Jaqynda qabyldanghan jana zang júrtty әbigerge týsirgeni belgili. Tipti HQKO-da kezekte túrghan eki azamat sonyng kesirinen qaytys boldy. El ishin dýrliktirgen zangha qatysty Mәjilis deputaty Amanjan Jamalov keshe ghana pikir bildirdi. Bildirgende de, deputat myrza bar aitaryn «óletin adam tóseginde jatyp ta óledi ghoy» degenge saydyrdy. Artynsha asylyq aitqany ýshin keshirim súrap, «aytpaghym basqa edi» dep aqtaldy.

Áu bastan halyq narazylyghyn tudyrghan zang jobasynyng kesirinen eki qazaqstandyq qaza boldy. Qapyda emes, kezekte túryp. Azamattar – qolapaylau zannyng talaptaryn oryndau barysynda qaza tapty. Al qúzyrly organdaghylar «lәm-miym» demedi. Tek QR Aqparat jәne kommunikasiyalar ministri Dәuren Abaev qana marqúmnyng tuystaryna kónil aitty. Al Zang jobasynyng inisiatory Qalmúhanbet Qasymov ýnsiz. «Esik ashpasandar, basqa jolyn tabamyz» degen general Qasymov tapsyrmany oryndauda olqylyq jibergenin moyynday ma? Áy, qaydam. "Esik ashpasandar, basqa jolyn tabamyz" dep dikendeytin Qasymov myrza Qazaqstan Respublikasynyng zanyna qúrmet kórsetip, "mindettelgen tirkeuge túramyn" dep jýrip qaytys bolghan eki azamattyng otbasyna tym qúrysa "kónil aitsa" bolmas pa? "Esigimdi ministr kýshtep ashatyn boldy" dep endi qansha qazaqtyng jýregine auyr jýk artylady? Áriyne, memleketting zanyna baghynghan adam HQKO-gha baryp kóz júmyp jatsa, oghan tikeley Qasymovty kinәlaugha bolmas. Biraq, ministrding janama kinәsi bar ekenin eshkim joqqa shyghara almaydy. 

Qazir qazaq tirkeletin jer emes, basyna qalqan bolarlyq pana tappay jýr. Árkimning esigin bir syghalap, qanghyryp jýrgen halyqqa ózine tiyesili on sotyq jerin bermey jatyp, ministrlerding әkirendeytindey jóni joq. 

Qazir qogham osyny tolyq týsinip qaldy. Sondyqtan da, atalghan zang jobasyn keri qaytaru mәselesi de әleumettik jelilerde qyzu talqylanuda. Osyghan qatysty Senat pen Mәjilisting deputattary «Abai.kz» portalyna pikir bildirdi. Úsynystaryn aitty.

Jabal Erghali. Senat deputaty:

- Mynau qoghamdy alandatyp otyrghan qayta tirkeu mәselesi qazir óte aktualdy talqylanyp jatyr. Shyndyghynda biz ózi jana dýniyelerge ýrke qaraytyn kózqarastan әli aryla almay kele jatyrmyz. Qayta tirkeuding mәselesi búl birinshiden memleketting mýddesi ýshin kerek bolsa, ekinshiden elimizding ishinde jýrip jatqan ishki migrasiyany baqylap, retteuge jol ashady. Al múny halyq dúrys týsinui qajet. Al endi keybir halyqqa qyzmet kórsetu ortalyqtarynda azamattardyng qaytys bolyp jatqany, әriyne, ókinishti jaghday. Olardyng otbasyna, aghayyn-tuysyna kónil aitamyz. Janaghy HQKO-da osynshama halyqtyng jinalyp qaluyna jol bermeu mәselesin jergilikti basshylar men HQKO qyzmetkerleri aldyn-ala qarastyruy kerek edi. Jaghdaylar jasaluy kerek edi ghoy.

Endi mәselening ekinshi jaghy - songhy kezde elimizge zansyz jolmen kelip, tirkeuden ótpesten júmys istep jýrgen sheteldik enbek migranttaryna baqylaudy dúrys jýrgize almay kele jatyrmyz. Búny búqaralyq aqparat qúraldary da jazdy. Jana qabyldanghan zang osy bir olqylyqty jonggha baghyttalghanyn eskergenimiz abzal. Búl taghy memleketting qauipsizdigi ýshin de, onyng azamattarynyng qauipsizdigi ýshin de manyzdy. Týrli jat pighyldy adamdardyng kelip zansyz әreketter jýrgizuine tosqauyl qoyatyn zang bolyp tabylady. Búl zandy keri qaytaryp alu mәselesin de halyq aityp jatyr. Zang qabyldanghan son, ony oryndau mindet.  Biz ónirlerde bolghan kezde osy mәsele jóninde halyqtan týrli úsynystar týsti.  Soghan sәikes, búl zangha ózgertuler men tolyqtyrular engizu mәselesin qarastyrugha bolady. Áriyne qajet bolsa.

Biz halyqtyng pikirin qoldap, zangha ózgertu engizuge әzirmiz.  Taghy bir mәsele jergilikti jerlerde búl zandy týsindiru júmystarynyng jýrgizilmegendigi. Sondyqtan әueli týsindiru mәselesin qolgha alu kerek.

Erlan Barlybaev. Mәjilis deputaty:

- Qayta tirkeu mәselesi qazir qoghamda rezonans tudyryp otyrghany belgili. Osyghan oray Parlamentting Aq jol partiyasy atalghan zang jobasyna ózgerister engizu turaly úsynystar әzirledi. Biz әueli naqty úsynystardy óz fraksiyamyzda talqyladyq.  Búl zang jobasy ekstremizm men terrorizmge qarsy qabyldanghan bolatyn. Uaqytsha tirkeu turaly zang jobasy júmys toby kezinde de, Mәjiliste de qyzu talqydan ótti.  Degenmen, QR IIM óz argumentterin keltirgen edi.  Mysaly, Europada azamattar túrghylyqty jerin auystyrghanda mindetti týrde tirkeuge otyrady eken. Jәne búl zang – Týrkiya, Fransiya, Beligiya, Germaniya sekildi, tipti Almaty men Aqtóbede oryn alghan shetin oqighalardyng qaytalanbauyna sep bolatynyn algha tartqan-tyn. Sondyqtan Mәjilis búl zang jobasyn maqúldady.

Dese de biz zang qabyldar aldynda qúzyrly organdardan aldyn-ala dayyndyq júmystaryn jýrgizudi talap ettik. Qayta tirkeuge qatysty talqy kezinde fraksiya jetekshisi Azat Peruashev birneshe mәrte osy mәselelerdi kótergen. Onyng ýstine terrorizm men ekstremizmge qarsy kýresti kýsheytu – әlemdik tendensiya bolyp tabylady. Al búl zandy jýzege asyru atqarushy biylikke, IIM, Aqparat jәne kommunikasiya ministrligine tapsyrylghan. Kórgenderinizdey, olar búl tapsyrmany orynday almady. Sondyqtan biz atalghan jobagha ózgertuler engizudi úsyndyq.

Birinshiden, onlayn tirkeudi iske qosu. «E-gov» veb-portaly arqyly jýzege asyru – HQKO-da kezek sanyn azaytady.

Ekinshiden, uaqytsha tirkeuge qajetti qújattar kólemin qysqartu.

Ýshinshiden, mobilidi toptar qúru. Áuejaylar, beketter men avtobeketter manyna mobilidi tirkeu toptaryn ashu tiyimdi.

Tórtinshiden, zannyng maqsaty – aiyppúl salu emes, halyqty tirkeu. Sondyqtan migrasiyalyq polisiya qyzmetkerleri halyqty qudalaudyng ornyna olargha túraqty tirkeuge ótuge jәrdemdesu boluy kerek.

Besinshiden, túraqty tirkeuden ótu merzimin birneshe kezenge bólip, 3-4 ay kóleminde jýzege asyru. Al búl kezende aiyppúl salynbauy kerek.

Altynshy, Aqparat jәne Kommunikasiyalar ministrligi, IIM jәne jauapty organdar tirkeu júmysyn dúrys jýrgizbegeni ýshin jauapty boluy kerek.

Mine, osynday talaptardy biz aqyldasa kele qabyldadyq. Endi búl talaptardy Azat Peruashev myrza Ýkimet basshysyna joldady.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz