Júma, 27 Qyrkýiek 2024
Qogham 3542 0 pikir 23 Qarasha, 2016 saghat 12:43

Berel - bizding brendimiz

Búqtyrmany jaghalay jatqan patshalar jazyghyndaghy obalardan osyghan deyin tabylghan jәdigerler Almaty, Astanagha jóneltilip otyrsa, endi qaz-qalpynda Bereldegi aspan asty múrajayynda saqtalady. Keshegimizge kóz jýgirtip, tarihymyzdy týgendeumiz - tәuelsiz elding ýlken jetistigi. 

Arghysy saqtardyn, bergisi týrkilerding ataqonys altyn besigi - Tór Altay. Bereldegi qazba júmystarynan tabylyp jatqan qúndy jәdigerler de sonyng aighaghy. Patshalar jazyghynda aumaghy 172 gektardy alyp jatqan búl qoryq-múrajay 2008 jyly Elbasy Núrsúltan NAZARBAEVTYNG úigharymymen qúryldy. Alghashqy jyldary-aq múrajay aumaghynda bir әkimshilik ghimarat, eki qonaqýy boy kóterdi. Alayda, Berel-qoryq múrajayynyng materialdyq-tehnikalyq bazasy tolyq jabdyqtalmaghandyqtan, júmys túralap qalghan kórinedi. Býginde múrajay júmysy әldeqayda jandanghan. Juyqta ghana erekshe jәdigerler shyqqan №2 qorghannyng ýstinen shyny jabyndymen sarkofag salyndy. Búl qorghannan shyqqan jeti attyng ekeui tolyqtay altynmen aptalghan. Janynan әiel adamnyng sýiegi shyqty. Boljammen saqtardyng zamanyndaghy patshayym bolsa kerek. Búlardyng barlyghy sol qalpynda saqtalghan. Obanyng ýstine salynghan múrajaygha kelushiler baspaldaqpen tómenge týsip, saq dәuirindegi jәdigerlerdi jaqynnan kóre alady. 

Kóne dәuirdi elestetetin múrajay 

Oblys әkimi Danial AHMETOV budjetten qomaqty qarjy bólip, arheologiyalyq qazba júmystaryna kóp kónil bólip otyr. Osy rette Berel-qoryq múrajayynyng diyrektory Jangeldi Ahmadiyev oblys basshylyghyna alghysyn aityp, bolashaqtaghy josparlarymen bólisti. 

- Tór Altaydyng tóri - osy Berel. Elimizdegi eng súlu jerlerding biri bolghandyqtan, turizmdi damytudyng da bir joly osy. Býginde Berelge deyin asfalit jol salynyp jatyr. Jalpy, Berelding bolashaghy zor. Sondyqtan da, audandaghy mәdeny eskertkishterimizdi bir ortagha jinaqtauymyz kerek dep oilaymyn. Shynyn aitqanda, Oralhan Bókeyding múrajay-ýii qanyrap túr. Tym bolmaghanda, memleket qaramaghynda bolsa ghoy. Demeushilerding kómegimen ghana túr, - dedi Jangeldi Ahmadiyev óz sózinde. - Qonaqtardyng eng kóp keletin jeri de - Berel. Sәti kelip jatsa, múrajaydyng túsynan Búqtyrmagha kópir salyp, infrastrukturany qolgha alamyz. Kelgen turister kópirden óte qalghan boyda kólikterin tastap, at arbagha minip, múrajaydyng aumaghyn aralaydy. At arbanyng ózi kóne stilide jasalyp, kelushilerge saqtardyn, týrkilerding dәuirin elestetip túrsa deymin. Aldaghy uaqytta múrajaydyng jeke ghimaraty salynyp, Berelden shyqqan dýniyelerding týpnúsqasy sonda saqtalatyn bolady. Astanadaghy Últtyq múrajaydyng altyn zaly bar, sol jerdegi jәdigerlerding 60 payyzy osy Berelden tabylghan zattar. Solardyng kóshirmesin jasatyp, ózimizge alyp kelsek, qúba-qúp bolar edi. Sonday-aq, múrajay aumaghynda turisterge basqa da qyzmet týrleri kórsetilui kerek. Ynghayly oryndargha dәmhana, qonaqýy ashyp, meymandardy qarsy alamyz deushi kәsipkerler bolsa da artyqtyq etpeydi. Kelimdi-ketimdi qonaqtar ózderimen alyp ketu ýshin jergilikti qolóner sheberlerining kәdesyilaryn, suretterin satylymgha qoigha bolady. Búghan biz aqyryndap kele jatyrmyz.

Múrajay diyrektory Jangeldi Ahmadiyevting josparyn jýzege asyru ýshin jergilikti kәsipkerler de júmyla kiriskenderi dúrys pa deymiz. Al memleket tarapynan qajetti jaghdaylar jasalyp jatyr. Birinshiden, kәsipkerler ýshin әrtýrli memlekettik baghdarlama ayasynda tiyimdi nesiyeler beriledi. Ekinshiden, Bereldegi múrajay júmystaryn janghyrtu ýshin memleket tarapynan 100 mln. tenge qarjy bólindi. 

Túmsa tabighat óner tuyndylaryna toly

Berel-qoryq múrajayyna qarasty әkimshilik ghimarat pen qonaqýilerding atshaptyrym aumaghy qorshaumen bekitilip, abattandyryldy. Túmsa tabighat ayasyndaghy aula ishi óner tuyndylaryna tolyp túr. Onyng bәri Berelde ótken simpoziumde sheteldik qolóner sheberlerining tartuy bolsa kerek. Búl mýsinderding bir ereksheligi, barlyghy tabighy materialdardan jasalghan. Biri aghashtan oiyp mýsin jasasa, endi biri tastardyng betine suret salyp ketken. Jergilikti óner iyeleri de búdan shet qalmaghan. Ákimshilik ghimarattyng kireberisindegi qabyrghalarda jergilikti suretshi Ayaulym Múhtarhanovanyng mayly boyaumen jazghan kartinalary oryn tepken. Endi bir qabyrghasyna Boshay Kitapbaev, Oralhan Bókey, Didahmet Áshimhan, Álibek Asqarov, Ahtan Núrbaev, Tólegen Raqymjanov syndy jergilikti aqyn-jazushylardyn, belgili túlghalardyng portretteri ilinip, ómirbayanadary jazylghan. Búlardyng qataryn esimderi elenbey kele jatqan túlghalar da toltyrady әli. Sonymen qatar, múnda arheologiya zaly, etnografiya, qor saqtau, mәjilis, baspasóz zaldary bar. 
Arheologiya zalynda Bereldegi qazba júmystarynan tabylghan zattar saqtauly. Onyng ishinde sýiek taraq, ang stiylindegi sulyq, tabyttyng betin jauyp túrghan shegeler, attyng auyzdyqtary, jez sapty aina, baghaly tastardan tizilgen monshaqtar saqtalghan. Bir tanghalarlyghy, teniz týbinde ghana shógip jatatyn asyl tastardan jasalghan әshekey búiymdar Tór Altaydy meken etken patshayymgha qalay kelgen? Berel qoryq-múrajayynyng ghylymy qor júmysy jәne ekskursiya qyzmet kórsetu bólimining basshysy Almas Sarbasovtyng aituynsha, teniz jaghalauyndaghy eldermen alys-beris, sauda-sattyq sol kezderi-aq bolghan siyaqty. Tarihshylardyng da boljamdary osy. Qúndy jәdigerlerding barlyghy derlik shyny shkaftyng ishine ornalastyrylghan. Zeynolla Samashev jeke qoryndaghy jәdigerlerdi de osy múrajaygha syilaghan. Al erekshe qor saqtalatyn bólmede tek ghana altyn men kýmisten jasalghan qúndy jәdigerler túr. Búlardyng barlyghyn shyny sórelerge ornalastyrmas búryn qor saqtau bólmesindegi mamandar tazalap, qayta qalpyna keltiredi. Qaghazgha әrbir jәdigerding sureti salynady. Múndaghy júmystyng basy-qasynda jýrgen - qor saqtaushy Jәniya Segizbaeva. Sonymen qatar, múrajaydan 19-20 ghasyrdaghy jergilikti halyqtyng paydalanghan zattaryn da kezdestiresiz. Múrajay diyrektory Jangeldi Ahmadiyevting aituynsha, aldaghy uaqytta Kókkóldegi ken ornyndaghy tehnikalardyn, shahtanyng suretterin ilip, sol turaly derekter jinaqtau oida bar. Derekter jinaqtau ýshin kitaphana da bar múrajayda. Bir bólme tarihiy-ghylymi, әdeby kitaptargha tolyp túr. Kitaphanagha arheolog ghalym Zeynolla Samashev óz qorynan 3000-nan astam, jazushy Álibek Asqarov 500-den astam kitap syigha tartqan. Múnda oqushylar, studentter kelip, ózderine qajetti kitaptaryn alyp, paydalana alady. 

Merey Qaynarúly 
Katonqaraghay audany.

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2559