قازىرگى كەزدەگى سان سالالى جانە كۇردەلى الەمدىك جاعداي شارتتارىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ «بەس ينستيتۋتسيونالدى رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا ءجۇز قادام» اتتى جاڭا ۇلتتىق جوسپارى  - دەر كەزىندە قابىلدانعان، ايرىقشا مانگە يە قۇجات. ەلباسى «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ XVI سەزىندە بەس ينستيتۋتسيونالدى رەفورما جاساۋدىڭ قوعامنىڭ الدىندا تۇرعان ەڭ قاجەتتى باعىت ەكەنىن اتاپ كورسەتتى. وسى باعىتتا ۇلتتىق جاڭعىرتۋ جونىندەگى كوميسسيا قۇرىلىپ، رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان ناقتى ءجۇز قادام تۋرالى شەشىمدەر دە قابىلداندى.

تەرەڭ مانگە يە جانە قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق، دەموكراتيالىق جانە زايىرلى دامىعان مەملەكەت رەتىندە بولاشاقتاعى دامۋ باعىتتارىن ايقىندايتىن بۇل قۇجات «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسىنىڭ، «نۇرلى جول» باعدارلاماسىنىڭ جالعاسى جانە ول قازاقستان مەملەكەتتىلىگىن نىعايتۋعا ۇندەيدى.

ەلباسى ۇسىنعان رەفورمالار باعدارلاماسى ءومىردىڭ بارلىق سالاسىن قامتي وتىرىپ، الەمدە ورىن الىپ جاتقان وزگەرىستەرگە ناقتى جاۋاپ سيپاتىنا يە بولدى. ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆ - ءوز ەلىن ەكونوميكالىق، ساياسي جانە الەۋمەتتىك جەتىستىكتەرگە جەتكىزۋدىڭ جولىن دەر كەزىندە قالىپتاستىرا بىلگەن الەم ەلدەرىندەگى العاشقى جەتەكشىلەردىڭ ءبىرى. ول مەملەكەتتىلىگىمىزدىڭ اۋقىمدى سىن-قاتەرلەرگە توتەپ بەرۋى جانە ونى دامىتۋ جولىندا العا جىلجۋدىڭ قاجەت ەكەندىگىنە باسا نازار وتىرىپ، وسى باعىتتا اتقارىلار شارا رەتىندە بەس ينستيتۋتتىق رەفورمانى العا تارتتى. جوسپاردا قامتىلعان بۇل بەس رەفورما كاسىبي مەملەكەتتىك اپپارات قۇرۋ، زاڭنىڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، يندۋستريالاندىرۋ جəنە ەكونوميكالىق ءوسىم، بىرتەكتىلىك پەن بىرلىك، ەسەپ بەرەتىن مەملەكەتتى قالىپتاستىرۋ سەكىلدى باعىتتاردان تۇرادى.

وسى رەفورمادا قازاقستاندىق بىرتەكتىلىكتى نىعايتۋعا باسا ءمان بەرىلگەندىگى قوعامنىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن ەرەكشە ماڭىزعا يە. بىرتەكتىلىكتى قالىپتاستىرۋ – «نۇرلى بولاشاق»، «ماڭگىلىك ەل» جانە «مەنىڭ ەلىم» قادامدارىمەن ۇشتاسىپ جاتقان ماڭىزدى باعىت. ەلباسى ن.نازارباەۆ قازاقستان حالقىنىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن قابىلداعان وتە ماڭىزدى جانە تاريحي مانگە يە بۇل قۇجاتتىڭ يدەولوگيالىق نەگىزى ەتىپ «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىن الدى. بۇل تۋرالى ول ءوزىنىڭ سوزىندە «بولاشاعى ءبىرتۇتاس ۇلت. ءبىز ءوزىمىزدىڭ تۇراقتىلىق جانە كەلىسىم مودەلىن دامىتۋدا ايتارلىقتاي تابىستارعا جەتتىك. قازاقستان كونستيتۋتسياسى ناسىلدىك، ەتنوستىق، ءدىني جانە الەۋمەتتىك قاتىستىلىعىنا قاراماستان، بارلىق ازاماتتىڭ قۇقىقتىق تەڭدىگىنە كەپىلدىك بەرەدى. سونىمەن قاتار، قازاقستاندىق بىرتەكتىلىكتى ودان ءارى نىعايتۋ قاجەت. ول ازاماتتىق قاعيداتىنا نەگىزدەلۋى ءتيىس. بارلىق ازاماتتار قۇقىقتىڭ ءبىر كولەمىن پايدالانۋى، جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ءبىر جۇگىن ارقالاۋى جانە تەڭ مۇمكىندىككە قولجەتىمدىلىكتى يەلەنۋى كەرەك. ماڭگىلىك ەل يدەياسى ارقاۋىنداعى جۇمىلدىرۋشى قۇندىلىقتار – ازاماتتىق تەڭدىك; ەڭبەكسۇيگىشتىك; ادالدىق; وقىمىستىلىق پەن ءبىلىمدى قاستەر تۇتۋ; زايىرلى ەل – تاعاتتىلىق ەلى. وسىنداي جاعدايدا ازاماتتىق ورنىقتى جانە تابىستى مەملەكەتتىڭ ەڭ سەنىمدى ىرگەتاسى بولادى» دەپ اتاپ كورسەتتى.

ءبىرتۇتاس ۇلت قالىپتاستىرۋداعى ماقسات ەلىمىزدەگى ۇلتتاردى بىرىكتىرەتىن ورتاق بولاشاق ەكەنى بەلگىلى. قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا 130-عا تارتا ۇلتتار مەن ۇلىستار تاتۋ-ءتاتتى، بىرلىگى جاراسا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. قازاق حالقىنىڭ ۇلىلىعى - سول ۇلتتاردىڭ بارلىعىن ادامگەرشىلىكپەن باۋىرىنا تارتىپ، قوناقجاي ىقىلاسىنا بولەي بىلۋىندە. وسى حالىقتىڭ بارلىعىنىڭ بىرىگىپ ءبىرتۇتاس بولاشاقتى جوسپارلاۋى - ماڭىزدى ءىس.

ەلىمىزدىڭ قازىرگىدەي تىنىشتىق پەن بىرلىكتە ءومىر ءسۇرۋى ونى مەكەندەگەن ءار ءتۇرلى ەتنوس پەن كونفەسسيا وكىلدەرىنىڭ اراسىنداعى تاتۋلىقتىڭ ناتيجەسى. ەشكىمدى ءتىلى مەن دىلىنە قاراپ بولمەستەن، بارلىق ازاماتتارعا تەڭ مۇمكىندىك بەرۋ ارقىلى ىشكى جانە سىرتقى تۇراقتىلىق ساقتالىپ كەلەدى. بۇل ىنتىماقتاستىق پەن اۋىزبىرشىلىك - ەلدەگى اتا زاڭ ارقىلى قامتاماسىز ەتىلگەن ءدىني سەنىم بوستاندىعىنىڭ ناتيجەسى.

اتا زاڭ ارقىلى قازاقستان ءوزىنىڭ دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت ەكەنىن بەكىتىپ، مەملەكەت پەن ءدىننىڭ ارا-قاتىناسىن رەتتەيتىن زايىرلىلىق قاعيداتتارىنا سۇيەنەتىنىن ايقىندادى.

زايىرلىلىق قاعيداتتارىنىڭ نەگىزىندە مەملەكەت ازاماتتارىنىڭ ءوزى قالاعان دىنگە سەنۋى كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىنىڭ قاتارىنان ورىن الادى. كونستيتۋتسيالىق نەگىزدەگى «زايىرلىلىق» ۇعىمى مەملەكەتتىڭ بارلىق سالالاردا، سونىڭ ىشىندە ءدىن سالاسىندا دا اشىق، ايقىن ساياسات ۇستاناتىنىن، ازاماتتاردىڭ ار-وجدان بوستاندىعىن قامتاماسىز ەتەتىنىن، ءدىن مەن مەملەكەتتىك ساياساتتى ارالاستىرمايتىنىن بىلدىرەدى. ياعني زايىرلىلىق – دىنسىزدىك نەمەسە ءدىندى تەرىستەۋشىلىك ەمەس، ول – مەملەكەتتىڭ ءدىني ەمەس، قۇقىقتىق قاعيداتتارمەن باسقارىلۋى. ەشقانداي رەسمي نەمەسە مىندەتتى ءدىننىڭ بولماۋى سول ەلدىڭ قوعامداعى كەز-كەلگەن قۇندىلىقتى قولدايتىنىن جانە تۇلعانىڭ ار-وجدان بوستاندىعى مەن ءدىني سەنىم ەركىندىگىن قامتاماسىز ەتەتىنىن بىلدىرەدى. بۇل رەسپۋبليكانىڭ ءاربىر ازاماتى ءوز بەتىنشە ءارى ەشكىمنىڭ ماجبۇرلەۋىنسىز قاي ءدىندى بولسا دا تاڭداۋ ەركىندىگىنە، نە بولماسا ءوزىن قانداي دا ءبىر ءدىننىڭ وكىلى رەتىندە سەزىنبەي، ءدىني ينستيتۋتتاردان تىس ءومىر ءسۇرۋ قۇقىعىنا يە دەگەندى بىلدىرەدى.

زايىرلىلىق - مەملەكەتتىڭ ءدىني ەمەس، قۇقىقتىق قاعيداتتارمەن باسقارىلۋى، مەملەكەتتىڭ دىنگە دەگەن ۇستانىمىنىڭ دەموكراتيالىق، قۇقىقتىق سيپاتتا بولۋى جانە ءدىني سەنىم بوستاندىعىنىڭ قامتاماسىز ەتىلۋى. زايىرلى مەملەكەتتە ءدىن مەملەكەتتەن بولىنگەنىمەن، قوعامنان، حالىقتىڭ بولمىسىنان، تۇرمىس-تىرشىلىگىنەن بولىنبەيدى. ءدىن قوعام ازاماتتارىنىڭ رۋحاني ءومىرى مەن مادەنيەتىندەگى اسا ماڭىزدى فاكتورلاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. زايىرلى مەملەكەت ازاماتتىق قوعامنىڭ قۇرامداس ەلەمەنتى رەتىندەگى ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قىزمەتىن دە رەتتەپ وتىرادى.

قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ءبىلىم جانە تاربيە بەرۋ جۇيەسىنىڭ سيپاتى دا زايىرلى ەكەنىن جانە ونىڭ ءدىني ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنەن اجىراتىلعاندىعىن ايتا كەتۋ كەرەك. ياعني، زايىرلىلىق ۇعىمى – ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە جاستار بويىندا بەلگىلى ءبىر دىنگە دەگەن كوزقاراستى تاربيەلەۋگە قارسى دەگەندى بىلدىرەدى. ءدىني كوزقاراستى قالىپتاستىرۋ قۇقىعى تەك رەسپۋبليكالىق نەمەسە ايماقتىق مارتەبەسى بار ءدىني بىرلەستىكتىڭ قۇزىرەتىندە عانا. مۇنداي بىرلەستىكتەر زاڭ تالاپتارىنىڭ اياسىندا ءدىني وقۋ ورىندارىن اشا الادى.

ەلىمىزدە قازىرگى كۇندە قىز­مەت اتقارىپ وتىرعان 18 كونفەس­سيانىڭ مۇددەلەرىن بىلدىرە­تىن 3600-دەن استام ءدىني بىرلەس­تىك­تەردىڭ بارلىعى ءوز قىزمەتتەرىن زاڭدى نەگىزدە جۇزەگە اسىرۋدا. كونفەسسياارالىق جانە ەتنوسارالىق تۇراقتىلىق پەن كەلىسىمدى ءوزارا ۇشتاستىرىپ وتىرعان قازاقستاننىڭ قازىرگىدەي تىنىشتىق پەن بىرلىكتە ءومىر ءسۇرۋى ونى مەكەندەگەن ءار ءتۇرلى ەتنوس پەن كونفەسسيا وكىلدەرىنىڭ اراسىنداعى تاتۋلىقتىڭ ناتيجەسى. ەلىمىز ەشكىمدى ءتىلى مەن دىلىنە قاراپ بولمەستەن، بارلىق ازاماتتارعا تەڭ مۇمكىندىك بەرۋ ارقىلى ىشكى جانە سىرتقى تۇراقتىلىقتى نىعايتىپ كەلەدى.

بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندا ەتنوستاردىڭ قارىم-قاتىناسىن ساقتاۋعا كومەك كورسەتەتىن كوپتەگەن الەۋمەتتىك ينستيتۋتتار بار.  سولاردىڭ ىشىندە ەلدەگى ۇلتارالىق جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىمدى ساقتاۋدا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ۇلەسى زور. قازىرگى كەزدە اسسامبلەيا قوعامداعى تولەرانتتىلىق پەن حالىق بىرلىگىن، ەتنوسارالىق كەلىسىمدى نىعايتۋ ءۇشىن قولايلى جاعداي جاساۋعا كۇش سالۋدا. سونىمەن قاتار ەكسترەميزم مەن راديكاليزم كورىنىستەرىنە قارسى ارەكەت ەتۋگە، ازاماتتاردىڭ ساياسي-قۇقىقتىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا كومەكتەسە وتىرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى قوعامدىق-ساياسي تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە ىقپال جاسايدى.

ءداستۇرلى دىندەرگە زور قۇرمەت كورسەتىلىپ، 2003 جىلدان باستاپ الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ سەزدەرى وتكىزىلىپ، وسى اۋقىمدى شارانىڭ ناتيجەسىندە الەمدىك جانە ءداستۇرلى ءدىن ليدەرلەرى اراسىندا حالىقتاردىڭ تاتۋلىعى مەن ءوزارا تۇسىنىستىگىنە باعىتتالعان اۋقىمدى كەلىسسوزدەر جاسالىپ كەلەدى.

مەملەكەت تاراپىنان ەلدەگى تۇراقتىلىقتى ساقتاپ، قوعامدا كەلىسىم مەن بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋعا باعىتتالىپ اتقارىلىپ جاتقان بارلىق يگى شارالارعا قاراماستان ەكسترەميزم مەن تەرروريزم ماسەلەسى قازاقستان ءۇشىن دە وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ وتىر. ويتكەنى، اشىق اقپارات كەڭىستىگى مەن اشىق شەكارا ساياساتىن ءوز ماقساتىنا پايدالانعان تەرىس پيعىلدى اعىمدار دا ەلىمىزدىڭ اۋماعىنا تامىر جايىپ ۇلگەردى. ساياسي ماقساتتى كوزدەيتىن، ءدىن اتىن جامىلعان بۇل اعىمداردىڭ ەلىمىزدە دە الاۋىزدىق پەن قاقتىعىستارعا نەگىز بولعانى بەلگىلى. 

تەرىس پيعىلدى اعىمداردىڭ باستى نىساناسى - ۇلتتىڭ ءداستۇرلى قۇندىلىقتارىن كۇيرەتىپ، قازاق حالقىنىڭ رۋحاني مۇراسى مەن مادەنيەتىن جوققا شىعارۋ. ولار قازاقتىڭ ءداستۇرىن دىنىنە قارسى قويىپ، مۇسىلماندىعىن جوققا شىعارۋدى كوزدەيدى. ويتكەنى كەز كەلگەن جات اعىم قوعامدا قالىپتاسقان قۇندىلىقتاردى كۇيرەتۋ ارقىلى ءوزىن ورنىقتىرۋعا جول اشادى. ال بۇل ءوز كەزەگىندە ءداستۇرلى قۇندىلىقتارمەن بىرگە ىشكى تۇراقتىلىقتىڭ السىرەۋىنە الىپ كەلەدى. بۇل اعىمداردىڭ وسىنداي باعىتتاعى ارەكەتتەرى مىڭ جىل بويى حالىقتىڭ وزىمەن ءبىر جاساسىپ كەلگەن، تۇرمىسىنا، ساناسىنا، بولمىسىنا ءسىڭىسىپ كەتكەن ءدىندى تۇرلىشە  ءتۇسىندىرىپ، حالىقتان قاساقانا الىستاتۋ تۇرىندە كورىنىس تابۋدا. راديكالدى يدەولوگياعا اربالۋ تۇلعا بولمىسىنىڭ قۇلدىراۋىنان باستاپ، ىشكى تۇراقتىلىق پەن مەملەكەت تۇتاستىعىنىڭ بۇزىلۋىنا دەيىن الىپ كەلەتىن قاۋىپتى سالدارلارعا سوقتىرادى. سوندىقتان ۇلتتى قالىپتاستىرعان قۇندىلىقتاردى قورعاۋ – ەلدىڭ ىشكى تۇراقتىلىعى مەن مەملەكەت ىرگەسىنىڭ بۇتىندىگىن قورعاۋ بولىپ تابىلادى.

ەلدە قازىرگى ءدىني احۋال جاعدايى ەسكەرىلىپ، قوعامدا ورىن الىپ وتىرعان تۇيتكىلدى ماسەلەلەردى شەشۋ ماقساتىندا وڭدى باستاما رەتىندە ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگى قۇرىلدى. ونىڭ قۇرامى ءۇش بىردەي ماڭىزدى سالانى – ءدىن سالاسىن، مەملەكەت پەن ازاماتتىق قوعامنىڭ ءوزارا ارەكەتتەستىگىن جانە جاستار ساياساتىن قامتيدى. ءدىن سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورگان بولىپ تابىلاتىن مينيسترلىك تاراپىنان راديكالدى سيپاتتاعى ءدىني اعىمداردىڭ قاقپانىنا تۇسپەگەن جاستاردى اراشالاۋ، تەرىس پيعىلدى ءدىني اعىمداردان كەلەتىن قاۋىپ-قاتەردى حالىق اراسىندا كەڭىنەن تۇسىندىرۋگە باعىتتالعان اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىسى جولعا قويىلعان. ويتكەنى، تەرىس پيعىلدى اعىمداردىڭ، ەكسترەميستىك جانە تەرروريستىك ۇيىمداردىڭ ارەكەتتەرىنە قارسى تۇرىپ، ولارعا قارسى يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋدىڭ ەڭ نەگىزگى قۇرالى الدىن الۋ شارالارى ەكەنى ايقىن.

اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ توپتارى ارقىلى جەكەلەگەن جانە توپتىق كەزدەسۋلەر وتكىزىلىپ، رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق دەڭگەيدە عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيالار، دوڭگەلەك ۇستەلدەر، سەمينارلار، دارىستەر ۇيىمداستىرىلۋدا. عالامتور مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە مەملەكەتتىڭ ءدىن سالاسىنداعى ساياساتىن تۇسىندىرەتىن پورتالدار مەن قوعامداستىقتار  جۇمىس ىستەۋدە. باسپا، تەلەۆيزيالىق باق جانە عالامتور رەسۋرستارىندا شىققان ءدىني تاقىرىپتاعى ماتەريالدارعا تۇراقتى تۇردە زەردەلەۋ جۇمىستارى جاسالىپ وتىرادى. 

كوپتەگەن ەكسترەميستىك ۇيىمداردىڭ قىزمەتىنە سوتتىڭ شەشىمىمەن تىيىم سالىنىپ، ءدىني مازمۇنداعى ادەبيەتتەرگە، ۇنپاراقتار مەن اۋديو-بەينە ماتەريالدارعا، عالامتور سايتتارىنا ءدىنتانۋ ساراپتاماسى جۇرگىزىلۋدە. ءدىنتانۋ ساراپتاماسى سول ماتەريال مازمۇنىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنا، زاڭدارىنا جانە باسقا دا قۇقىقتىق نورمالارىنا قايشى كەلەتىنىن نەمەسە كەلمەيتىندىگىن ايقىنداۋ، ءارى ونى قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىندا پايدالانۋعا جانە تاراتۋعا شەكتەۋ قويۋعا نەگىز بولاتىن ايعاقتار مەن سەبەپتەردىڭ بار-جوقتىعىن انىقتاۋ ماقساتىندا جۇرگىزىلەدى. بۇل كوپشىلىكتىڭ دۇرىس نەگىزدەگى ءدىني اقپاراتتارمەن سۋسىنداۋىنا، تەرىس ناسيحاتتىڭ الدىن الۋعا سەپتىگىن تيگىزىپ وتىر.

شەتەلدەردەگى قارۋلى قاقتىعىستاردى، سونىڭ ىشىندە «يگيل» تەرروريستىك ۇيىمىنىڭ يدەولوگياسىن اشكەرەلەۋ، حالىقتىڭ اسىرەسە جاستاردىڭ راديكالدى سيپاتتاعى تەرىس ءدىني اعىمدار يدەيالارىنا قارسى يممۋنيتەتىن كۇشەيتۋ تاقىرىبىندا جانە ءدىن سالاسىنا بايلانىستى وزگە دە وزەكتى ماسەلەلەر بويىنشا جاريالانىمدار دايىنداپ، ولاردى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى بەتتەرىندە شىعارىپ وتىرۋ جولعا قويىلعان.

سونداي-اق، ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن الۋ، تەرىس پيعىلدى جات اعىمدارمەن كۇرەسۋ ماقساتىندا ەلىمىزدە يسلامدىق باعىتتاعى كوشباسشى ۇيىم  قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى جان-جاقتى اۋقىمدى ىستەر اتقارۋدا. ناسيحات جۇمىستارى باعىتى بويىنشا 2013 جىلى قمدب-عا قاراستى قۇرىلعان اقپاراتتىق-ناسيحات توبى جەرگىلىكتى جانە رەسپۋبليكالىق بولىپ ەكى قۇرامدا جۇمىس ىستەيدى.

قمدب تاراپىنان ەل مۇسىلماندارى مەن ءدىن قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن «قمدب-نىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى قىزمەتىن دامىتۋ تۇجىرىمداماسى»، «قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ تۇعىرناماسى»، «شىنايى مۇسىلماننىڭ تۇلعالىق بەينەسى»، «يمامنىڭ تۇلعالىق كەلبەتى» سىندى ماڭىزدى ءتورت قۇجات قابىلداندى. بۇلار - قوعامداعى تۇراقتىلىق پەن ىنتىماقتى نىعايتۋعا سەرپىن بەرۋ ماقساتىندا دايىندالعان ماڭىزدى قۇجاتتار بولىپ سانالادى.

زايىرلى مەملەكەت قاعيداتىنا نەگىزدەلگەن مەملەكەتتىك جۇيە بۇكىل قوعامنىڭ مۇددەسىن باسشىلىققا الاتىندىقتان يمامداردىڭ ساۋاتتى، ءبىلىمدى بولۋى وتە ماڭىزدى. وسىعان وراي، قمدب ءدىن عالىمدارىنىڭ، يمامداردىڭ بەدەلىن، مارتەبەسىن كوتەرۋ ماقساتىندا ولاردىڭ ءدىني بىلىممەن قاتار زايىرلى ءبىلىمدى يگەرۋى قاجەتتىگى تۋرالى باستاما كوتەرىپ،  «قازىرگى زاماننىڭ ۇزدىك 500 زيالى يمامى» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋدى قولعا الدى. زايىرلى ەلدىڭ رۋحاني كوسەمدەرى يمامدار بولعاندىقتان ولار تەك ءدىني ەمەس، زايىرلى ءبىلىمدى دە يگەرۋى ماڭىزدى. وسىلايشا، يمامدار ءدىننىڭ تالاپتارى مەن زايىرلىلىق قاعيداتتارىن ۇيلەستىرە وتىرىپ، حالىق اراسىندا تۋىنداعان ماسەلەلەر بويىنشا وڭتايلى شەشىمدەر قابىلداي الادى.

وسى باعىتتا ەلىمىزدەگى 9 مەدرەسە ءوزىنىڭ وقىتۋ ادىستەمەسىن جەتىلدىرىپ، وقىتۋ باعدارلاماسىن مەملەكەتتىك ۇلگىگە سايكەستەندىرۋدە. بۇل - مامانداردىڭ تەك ءدىني ءبىلىم الۋدى عانا ەمەس، زايىرلى باعدارلامالاردى دا يگەرىپ، ءدىن سالاسىنداعى زاڭدار مەن مەملەكەتتىڭ ساياساتىن ءبىلۋى ءۇشىن جاسالىپ جاتقان شارالاردىڭ ءبىرى.

قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ، «زايىرلىلىق جانە ءدىنتانۋ نەگىزدەرى» اتتى مىندەتتى فاكۋلتاتيۆتىك كۋرستىڭ ۇلگىلىك وقۋ باعدارلاماسى ازىرلەندى. اتالمىش وقۋ كۋرستارىنىڭ وقۋ باعدارلامالارىنا ەنگىزىلۋى ءدىن ماسەلەلەرى بويىنشا جاستارمەن اعارتۋشىلىق جۇمىستاردى ۇيىمداستىرۋعا، جاستار بويىندا ءدىن اتىن جامىلعان دەسترۋكتيۆتى يدەولوگياعا قارسى ءبىلىم مەن يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان. ونى وقىتۋدىڭ ماقساتى وقۋشىلاردىڭ ءار ءتۇرلى ءدىني نانىم-سەنىمدەر مەن مەملەكەتتىڭ زايىرلى پرينتسيپتەرى تۋرالى عىلىمي تانىمدارىن جەتىلدىرۋ بولىپ تابىلادى. بۇل - جاستارعا ءدىن تۋرالى زايىرلى تۇردە ءبىلىم بەرۋ جانە جاستاردى تەرىس پيعىلدى اعىمداردىڭ ىقپالىنان اراشالاي الاتىنداي ءبىلىم بەرۋدىڭ قاجەتتىلىگىنەن تۋىنداعان باستاما.                                                                                                                                                                                      

وسى اتقارىلىپ جاتقان شارالاردىڭ بارلىعى قوعامداعى زايىرلىلىق قاعيداتتارى مەن رۋحانيات سالاسىن قامتي وتىرىپ، ولاردىڭ ءتيىستى دارەجەدە جۇزەگە اسىرىلۋىنا ۇلكەن ءمان بەرەتىن «ماڭگىلىك ەل» ۇلتتىق يدەياسىنىڭ شەڭبەرىندە اتقارىلۋدا.

ەلباسى ۇسىنعا «ماڭگىلىك ەل»، «نۇرلى جول» يدەيالارى مەن ء«جۇز ناقتى قادام»  ۇلت جوسپارىن جۇزەگە اسىرىپ، ودان ءارى دامىتۋعا جاستاردىڭ تيگىزەر سەپتىگى زور. بۇل ءۇشىن ازاماتتار ءتالىم-تاربيە مەن عىلىمعا باسا ءمان بەرىپ، بىلىممەن مىقتاپ قارۋلانۋى قاجەت. ەلدىڭ ەكونوميكالىق، رۋحاني جاعدايىنىڭ دامىپ، وركەندەۋى، ۇلتتىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ ەل جاستارىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيىمەن دە تىعىز بايلانىستى. قازىرگى كەزدە بۇل باعىتتا ناتيجەلى جۇمىستار اتقارىلىپ تا جاتىر. جاستار «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا شەتەلدەردە ءبىلىم الىپ، شەتەل تاجىريبەسىنىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن كەمشىن تۇستارىنا كوز جەتكىزىپ، ساناسىنا توقىپ كەلىپ، ەلىمىزدەگى ماڭىزدى قىزمەت سالالارىندا سول تاجىريبەلەرىن قولدانىپ ەڭبەك اتقارۋدا.

ء«جۇز ناقتى قادام» ارقىلى ەلىمىزدەگى ەكونوميكالىق، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك سالالاردىڭ جەتىلدىرىلۋى ەلدىڭ رۋحاني تۇرعىدان دامىپ-وركەندەۋىنە زور ىقپالىن تيگىزەدى. تۇراقتى ساياسي-الەۋمەتتىك جاعداي، كونفەسسياارالىق كەلىسىم مەن ءوزارا سىيلاستىق، ءدىن سالاسىنداعى قۇقىقتىق رەتتەۋدىڭ دە ەلدەگى وسىنداي ماڭىزدى ەكونوميكالىق، ساياسي قادامداردىڭ ناتيجەسىندە قالىپتاسىپ، نىعاياتىندىعى بەلگىلى. ء«جۇز ناقتى قادام» ۇلتتىق جوسپارىن ءاربىر قازاقستان ازاماتىنىڭ جارقىن بولاشاعىنا ارنالعان ستراتەگيا دەپ اتاۋعا تولىق نەگىز بار.

تەڭلىباەۆا ج.ق.،  

قر ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگى

ءدىن ىستەرى كوميتەتى ءدىن ماسەلەلەرى جونىندەگى

عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تالداۋ ورتالىعىنىڭ

جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى

Abai.kz