Qazaqstan Respublikasynyng 2011-2020 jyldargha arnalghan Tilderdi qoldanu men damytudyng Memlekettik baghdarlamasynda elimizdegi ómir sýrip jatqan halyqtardyng mәdeniyeti men dәstýrine qúrmetpen qaraytyn, ýsh tildi erkin mengergen, kópmәdeniylik túlghany tәrbiyeleu isine zor mәn beriledi.

Baghdarlamanyng maqsaty – Qazaqstanda túratyn barlyq etnostardyng tilderin saqtay otyryp, últ birligin nyghaytudyng asa manyzdy faktory retinde memlekettik tilding keng auqymdy qyzmeti men qoldanysyn qamtamasyz etetin ýilesimdi tildik sayasat qúru. Búl memlekettik baghdarlama ayasynda tilderdi ýirenu isine erekshe kónil bólinude.

Tәuelsizdigimizding alghashqy kýnderinen bastap-aq elimizde til sayasaty Memleket basshysy N.Á.Nazarbaevtyng tikeley basshylyghymen saliqaly da, syndarly týrde jýzege asyryluda.

Elbasy jyl sayynghy Qazaqstan halqyna arnaytyn dәstýrli joldaularynda da til sayasatyna, onyng ishinde qoghamdaghy memlekettik tilding mәrtebesin kóteru mәselesine toqtalmay ótken emes.

Bilim men ghylymnyn, ekonomikanyn, biznestin, sayasattyn, jalpy bәsekelestikting qaryshtap damyp otyrghan býgingidey jahandanu kezeninde Elbasy kóregendik tanytyp, aldymyzgha ýsh tildi bilu qajettigin qoyyp otyr. Ásirese, óskeleng úrpaqtyn, jastar aldynda birneshe til bilu mindeti túr.

Elbasy Núrsúltan Nazarbaev ózining 2012 jylghy 27 qantardaghy “Áleumettik-ekonomikalyq janghyrtu – Qazaqstan damuynyng basty baghyty” atty Joldauynda 2020 jylgha qaray memlekettik tildi mengergenderding qatary 95 payyzgha deyin jetetin bolady”, – dep atap kórsetken bolatyn. Preziydent Núrsúltan Nazarbaev Ýkimetting aldyna “Tilderding ýsh túghyrlylyghy” mәdeny jobasyn iske asyrudy jedeldetu mindetin qoya otyryp, býkil qoghamymyzdy toptastyryp otyrghan memlekettik til retinde qazaq tilin oqytu sapasyn arttyru qajettigine erekshe nazar audardy. Is qaghazdar júmysy memlekettik tilge kóshirildi. Is qaghazdaryndaghy memlekettik tilding ýlesin arttyru ýshin tiyisinshe sharalar jasaldy.

Elbasymyz: “Qazaq tili ýsh tilding bireui bolyp qalmaydy. Ýsh tilding birinshisi, negizgisi, bastysy, manyzdysy bola beredi. Qazaq tili – Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik tili. Jәne oghan qamqorlyq ta sonday dәrejede bolady”, - degen edi.

Býgingi tanda Qazaqstan ýshin ýsh túghyrly til – elding bәsekege qabilettilikke úmtyluynyng birinshi baspaldaghy. Áriyne, damyghan órkeniyetti 30 elding qataryna qosylu maqsatynda jýrgizilip otyrghan «Ýsh túghyrly til» sayasaty – elding erteni ýshin asa qajet. Maqsaty – kóp últty elimizde últaralyq tatulyqty saqtau, últtyq-memlekettik birtútastyqty qalyptastyru, qazaqstandyq patriotizmdi negiz ete otyryp, últtyng bәsekege qabilettiligin arttyru bolyp tabylady.  

Ýsh túghyrly til arqyly ghana Qazaqstan tildik sayasattyng ong nәtiyjesin kóre alady. Qazirgi tanda orys jәne aghylshyn tilderin oqyp-ýirenu arqyly tilimizdi, dinimizdi, salt-dәstýrimizdi әlemge pash etuge, mәdeniyetaralyq qatynas negizinde aqparat almasu, bilim ýirenu, tәjiriybe jinaugha barlyq mýmkindik bar.

Preziydentimiz Núrsúltan Nazarbaev «Qazaqstan-2050: qalyptasqan memleketting jana sayasy baghyty» atty halyqqa joldauynda «Biz el iyesi retinde biyik bola bilsek, ózgelerge syily bolamyz» dey kele: «Qazaq tili – bizding ruhany negizimiz. Bizding mindetimiz – ony barlyq salada belsendi paydalana otyryp damytu. Biz úrpaqtarymyzgha babalarymyzdyng sandaghan buynynyng tәjiriybesinen ótip, bizding de ýilesimdi ýlesimizben tolygha týsetin qazirgi tildi múragha qaldyrugha tiyispiz, - dep atap kórsetken edi.

Býginde aghylshyn tili bastauysh synyptardan bastap oqytylyp, barlyq mekemelerde de mengeru qajettiligi tuyndauda. Elimizding ruhany astanasy – Semey qalasynda ornalasqan kiyeli qara shanyraq Abay qoryq-múrajayy Elbasynyng «Ýsh túghyrly til» sayasatyn qolday otyryp, auqymdy sharalar atqaruda.

Sonyng bir aighaghy – Abaydyng «Jiydebay-Bórili» memlekettik tarihiy-mәdeny jәne әdebiy-memorialdyq qoryq-múrajayy ICOM-UNESCO úiymyna mýshe bola otyryp, әlemning әdeby jәne muzyka muzeylerin biriktiretin komiytet (ICLM) qaramaghyndaghy újymdarmen shygharmashylyq baylanys jasauy.

       Qazirgi ghylym anyqtaghan últtyq memleket belgilerining biri – halyqtyng ana tili ekeni mәlim. Soghan oray bizding tәuelsiz elimizde qazaq tili Ata zanymyzda atap kórsetilgendey, memlekettik til mәrtebesine iye. Demek, Elbasynyng sózimen aitsaq, qazaq memleketining bolashaghy qazaq tilimen tikeley baylanysty. Al ol ýshin eng aldymen tughan tilimizdi memleket qúrushy halyq bolyp tabylatyn qazaq últynyng ókilderi bizder erekshe ardaq tútugha tiyispiz. Yaghny qazaq qazaqpen qazaqsha sóilesse qazir respublikanyng óz ishinde ghana on milliongha jetken halyqtyng tughan tilining erteni qanday bolady dep alandaudyng esh qisyny joq.

       Abaydyng «Jiydebay - Bórili» memlekettik qoryq – muzeyi úly aqynnyng asyl múrasynyng altyn qory, әri nasihatshysy bolyp tabylady. Óitkeni, qazaqtyng kórkem tilining kestesin kelistirip, jazba әdebiyetining negizin qalap, әdibin týzegen Abay (Ibrahiym) Qúnanbayúly ekeni júrt moyyndaghan shyndyq. Sondyqtan hakim Abay shanyraghynda til mәdeniyetine, әsirese qazaq tilining kórkemdigine erekshe mәn beriledi. Sonymen qatar til adamdarmen ózara baylanys qúraly. Últtar men úlystar arasyndaghy tendesi joq dәneker, әri jahandanu zamanynyng jarshysy ekenin eskere otyryp, muzeyge kelushilerding úly aqyn múrasymen halyqaralyq aghylshyn jәne orys tilderinde tanysuyna da mýmkindik tughyzyldy. Osynday naqty sharalar aldaghy «Ekspo - 2017» halyqaralyq kórmesine oray jalghasa týsedi. Mәselen, «EKSPO-2017» halyqaralyq mamandandyrylghan kórmesine arnap Abay qoryq-muzeyi www.visit-abaisemey.org saytyn ashty. Onda Semey qalasynyng tarihy, mәdeniyeti, sәulet ónerinen mol maghlúmat berilip, janalyqtar aidary qalamyzdyng tynys-tirshiliginen orys-aghylshyn tilderinde habardar etedi. Búghan qosa jaqynda muzeyge kelushilerding Abay ólenderining qazaq, orys ghana emes, qytay jәne aghylshyn tilderinde tanysu ýshin shygharylghan kәdesyilyq qoyyn kitapshalary kelushilerding kózayymyna ainalmaq. Olay bolsa halyqtyng órkeniyetke tanyluyna tyng óris ashatyn ýsh túghyrly til baghdarlamasy Abay múrasynyng nasihattaluyna ýlken septigin tiygizeri anyq. 

Múqataeva Saltanat Amantayqyzy

Abaydyng «Jiydebay-Bórili» memlekettik

 tarihiy-mәdeny jәne әdeby memorialdyq

qoryq-múrajayynyng ghylymy hatshysy

Abai.kz