Elbasymyzdyng ókilettikterining birazyn Parlament pen Ýkimetke beruine baylanysty demokratiyalyq baghyttaghy Konstitusiyalyq reforma jasau  mәlimdemesi elding últtyq sanasyn qalyng úiqydan oyatyp jiberdi dese de bolady. Partiyalar, qoghamdyq úiymdar, memlekettik mekemeler, qogham qayratkerleri   el taghdyryndaghy eng ózekti mәselege jappay ýn qosuda.

Elimizdegi ózgerister tek  atalghan  ókilettiktermen ghana shektelip qalmauy kerek.  Negizgi zanymyzdaghy búl ózgerister elimizdegi keleshek keshendi  ózgeristerdi tudyrady dep senemiz. Qazir qogham barlyq salada shynayy ózgeristerdi kýtude.

Sondyqtan, kenestik kezennen beri otyz jylgha juyq teperish kórip kele jatqan Memlekettik til Ata zang boyynsha ózining zang jýzindegi  mәrtebesine ie boluy kerek. Sebebi, 25 jyldan asyp bara  jatqan Tәuelsizdigimizde  Konstitusiyany demokratiyalyq damu ayasynda talqylau – tek bizding úrpaqtyng mandayyna  búiyryp otyr!

Biz, Qazaqstannyng ziyaly qauym ókilderi, memlekettik tilding mәrtebesin anyqtaytyn Konstitusiyanyn 7-babynan 2-tarmaghyn alyp tastaudy úsynamyz. Sebebi  Tilder turaly alghashqy zang qabyldanghan 1989 jyly  Qazaqstan Kenes Odaghy qúramynan әli shyqpaghan әri «Qazaq Sovettik Sosialistik Respub­liy­kasy» edi. Zannyng aty da «Qazaq Sovettik Sosialistik Respub­liy­kasynyng Til turaly» Zany delingen... Ári osy  zandaghy «Qazaq tili – memlekettik til, orys tili – últaralyq qatynas tili bolyp tabylady»  degen bapty qabyldau kezinde  halyqtyn  payyzdyq salmaghy qatarlas edi.  Yaghny qazaqtar 1989 jyly 39,7 payyz, orystar 37,8 payyz bolatyn.   Sondyqtan ol kezde búl zandylyq bolyp qabyldandy. Keyin 1995 jyly Konstitusiya qabyldarda  Qazaqstan Respublikasy osy «Qazaq Sovettik Sosialistik Respub­liy­kasynyng Til turaly» Zanyna sýienip, kenestik kezendegi talaptar shenberinen  shygha almay,  «Memlekettik úiymdarda jәne jergilikti ózin-ózi basqaru organdarynda orys tili resmy týrde qazaq tilimen teng qoldanylady»– degen 7-baptyng 2-tarmaghyn  qabyldap, orys tilin tipti, shekten tys kýsheytip jiberdi deuge bolady… Keyin de, 1997 jylghy  «QR Til turaly zanymyz» da osy eski sýrleumen, Kenes imperiyasy  kezindegi talappen ketti..

 Al qazir Tәuelsizdikke shiyrek ghasyrdan asqanda, qazaqtardyng sany keminde 70 payyzdan asyp ketkendikten, búl orys tili turaly talap demografiyalyq jәne demokratiyalyq zandylyqtarmen óz kýshin joyyp otyr.

Búnday  ózgeris  Tәuelsizdigimizding 26 jylynda, Azattyq ýshin kýresken  Alash qozghalysyna 100 jyl tolyp otyrghan kezende, jasalyp jatsa, búl aldymen  demokratiyalyq janarudy bastaghan Elbasymyzdyng enbegi bolyp tabylatyny anyq.

Elbasymyzdyng ózi de biylghy Joldauynda «Qazaq tilining basymdyghy saqtalady. Onyng әri qaray damuyna zor kónil bólinedi.»-dep mәlimdedi.  QR Preziydenti Joldauyndaghy búl sózderdi qarapayym, ómirlik qalypqa týsirsek, «Qazaq tilining basymdyghy saqtalady,  damuyna zor kónil bólinedi»-degenimiz, en  birinshiden, Konstitusiyadan memlekettik tilding damuyna basty kedergi bolyp otyrghan orys tili turaly 7 baptyng 2-shi tarmaghyn alyp tastau! Odan song ekinshiden, Memlekettik til turaly zang qabyldau! 

Konstitusiyanyng 7-babynda «Memlekettik til – qazaq tili» dep badyrayyp jazylyp túrsa da, ekinshi tarmaghyndaghy «orys tili resmy týrde memlekettik tilmen teng qoldanylady» degen sóz – «resmy til» degendi bildirmeytinin jәne orys tili ekinshi memlekettik til bola almaytynyn Konstitusiyalyq Kenes dәleldep berse de, sol bir 7-baptyng ekinshi tarmaghy júrtty әli shatastyryp, orys tili zansyz memlekettik til rólin atqaryp kele jatyr. Sondyqtan Konstitusiyanyng 7-babynyng ekinshi tarmaghyn alyp tastau kerek.

«15 jyldan beri memlekettik tildi ang da ýirenip alatyn uaqyt boldy» – dep Preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng ashy shyndyqty jayyp salghanynan keyin de on jyl ótti?!.

Al, 2011 jyly Konstitusiyadan 7 -baptyng 2-shi tarmaghyn alyp tastaudy kótergen «138-ding haty» kezinde búl Ýndeudi qoldaghandardyng sany qysqa merzimning ózinde 30 myngha juyqtaghan edi…

Biraq, sol kezde biylik Konstitusiyany ózgertuge bolmaytynyn aityp, halyqtyng talabymen kelispey qoyghan edi.

Endi, býgin Elbasymyzdyng ózi Konstitusiyagha reforma jasaugha shaqyryp, demokratiyalyq janarudy bastaghanda,  ziyaly qauymnyng ýnsiz qaluy – bolashaqtyng aldynda keshirilmeytin qylmys deuge bolady.

Medisinalyq tilmen aitqanda, aurudy emdeu ýshin diagnozdy dәl qoiymyz kerek. Biz jýregi auyratyn adamgha túmaudyng diagnozyn qoyyp, solay emdep kelemiz.

Fizikalyq tilmen aitqanda, biz gazdy basqanmen, tejegishti jibermey kelemiz.

Sol tejegish – Konstitusiyanyn  7- babynan orys tili turaly 2-shi tarmaqty alyp tastaudy úsynamyz.

SUGhA TÝSPEY JÝZUDI ÝIRENU  EShQAShAN MÝMKIN EMES BOLSA – ATA ZANNAN  7 BAPTYNG 2-TARMAGhYN ALYP TASTAMAY, TILDI ÝIRENU DE DÁL SOLAY MÝMKIN EMES!

 

Memlekettik tilge qajettilik tudyru qajettigin   ózge últ ókilderi de týsinude 

 

2011 jyly    Konstitusiyadan 7 baptyng 2-shi tarmaghyn alyp tastaudy kótergen 138-ding hatyn – zandy talapty  orystildi ózge últtar da   qoldady. Syn saghattarda parasatty kәris qyzy Klara Han, Ukrain Mәdeniyet ortalyghynyng tóraghasy Valentin Lymarenko jәne Nikolay Sherbiniyn, Alla Platonova sekildi orys últynyng ozyq oily ókilderi memlekettik tildi qoldap shyqty. «Qazaq tiline qarsylyq – qazaq halqyna qarsylyq» dedi Klara Han hanym. «Qazaqstanda qazaq tili ýstem boluy tiyis! Kez-kelgen memleket memlekettik tilsiz ómir sýre almaydy. Memlekettik til – memleketting ómiri, memleketting beynesi. Bizde ol –Qazaq tili. Búl – Qazaqstan Respublikasy! Sondyqtan memlekettik tildi bәri bilui kerek!» dep mәlimdedi Valentin Lymarenko. «20 jyl til ýirenuge az uaqyt emes, orystar renjimeui kerek! Memlekettik tildi bilmegender, eldi qalay basqarady?» dedi orys Nikolay Sherbiniyn. Al orys qyzy Alla Platonova 2011 jyly Kókshetauda ótken Halyqaralyq «Qazaq tili» qoghamynyng V qúryltayynda: «Qay memlekette túryp ómir sýrsen, sol memleketting tilin biluge, qúrmetteuge mindettisin! Qazaqsha sóilemeu, ýirenuge qúlshynbau – memlekettik tildi, yaghny memleketti syilamau. Qazaqtyng nanyn jep, auasyn jútyp, biraq tilin mensinbeushiler elderine ketsin!» dedi. Búny orystyng oily qyzy Alla Platonova aitty…

Al óskemendik belgili aqyn, «Zolotoe pero Rossiiy» halyqaralyq әdeby syilyghynyng iyegeri, Resey Jazushylar odaghynyng mýshesi Boris Petrovich Anikiyn: «Ya chlen soiyza pisateley Rossii. Avtor neskolikih poeticheskih sbornikov. Ya uporno izuchai kazahskiy yazyk. Schitai, chto kajdyy chelovek, kotoryy projivaet v Kazahstane, doljen znati gosudarstvennyy yazyk, chtiti kulituru y obychay etoy velikoy nasii. Sam Lev Tolstoy y Dostoevskiy, priklonyalisi pered turkami. Anna Ahmatova potomok poslednego hana Zolotoy Ordy Ahmata. Kazahy velikiy y voinstvennyy narod. Prizyvai vseh izuchati kazahskiy yazyk!!!»-dep jazady. http://www.qazaquni.kz/?p=27285

 

Yaghni, ózge últ ókilderi de Memlekettik tildi qoldau – el birligin qoldau ekenin sezinip, yntymaqtastyq kórsetip otyr. Memlekettik tilge qajettilikti tudyru qajettigin   ózge últ ókilderi de týsinude. Sondyqtan, búl jerde últaralyq qatynasqa syzat týsedi dep bosqa seziktenu negizsiz dep bilemiz.

Konstitusiyadan 7-baptyng 2-shi tarmaghyn alu – tek qazaq halqy ýshin ghana jasalyp otyrghan әreket deuge bolmaydy.  Búl arqyly memlekettik tildi ýirengen ózge últ ókilderine bolashaqta  jarqyn jol ashylady. «Til birligi – el birligi» dep aityp jýrgen Elbasynyng úlaghatty sózi sonda ghana naqty iske asady.  Eger búl orys tili turaly tarmaq alynbasa, 28 jyl ýirenbegen ózge últ ókilderi , ózimizding orystildi qazaqtar endi eshqashanda ýirenbeydi. Búl - shiyrek ghasyrdan astam uaqyt anyqtap bergen aksioma!

 

Memlekettik til mәrtebesin halyq sany da qamtamasyz etedi 

 

«Qazaqstan Respublikasynda 1989 jylghy halyq sanaghynda 16199,2 myng adam tirkeldi. 1999 jylghy sanaqqa deyingi aralyqta Qazaqstan halqy 1246,1 myng adamgha kemigen. Múnyng basty sebebi búryn qughyn-sýrginge úshyrap, Qazaqstan jerine kóshirilip, qonystandyrylghan ózge últ ókilderinin, әsirese, orystardyn, ukraindardyn, nemisterdin, kavkaz halyqtarynyn, t.b. óz ata mekenderine kóship ketui boldy.

1989 jylmen salystyrghanda 1999 jyly   últtyq qúramda da aitarlyqtay ózgeris boldy. Mysaly, qazaq últy 1468,1 myng adamgha (22,9%) kóbeyip, respublika halqynyng jartysynan astamyn (53,4%-yn) qúrady. Onyng esesine orys últy ókilderining sany 1582,4 myng adamgha (26,1%-gha) kemidi»-deydi wikipedia.org Ashyq ensiklopediyasy.

Yaghniy,  1989 jyldan 1999 jylghy deyin on jylda halyq sanaghynda qazaqtar 22,9 payyzgha kóbeyip, 53,4 payyz bolsa, orystar 26,1 payyzgha kemigen.  Al  2009 jyly qazaqtar resmy derek boyynsha 63,1 payyzgha jetti.

Sonymen qosa, qazaqstandyq orys diasporasy ókilderining 25,3 payyzy qazaq tilin týsinedi, 8,8 payyzy oqy alady, 6,3 payyzy jazady. Elimizdegi diasporalardyng ókilderi әli de ózderinin, ne úrpaqtarynyng tarihy otandaryna qonys audarghanyn qalaydy. Mәselen, «Siz, óz balalarynyzdyng bolashaghyn qazaq elimen baylanystyrasyz ba?» — degen saualgha, qazaqtardyng 96,9 payyzy, orystardyng 53,5 payyzy, basqa diaspora ókilderining 78,5 payyzy -«iyә» dep jauap bergen. Erteng elimizde qazaqtar 75-80 payyzdy qúraghanda is qaghazdary Resey tilinde qalyp jatsa, últtyq narazylyq  tuatyny aiqyn.

2013 jyly ótkizilgen halyq sanaghynyn qorytyndysy boyynsha, halyqtyng etnoqúramy kelesidey: qazaqtar – 65,2%,  orystar – 21,8.

Al 2017 jylghy halyq sanaghy әli joq. Ár  onjyldyq sanaqta elimizdegi halyq sanyna shaqqanda, keminde 10 payyzgha ósip otyrghanymyzdy eskersek, (1989 jyly men 1999 jyly arasyndaghy on jylda   qazaqtar 13,7 payyzgha ósti)  qazaqtyng býgingi sany shamamen 75 payyzday degen elding boljamy tura keletin siyaqty. Sebebi, atamekenge kóship kelushi qandastarymyz da mol, kerisinshe tarihy otandaryna kóship ketushi orys  últy ókilderi kóp.  Sonda, qazaq halqy 75 payyz dep alatyn bolsaq,  2013 jylghy orystan ózge últtardyng sandyq payyzy 9,7 payyzda  qalghan kýnning ózinde, (týrkitildes diasporalarynyng ósimi joghary, olardyng kóbisi memlekettik tildi jaqsy biledi), basqa halyqtar (sany 1 payyzdan tómen diasporalar) 2013 jylghy sanaq boyynsha 4,4 payyz bolsa, onda orys últynyng ókilderi 10 payyzgha juyq tómendeydi  dep sanaugha bolady….

Endeshe, 10-20 payyz ghana, kezinde ózimiz otary bolghan últ diasporasyna  ózge últ ókilderinen sansyz artyqshylyq-astamshylyq  berip, shiyrek ghasyrdan astam әli qúldyq úra beru – negizgi últ – qazaqtardy tildik kemsitushilik bolyp sanalady.

Qazir Qazaqstandaghy orys tilin bilmeytin, shala biletin týpkilikti qazaqtargha (kóbinese auyl halqy)   resmy sany ghana millionnan asa qosylghan oralman aghayyndarymyzdyng basym bóligin  qossanyz, orystildilerding sanyn on orap alady. Sonda Konstitusiyadaghy  orys tili turaly 7-baptyng 2-tarmaghy  orystardan ýsh  esedey kóp halyqtyng – negizgi últtyng namysyna tiyip,  shiyrek ghasyrdan astam tildik kemsitushilikke, yaghny memlekettik tildik kemsitushilike  úryndyryp keledi.

 

 

Memlekettik qyzmetkerlerimiz memlekettik tilde  sóileui kerek

 

Al memlekettik qyzmetkerlerding 95 payyzy memlekettik tilde eng bolmasa, demalys súrap, aryz jazugha sauattary jetpeytinin Memlekettik qyzmet isteri agenttigine tóragha bolghan kezde Álihan Bәimenov mәlimdegen bolatyn…  Búdan shyghatyn qortyndy: memlekettik  tilde nan súray almaytyndar memleket taghdyryn sheshetin memlekettik qyzmetterde memlekettik tilge – memlekettik mýddege qarsy qyzmet etip  otyr…  Qorqynyshty emes pe, búl bizge…

   Mysaly,  әkimdiktegi, ministrliktegi, parlamenttegi, últtyq kompaniyadaghy, t.b. memlekettik mekemedegi ózge últ ókilderin  aitpaghanda, óz ana tili men memlekettik tildi bilmeytin memlekettik qyzmetkerler (paradoks emes pe),  til basqarmasy qyzmetkerleri qazaq tilinde qaghaz aparsa, týsinbeydi de, „orys tiline audaryp әkel” deydi. Oghan „búl memlekettik til” ghoy desen, „bizde bәri eki tilde ghoy” dep, zanymyzdyn beysharalyghyn aldyna tartady. „Onda ózing audaryp al!”-desen, „men memlekettik tildi bilmeymin?”- dep, topastyghyna úyalmay, qayta maqtanghanday týr kórsetedi… Oghan tabanynyng býri bar sanauly qyzmetker ghana: „ Sening óz ana tilindi, qazaq tilin – memlekettik tildi bilmeuge, ókinishke oray, qúqyng bolsa, mening de aidaladaghy shetel tilin, Reseyding tilin bilmeuge qúqym bar. Al mening memlekettik tildi bilgenim  ýshin ghana maghan nege artyq azap, artyq júmys – tegin audarmashylyq júmys jýktelui kerek? Kerek bolsa, aqsha tólep, ózing audartyp al” dep aita alady… Al 99 payyzy bir kýrsinip alyp, negizgi júmysyn jiyp qoyyp, jyl boyy „audarmashylyqpen” ainalysady.

 Al barlyq memlekettik úiymdarda jәne jergilikti ózin-ózi basqaru organdarynda aldymen orys tilinde dayyndap, sodan song ony memlekettik tilge audaru ýshin qanshama tonna qaghaz, qanshama audarmashy ýshin osynday daghdarysty kezende qanday alapat qarjy shyghyndalatynymyz, eng bastysy qanshama uaqyt ketetinin – búnyng bәri júmys sapasyna keri әserin tiygizetinin aitu taghy bir ózekti mәselening jýgi bolady.

 Preziydent әkimshiliginen bastap, Ýkimet,  Parlament tóraghalarynan bastap, ministrler, әkimderden, barlyq basshylardan bastap, memlekettik qyzmetkerler tek memlekettik tilde sóileu ýshin bizge eshqanday til ýshin júmsalyp jatqan milliardttardyng keregi joq!  Tek qana   Konstitusiyanyng 7-baby  2-tarmaghyn alyp tastau kerek!

 Birinshiden, qyruar qarjy  júmsalsa da, mandymay jatqan (sebebi qajettilik joq) memlekettik til damidy. Ekinshiden, memlekettik tildi biletin qanshama qazaqstandyqqa júmys tabylady. „Orysshagha audaryp әkel” dep, omalyp otyratyndar oryn bosatady…  Qysqasy, Resey tilinde sóileu, yaghny Qazaq tilinde sóilemeu degen sóz – qazaq tiline, sol arqyly óz elinde qazaqqa júmys bermeu degen sóz! Yaghni, búl últqa jaulyq emes pe? Sonda últqa, yaghny memleketke eng aldymen memlekettik tildi bilmeytin sheneunikter, ministrler, әkimder, deputattar, últtyq kompaniya jetekshileri, barlyq basshylar jau degen sóz emes pe búl!  Kórnekti orys jazushysy K.Paustovskiy : «Ana tilin bilmeu – últqa jasalghan opasyzdyq» degen bolatyn.

 

Últ Kóshbasshysynyng paryzy –

Últ Amanatyn oryndau

 

Tәuelsizdigimizding 26 jylyna qadam  basqanda demokratiyalyq ózgeristerdi talap etken  Konstitusiyalyq reforma jasau tarihyna tap boldyq. Endi, osy joly Elbasymyzdyng ózi demokratiyalyq janarudy bastap jatqanda, demokratiyalyq talap boyynsha (azshylyq kópshilikke baghynady) Memleketimiz Memlekettik tilin Konstitusiyagha jeke dara status berip jazyp almasa, búdan keyin qay zaman, qanday kezenge tap bolamyz?!!

«Týrki halqy ýshin Týn úiyqtamadym, Kýndiz otyrmadym…» degen  Kók týrik qaghandarynday Kók tuymyzdy kókke órletip, Tәuelsiz Qazaqstan memleketin býgingidey әlem tanyghan biyik dengeyge jetkizgen Túnghysh Preziydentimiz – Últ kóshbasshysy aldynda taghy bir Últtyq mindet, Últ amanaty  túr! Ol Últtyng armanyn oryndau – Memlekettik til mәrtebesin әperu bolyp tabylady! Últ kóshbasshysy Últ amanatyn oryndaudy ózine paryz dep sanaghanda el de ózin elmiz dep sanaydy!

Memlekettik tilimiz – Qazaq tili Tәuelsizdigin endi alatyn kezi jetti! Óitkeni, 28 jyl boyy Qazaq tili –memlekettik til degen aty bolsa da, Konstitusiyanyng  orys tili turaly 7-babynyng  2-tarmaghyna Tәueldi bolyp keldi.

Osy uaqytqa deyin memlekettik tildi biluge mәjbýrlemegen Elbasygha alghysyn aitqan ózge últ ókilderi endi qazaq tilining Memlekettik til mәrtebesin jeke dara iyelenuine qoldau jasauy tiyis! Búl jolda Qazaqstan halqy Assambleyasy men Parlamentimiz, qoghamdyq-sayasy kýshter, ziyalylar qauymy  qayrat kórsetui kerek!

2015 jyly Elbasymyz tarihta túnghysh ret Birikken Últtar  Úiymynda qazaqsha sóilep, býkil әlem preziydentteri aldynda  qazaq tilinde bayandama jasap,  Qazaq handyghynyng 550 jyldyghyna keremet tartu jasaghan edi.

«Endi eshkim ózgerte almaytyn bir aqiqat bar! Ana tilimiz Mәngilik Elimizben birge Mәngilik Til boldy. Búl mәseleni daudyng taqyryby emes, últtyng úiytqysy ete bilgenimiz jón. Bizding tilimiz memleketting barlyq jýiesinde qoldanyluy ýshin, barlyq jerde kerek boluy ýshin biz ózimizdi ózimiz qamshylauymyz kerek jәne osyghan ózimiz atsalysuymyz qajet»,-degen Elbasymyz Núrsúltan Nazarbaev Qazaq tili Mәngilik daugha ainalmay,  Mәngilik elding Mәngilik tili boluy ýshin, Últ aldyndaghy osynou qasiyetti paryzy men mindetin  ózgege qaldyrmay, Ózi oryndauy kerek! El Elbasydan osyny kýtip keledi!

Óitkeni, Kenes Odaghynyng qúramynan shyqpaghan Bodan  kezimizde, qazaqtardyng sany respublika halqynyng 39,7 payyzyn qúraghan  1989 jyly qabyldanghan Tilder turaly zang talabynan 28 jyldan son, Bostan kezimizding 26 jylynda, 70-75 payyz kezimizde  shygha almasaq, eshuaqytta da shygha almaymyz?!!

HH ghasyrdyng basyndaghy Alash kósemderi «Oyan, Qazaq!»-dep jar salghannan beri  bir ghasyr ótti. Biyl sol Alashtyng 100 jyldyghy! Tәuelsizdigimizge shiyrek ghasyrdan asty! Endi Qashan Oyanamyz? Elbasymyzdyng osy Demokratiyalyq janarugha bastauyn, Qazaqtyng oyana  bastauyna -– últtyq janghyrugha shaqyru dep, últ mýddesin úlyqtaghan últtyq úran dep qabyldayyq!

Jogharyda kóterilgen mәselelerdi saralay kele biz, Qazaqstannyng qoghamdyq úiymdary, ziyaly qauym ókilderi  osy Ashyq hatymyz arqyly Konstitusiyalyq reformagha baylanysty Preziydent Ákimshiligi janyndaghy komissiyagha úsynysymyzdy mәlimdeymiz:
– QR Konstitusiyasynyng 7- babynyng orys tiline baylanysty 2-shi  tarmaghy alynyp tastalsyn!

 

Qol qoyshylar:

Mәtindi tolyq oqydym, qoldaymyn  jәne qolymnan bas tartpaymyn:

 

Á.NÚRPEYISOV, Qazaqstannyng halyq jazushysy, KSRO memlekettik syilyghynyng laureaty;

D.ISABEKOV, jazushy-dramaturg, QR Memlekettik syilyghynyng laureaty;

A. ÁShIMOV, KSRO jәne Qazaqstannyng Halyq әrtisi, QR Memlekettik syilyghynyng laureaty;

Q.JÚMÁDILOV,  Qazaqstannyng halyq jazushysy,  QR Memlekettik syilyghynyng laureaty;

T.ÁBDIKÚLY, jazushy, QR Memlekettik syilyghynyng laureaty;

A.AYTALY,  professor, qogham qayratkeri;

T.ShARMANOV,  Últtyq ghylym Akademiyasynyng akademiygi,

K.ORMANTAEV,  Últtyq ghylym Akademiyasynyng akademiygi,

Ó.AYTBAEV, Halyqaralyq Qazaq tili qoghamynyng tóraghasy, Últtyq ghylym  Akademiyasynyng akademiygi;

M.MYRZAHMETOV,  Últtyq ghylym Akademiyasynyng akademiygi,  Filologiya ghylymynyng doktory, professor, QR Memlekettik syilyghynyng laureaty;

Gh.QABYShÚLY, jazushy, qogham qayratkeri, Qazaqstannyng qúrmetti jurnaliysi;

N.NÝSIPJANOV, Qazaqstan Respublikasynyng halyq әrtisi, QR Memlekettik syilyghynyng laureaty;

S.DOSANOV,  jazushy, QR Memlekettik syilyghynyng laureaty. Halyqaralyq  M.Sholohov atyndaghy syilyqtyng laureaty;

Ú.ESDÁULET,   aqyn, QR Memlekettik syilyghynyng laureaty;

E. RAUShANOV, aqyn,  QR Memlekettik syilyghynyng laureaty;

M.ÓTKELBAEV,  matematiyk, Últtyq ghylym Akademiyasynyng akademiygi, QR Memlekettik syilyghynyng laureaty;

S.ELUBAY, jazushy, qogham qayratkeri;

S.SMATAY,  jazushy, qogham qayratkeri;

 A.OSMAN,  «Memlekettik tilge qúrmet» birlestigi tórayymy, Qazaqstan Halqy Assambleyasy  mýshesi;

M.QOYGELDI, tarih  ghylymynyng doktory, professor, QR ÚGhA korrespondent-mýshesi, Qazaqstan tarihshylary qauymdastyghynyng tóraghasy;

D.KÓShIM, «Últ taghdyry» birlestigi tóraghasy;

Q.ISA, aqyn,  «Qazaq ýni» gazeti preziydenti, Halyqaralyq S.Esenin atyndaghy syilyq  iyegeri;

IY.SAPARBAY, aqyn, «Tarlan-Platina» syilyghy laureaty,

S.TÚRGhYNBEKOV, aqyn, KR Enbegi singen qayratker;

K.ÁMIRBEK,  aqyn, KR Enbegi singen qayratkeri,  Preziydent syilyghynyng laureaty;

D.YSQAQ,  filologiya ghylymy doktory, professor, Halyqaralyq Sh.Aytmatov akademiyasynyng  akademiygi;

M.KEMEL, ekonomika ghylymy doqtory, professor;

Z.QABYLDINOV,  tarih ghylymy doktory,  professor

S.JÝSIP,  «Alash»  ghylymiy-zerteu instituty diyrektory

D.MÁSIMHANÚLY, aqyn,  filologiya ghylymy  doktory, professor;

D.KENJETAY, dintanushy,  filosofiya jәne teologiya ghylymdarynyng  doktory

B.SARBALAÚLY,  synshy,  Halyqaralyq Alash syilyghynyng laureaty;

Á.GhALI, sayasattanushy, tarih ghylymdarynyng doktory;

S.GhABBASOV, jazushy, medisina jәne pedagogika ghylymdarynyng doktory,KSRO densaulyq saqtau isining ýzdigi;

S.BATYRShAÚLY, ekonomika ghylymdarynyn  doktory,  Euraziya  Últtyq uniyversiyteti professory, Astana qalalyq «Memlekettik til» respublikalyq qoghamdyq qozghalysynyng tóraghasy;

E.TÓREHANOV,  jazushy, Almaty qalalyq «Qazaq tili» qoghamynyng tóraghasy;

Z.JANDARBEK,  ghalym, tarih ghylymynyng kandidaty;

B.ÁLIMJANÚLY;   aqyn, jyrshy-manasshy, QR Enbegi singen qayratker;

K.MYRJYQBAEV,  әnshi, QR Enbegi singen qayratker

J.JÝZBAY,  kýishi, QR Enbegi singen qayratker

S.AQSÚNQARÚLY,  aqyn,

T.ÁBDIKÁKIMÚLY, aqyn;

Gh.JAYLYBAY,   aqyn,  KR Enbegi singen qayratkeri

R. BEYSENBAYTEGI,  «Jeltoqsan aqiqaty» birlestigi  Pavlodar  oblystyq filialy tórayymy;

A.SARYM, sayasattanushy;

R.JÚMALY, sayasattanushy;

S.MÁMBETÁLIYN,  sayasatker;

M.TOQAShBAEV, «Preziydent jәne halyq» gazetining bas redaktory;

E.BÁPI, «Dat»  jobasynyng jetekshisi;

Q.MÚQASh,  «Qazaq ýni»  gazetining bas redaktory;

E.AYGhALIYÚLY, «Qazaqstan-Zaman» gazetining bas redaktory;

D.QUAT, «Abay.kz» aqparattyq portalynyng bas redaktory;

M.KENJEBAY,  aqyn, «Mәdeniyet»  jurnaly   bas redaktorynyn  orynbasary;

E.ÁBISh, әnshi-produsser, QR Enbegi singen qayratker;

Q.QÚRMANÁLI,  kompozitor, shәmshitanushy;

E.ShÝKIMAN, әnshi, QR Enbegi singen qayratker

T. KÓPBAEV, aqyn,  «Qazyghúrt»  baspasynyng diyrektory;

K.QÚNYPIYaÚLY, aqyn, «An-Arys»  baspasynyng bas redaktory;

N.ÁBDIBEK, aqyn, jurnalist, Qazaqstan Jurnalister odaghy syilyghy  laureaty;

T.KENESBAEV, jazushy;

B.QARABEK, aqyn;

A.AHMETBEKÚLY, aqyn;

J.SÁRSEK, aqyn, Halyqaralyq Alash syilyghynyng laureaty;

J.ÁShIMJAN, aqyn, «Daryn» memlekettik jastar syilyghynyng laureaty;

IY.NÚRAHMETÚLY, aqyn,  filologiya ghylymynyn  kandidaty;

A.KÁRIPJAN, aqyn, Qazaqstan jastar odaghy syilyghynyng laureaty;

S.SAPARGhALIY,   qogham qayratkeri;

Ó. AQJIGIT,  tәuelsiz jurnalist;

A.TASQARAÚLY,    «Qazaq ýni.kz»   últtyq portalynyng bas redaktory, «Daryn» memlekettik jastar syilyghynyng laureaty;

B.MÁKIMBAY, «Obshestvennaya pozisiya»  gazeti bas redaktory ;

N.NÚRTAY,  «Qamshy.kz»  portaly   diyrektory

T.TANJARYQ, aqyn, «Qala men dala» gazeti bas redaktory;

D.BYQAY,  «Dalanews »  saytynyng bas redaktory;

N.ÁBDIGhANIYÚLY , «Abay.kz»  redaktory

Sh.TALAP, «Últ.kz» portaly bas redaktory;

E.KÓBEN, «Gu-Gu.kz»  portaly bas redaktory;

J.AShUÚLY, Respubliaklyq sayasy qughyn-sýrginge úshyraghandar qauymdastyghynyng tóraghasy;

B.SÁDUÚLY, «Jeltoqsan aqiqaty» qoghamdyq birlestigining tóraghasy;

G.JÝNIS,  «Jeltoqsan -86-Tәuelsizdik qyrandary»  halyq qaharmandary» qozghalysy   tórayymy;

Q.GhABDOLLA, «Qazaq eli » qoghamdyq qozghalysynyng tóraghasy;

Gh.JAKEY,   «Úly dala»  qoghamdyq birlestigi tóraghasy;

M.ABAGhAN, «Kenesary han» qoghamdyq qory tóraghasy;

M.BÓTEEV, «Allajar-qoldau» qoghamdyq qorynyng tóraghasy;

A.FAZYLOV,  azamattyq  belsendi, Qaraghandy qalasy.

M.ERIMBETOV, aqyn, «Myrzashól»  jurnalynyng bas redaktory

E.RAQYShEV,  rejisser;

J.KENEBAY, «Tanym» pikirsayys klubynyng jetekshisi;

D. ELDESOV,  «Qazaq ýni» gazeti orys redaksiyasy jetekshisi;

B.OSPAN, jurnalist, mәdeniyettanushy

G. QYSTAUBAEV, últ patrioty;

J.ShÁMShI, jurnalist,  tarih ghylymy kandidaty;

B.TOBAYaQOV, aqyn, ghalym, Á.Bókeyhan atyndaghy syilyqtyng laureaty;

T.EShENÚLY, aqyn;

B.ALDIYaR, aqyn, Respublikalyq mýshәiranyng bas jýldegeri,

B.SÁRSEN, aqyn, Respublikalyq mýshәiranyng jýldegeri

J.MÁKISh, jurnalist;

S.ERGhALIY,  jurnalist;

E.TOQTARBAY, jurnalist;

E.SERIKBAYÚLY, jazushy;

B.SMAGhÚL, jurnalist

G.IMANBAEVA, «Júldyzdar qúpiyasy» jurnaly shef-redaktory;

M.ALMASBEKÚLY, jazushy

S.JOLDASBAY, jurnalist

F.ÁBSATTARÚLY, kәsipker, «Arlandar»  FK preziydenti

Á.AYDAROV,  әnshi-termeshi, Halyqaralyq  termeshiler konkursy  bayqauynyng laureaty;

Z.ABAJAN, jurnalist;

G.SADYQ,  jurnalist;

N. ASAN, jurnalist;

M.QÚLMENTEGI, temir ústasy;

A.QÚLMENTEGI, temir ústasy;

M. JAQAU,  sayasattanushy;

D.SYGhAY,  tarihshy

 

Ashyq hatqa 113  adam qol qoydy. Qol qoy әli de jalghasuda. 

 

ESKERTU:  Biz memlekettik til mәselesi  Konstitusiyagha reforma jasaugha shaqyrghan Elbasy bastamasyna say  zang ayasynda sheshiluin qalaymyz.  Sondyqtan, til janashyrlarynan arandatushylyqtargha jol bermeuin súraymyz.