandardyng tek diny bilim aludy ghana emes, zayyrly baghdarlamalardy da iygerip, din salasyndaghy zandar men memleketting sayasatyn bilui ýshin jasalyp jatqan sharalardyng biri.
QR Bilim jәne ghylym ministrligimen birlese otyryp, «Zayyrlylyq jәne dintanu negizderi» atty mindetti fakulitativtik kurstyng ýlgilik oqu baghdarlamasy әzirlendi. Atalmysh oqu kurstarynyng oqu baghdarlamalaryna engizilui din mәseleleri boyynsha jastarmen aghartushylyq júmystardy úiymdastyrugha, jastar boyynda din atyn jamylghan destruktivti iydeologiyagha qarsy bilim men immuniytet qalyptastyrugha baghyttalghan. Ony oqytudyng maqsaty oqushylardyng әr týrli diny nanym-senimder men memleketting zayyrly prinsipteri turaly ghylymy tanymdaryn jetildiru bolyp tabylady. Búl - jastargha din turaly zayyrly týrde bilim beru jәne jastardy teris pighyldy aghymdardyng yqpalynan arashalay alatynday bilim beruding qajettiliginen tuyndaghan bastama.
Osy atqarylyp jatqan sharalardyng barlyghy qoghamdaghy zayyrlylyq qaghidattary men ruhaniyat salasyn qamty otyryp, olardyng tiyisti dәrejede jýzege asyryluyna ýlken mәn beretin «Mәngilik el» últtyq iydeyasynyng shenberinde atqaryluda.
Elbasy úsyngha «Mәngilik el», «Núrly jol» iydeyalary men «Jýz naqty qadam» últ josparyn jýzege asyryp, odan әri damytugha jastardyng tiygizer septigi zor. Búl ýshin azamattar tәlim-tәrbie men ghylymgha basa mәn berip, bilimmen myqtap qarulanuy qajet. Elding ekonomikalyq, ruhany jaghdayynyng damyp, órkendeui, últtyng bәsekege qabilettiligin arttyru el jastarynyng bilim dengeyimen de tyghyz baylanysty. Qazirgi kezde búl baghytta nәtiyjeli júmystar atqarylyp ta jatyr. Jastar «Bolashaq» baghdarlamasynyng ayasynda shetelderde bilim alyp, shetel tәjiriybesining artyqshylyqtary men kemshin tústaryna kóz jetkizip, sanasyna toqyp kelip, elimizdegi manyzdy qyzmet salalarynda sol tәjiriybelerin qoldanyp enbek atqaruda.
«Jýz naqty qadam» arqyly elimizdegi ekonomikalyq, qúqyqtyq jәne әleumettik salalardyng jetildirilui elding ruhany túrghydan damyp-órkendeuine zor yqpalyn tiygizedi. Túraqty sayasiy-әleumettik jaghday, konfessiyaaralyq kelisim men ózara syilastyq, din salasyndaghy qúqyqtyq retteuding de eldegi osynday manyzdy ekonomikalyq, sayasy qadamdardyng nәtiyjesinde qalyptasyp, nyghayatyndyghy belgili. «Jýz naqty qadam» últtyq josparyn әrbir Qazaqstan azamatynyng jarqyn bolashaghyna arnalghan strategiya dep ataugha tolyq negiz bar.
Tenlibaeva J.Q.,
QR Din isteri jәne azamattyq qogham ministrligi
Din isteri komiyteti Din mәseleleri jónindegi
ghylymiy-zertteu jәne taldau ortalyghynyn
jetekshi ghylymy qyzmetkeri
Abai.kz