جاقىندا قابىلدانعان جاڭا زاڭ جۇرتتى ابىگەرگە تۇسىرگەنى بەلگىلى. ءتىپتى حقكو-دا كەزەكتە تۇرعان ەكى ازامات سونىڭ كەسىرىنەن قايتىس بولدى. ەل ءىشىن دۇرلىكتىرگەن زاڭعا قاتىستى ءماجىلىس دەپۋتاتى امانجان جامالوۆ كەشە عانا پىكىر ءبىلدىردى. بىلدىرگەندە دە، دەپۋتات مىرزا بار ايتارىن «ولەتىن ادام توسەگىندە جاتىپ تا ولەدى عوي» دەگەنگە سايدىردى. ارتىنشا اسىلىق ايتقانى ءۇشىن كەشىرىم سۇراپ، «ايتپاعىم باسقا ەدى» دەپ اقتالدى.

ءاۋ باستان حالىق نارازىلىعىن تۋدىرعان زاڭ جوباسىنىڭ كەسىرىنەن ەكى قازاقستاندىق قازا بولدى. قاپىدا ەمەس، كەزەكتە تۇرىپ. ازاماتتار – قولاپايلاۋ زاڭنىڭ تالاپتارىن ورىنداۋ بارىسىندا قازا تاپتى. ال قۇزىرلى ورگانداعىلار ء«لام-ميم» دەمەدى. تەك قر اقپارات جانە كوممۋنيكاتسيالار ءمينيسترى داۋرەن اباەۆ قانا مارقۇمنىڭ تۋىستارىنا كوڭىل ايتتى. ال زاڭ جوباسىنىڭ ينيتسياتورى قالمۇحانبەت قاسىموۆ ءۇنسىز. «ەسىك اشپاساڭدار، باسقا جولىن تابامىز» دەگەن گەنەرال قاسىموۆ تاپسىرمانى ورىنداۋدا ولقىلىق جىبەرگەنىن مويىنداي ما؟ ءاي، قايدام. "ەسىك اشپاساڭدار، باسقا جولىن تابامىز" دەپ دىكەڭدەيتىن قاسىموۆ مىرزا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا قۇرمەت كورسەتىپ، "مىندەتتەلگەن تىركەۋگە تۇرامىن" دەپ ءجۇرىپ قايتىس بولعان ەكى ازاماتتىڭ وتباسىنا تىم قۇرىسا "كوڭىل ايتسا" بولماس پا؟ "ەسىگىمدى مينيستر كۇشتەپ اشاتىن بولدى" دەپ ەندى قانشا قازاقتىڭ جۇرەگىنە اۋىر جۇك ارتىلادى؟ ارينە، مەملەكەتتىڭ زاڭىنا باعىنعان ادام حقكو-عا بارىپ كوز جۇمىپ جاتسا، وعان تىكەلەي قاسىموۆتى كىنالاۋعا بولماس. بىراق، ءمينيستردىڭ جاناما كىناسى بار ەكەنىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. 

قازىر قازاق تىركەلەتىن جەر ەمەس، باسىنا قالقان بولارلىق پانا تاپپاي ءجۇر. اركىمنىڭ ەسىگىن ءبىر سىعالاپ، قاڭعىرىپ جۇرگەن حالىققا وزىنە تيەسىلى ون سوتىق جەرىن بەرمەي جاتىپ، مينيسترلەردىڭ اكىرەڭدەيتىندەي ءجونى جوق. 

قازىر قوعام وسىنى تولىق ءتۇسىنىپ قالدى. سوندىقتان دا، اتالعان زاڭ جوباسىن كەرى قايتارۋ ماسەلەسى دە الەۋمەتتىك جەلىلەردە قىزۋ تالقىلانۋدا. وسىعان قاتىستى سەنات پەن ءماجىلىستىڭ دەپۋتاتتارى «Abai.kz» پورتالىنا پىكىر ءبىلدىردى. ۇسىنىستارىن ايتتى.

جابال ەرعالي. سەنات دەپۋتاتى:

- مىناۋ قوعامدى الاڭداتىپ وتىرعان قايتا تىركەۋ ماسەلەسى قازىر وتە اكتۋالدى تالقىلانىپ جاتىر. شىندىعىندا ءبىز ءوزى جاڭا دۇنيەلەرگە ۇركە قارايتىن كوزقاراستان ءالى ارىلا الماي كەلە جاتىرمىز. قايتا تىركەۋدىڭ ماسەلەسى بۇل بىرىنشىدەن مەملەكەتتىڭ مۇددەسى ءۇشىن كەرەك بولسا، ەكىنشىدەن ەلىمىزدىڭ ىشىندە ءجۇرىپ جاتقان ىشكى ميگراتسيانى باقىلاپ، رەتتەۋگە جول اشادى. ال مۇنى حالىق دۇرىس ءتۇسىنۋى قاجەت. ال ەندى كەيبىر حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىندا ازاماتتاردىڭ قايتىس بولىپ جاتقانى، ارينە، وكىنىشتى جاعداي. ولاردىڭ وتباسىنا، اعايىن-تۋىسىنا كوڭىل ايتامىز. جاڭاعى حقكو-دا وسىنشاما حالىقتىڭ جينالىپ قالۋىنا جول بەرمەۋ ماسەلەسىن جەرگىلىكتى باسشىلار مەن حقكو قىزمەتكەرلەرى الدىن-الا قاراستىرۋى كەرەك ەدى. جاعدايلار جاسالۋى كەرەك ەدى عوي.

ەندى ماسەلەنىڭ ەكىنشى جاعى - سوڭعى كەزدە ەلىمىزگە زاڭسىز جولمەن كەلىپ، تىركەۋدەن وتپەستەن جۇمىس ىستەپ جۇرگەن شەتەلدىك ەڭبەك ميگرانتتارىنا باقىلاۋدى دۇرىس جۇرگىزە الماي كەلە جاتىرمىز. بۇنى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى دا جازدى. جاڭا قابىلدانعان زاڭ وسى ءبىر ولقىلىقتى جويۋعا باعىتتالعانىن ەسكەرگەنىمىز ابزال. بۇل تاعى مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن دە، ونىڭ ازاماتتارىنىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن دە ماڭىزدى. ءتۇرلى جات پيعىلدى ادامداردىڭ كەلىپ زاڭسىز ارەكەتتەر جۇرگىزۋىنە توسقاۋىل قوياتىن زاڭ بولىپ تابىلادى. بۇل زاڭدى كەرى قايتارىپ الۋ ماسەلەسىن دە حالىق ايتىپ جاتىر. زاڭ قابىلدانعان سوڭ، ونى ورىنداۋ مىندەت.  ءبىز وڭىرلەردە بولعان كەزدە وسى ماسەلە جونىندە حالىقتان ءتۇرلى ۇسىنىستار ءتۇستى.  سوعان سايكەس، بۇل زاڭعا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋعا بولادى. ارينە قاجەت بولسا.

ءبىز حالىقتىڭ پىكىرىن قولداپ، زاڭعا وزگەرتۋ ەنگىزۋگە ءازىرمىز.  تاعى ءبىر ماسەلە جەرگىلىكتى جەرلەردە بۇل زاڭدى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىنىڭ جۇرگىزىلمەگەندىگى. سوندىقتان اۋەلى ءتۇسىندىرۋ ماسەلەسىن قولعا الۋ كەرەك.

ەرلان بارلىباەۆ. ءماجىلىس دەپۋتاتى:

- قايتا تىركەۋ ماسەلەسى قازىر قوعامدا رەزونانس تۋدىرىپ وتىرعانى بەلگىلى. وسىعان وراي پارلامەنتتىڭ اق جول پارتياسى اتالعان زاڭ جوباسىنا وزگەرىستەر ەنگىزۋ تۋرالى ۇسىنىستار ازىرلەدى. ءبىز اۋەلى ناقتى ۇسىنىستاردى ءوز فراكتسيامىزدا تالقىلادىق.  بۇل زاڭ جوباسى ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى قابىلدانعان بولاتىن. ۋاقىتشا تىركەۋ تۋرالى زاڭ جوباسى جۇمىس توبى كەزىندە دە، ماجىلىستە دە قىزۋ تالقىدان ءوتتى.  دەگەنمەن، قر ءىىم ءوز ارگۋمەنتتەرىن كەلتىرگەن ەدى.  مىسالى، ەۋروپادا ازاماتتار تۇرعىلىقتى جەرىن اۋىستىرعاندا مىندەتتى تۇردە تىركەۋگە وتىرادى ەكەن. جانە بۇل زاڭ – تۇركيا، فرانتسيا، بەلگيا، گەرمانيا سەكىلدى، ءتىپتى الماتى مەن اقتوبەدە ورىن العان شەتىن وقيعالاردىڭ قايتالانباۋىنا سەپ بولاتىنىن العا تارتقان-تىن. سوندىقتان ءماجىلىس بۇل زاڭ جوباسىن ماقۇلدادى.

دەسە دە ءبىز زاڭ قابىلدار الدىندا قۇزىرلى ورگانداردان الدىن-الا دايىندىق جۇمىستارىن جۇرگىزۋدى تالاپ ەتتىك. قايتا تىركەۋگە قاتىستى تالقى كەزىندە فراكتسيا جەتەكشىسى ازات پەرۋاشەۆ بىرنەشە مارتە وسى ماسەلەلەردى كوتەرگەن. ونىڭ ۇستىنە تەرروريزم مەن ەكسترەميزمگە قارسى كۇرەستى كۇشەيتۋ – الەمدىك تەندەنتسيا بولىپ تابىلادى. ال بۇل زاڭدى جۇزەگە اسىرۋ اتقارۋشى بيلىككە، ءىىم، اقپارات جانە كوممۋنيكاتسيا مينيسترلىگىنە تاپسىرىلعان. كورگەندەرىڭىزدەي، ولار بۇل تاپسىرمانى ورىنداي المادى. سوندىقتان ءبىز اتالعان جوباعا وزگەرتۋلەر ەنگىزۋدى ۇسىندىق.

بىرىنشىدەن، ونلاين تىركەۋدى ىسكە قوسۋ. «ە-gov» ۆەب-پورتالى ارقىلى جۇزەگە اسىرۋ – حقكو-دا كەزەك سانىن ازايتادى.

ەكىنشىدەن، ۋاقىتشا تىركەۋگە قاجەتتى قۇجاتتار كولەمىن قىسقارتۋ.

ۇشىنشىدەن، ءموبيلدى توپتار قۇرۋ. اۋەجايلار، بەكەتتەر مەن اۆتوبەكەتتەر ماڭىنا ءموبيلدى تىركەۋ توپتارىن اشۋ ءتيىمدى.

تورتىنشىدەن، زاڭنىڭ ماقساتى – ايىپپۇل سالۋ ەمەس، حالىقتى تىركەۋ. سوندىقتان ميگراتسيالىق پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى حالىقتى قۋدالاۋدىڭ ورنىنا ولارعا تۇراقتى تىركەۋگە وتۋگە جاردەمدەسۋ بولۋى كەرەك.

بەسىنشىدەن، تۇراقتى تىركەۋدەن ءوتۋ مەرزىمىن بىرنەشە كەزەڭگە ءبولىپ، 3-4 اي كولەمىندە جۇزەگە اسىرۋ. ال بۇل كەزەڭدە ايىپپۇل سالىنباۋى كەرەك.

التىنشى، اقپارات جانە كوممۋنيكاتسيالار مينيسترلىگى، ءىىم جانە جاۋاپتى ورگاندار تىركەۋ جۇمىسىن دۇرىس جۇرگىزبەگەنى ءۇشىن جاۋاپتى بولۋى كەرەك.

مىنە، وسىنداي تالاپتاردى ءبىز اقىلداسا كەلە قابىلدادىق. ەندى بۇل تالاپتاردى ازات پەرۋاشەۆ مىرزا ۇكىمەت باسشىسىنا جولدادى.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz