Aghylshynnyng Guardian gazeti Qazaqstannyng soltýstik aimaghyndaghy sayasi-etnikalyq ahualgha mәn bere kelip, «biylikten Nazarbaev ketken song qazaq jeri Resey tarapynan bólshektenui mýmkin» degen boljam jasaydy. Gazet búl rette memlekette tildik tútastyqtyng qalyptaspay túrghanyna kónil audarady.

Petropavl elding soltýstik ónirine tәn kәdimgi qalalardyng biri dep jazady Guardian. Búl qalanyng túrghyndary negizinen etnikalyq orystar, ekonomikadaghy tejelisting sheginde ómir sýrip jatqan olar búrynghy sovet odaghyn eriksiz ansaydy.

Soltýstikte bolghanymen Petropavl Reseyding emes, Qazaqstannyng territoriyasyna kiredi. Soltýstikte orystildiler kóp, osynyng ózi «qauip-qaterdi molaytyp», Kremli tarapynan «etnikalyq tolqular tudyratyn kepke  úshyrap, ekspansiyagha úrynuy mýmkin», sóitip «ekinshi Ukrainagha» ainaluy yqtimal.

 Guardian múnyng sebebin bylaysha týsindiredi: Reseyding radikaldy baghyt ústanghan sayasatkerleri túraqty týrde Qazaqstannyng soltýstik aimaghyn basyp aludy sóz qyludan sharshamaydy. Alayda, sarapshylardyng deni aimaqqa qanday da bir qauip tónip túrmaghanyn birauyzdan kelisip alghanday aitady.

Aghylshyn gazeti tútas Qazaqstan halqynyn, onyng ishinde, әsirese, soltýstik aimaqtaghy júrttyng aqparat ataulyny tek Reseyden, Reseyding telearanalary men gazet-jurnaldarynan alyp otyrghanyna mәn beredi.

Búl aimaq (Soltýstik Qazaqstan oblysyn aitady. - red) Ukrainanyng shyghysyna kóbirek úqsaydy. Orystildi orta men orys qoghamy barlyq aqparatty Reseyden alady, «sondyqtan ónirde orys últshyldyghynyng oyanuy әbden mýmkin».

Qazaq baspasózi san ret qaqsap aitqan, jazghan, ólgenshe eskertip baqqan mәselening ýstinen alystaghy aghylshyn gazetining tilishisi tura týsip otyr. Bayqaghanymyzday, Qazaqstandaghy aqparattyq qauipsizdik pen aqparattyq tútastyqtyng joqtyghy bizdi qoyyp, mine, endi Batys qoghamyn da alandata bastady.

Guardian orys jastarynyng qazaq tilinde sóilemeytindigin, tipti, sóilegisi de kelmeytindigin angharypty. Gazet tilshisi Kirill degen 26 jastaghy jigitpen jolyghysqan eken, ol bylay depti:

-         Qazaqtar qazaq tilin tyqpalap qanymyzdy qaraytyp jýr. Shyndyghynda, qazaq tili kimge kerek? Qazaq tilinde sóileyin deseng tamaghyna bir nәrse tyghylyp qalghan siyaqty bolady da túrady. SSSR-ding qúlaghany qanday ókinishti? Naghyz memleket SSSR bolghan ghoy.

Kirill siyaqty ózge de orys jastaryn sóilete kelip Guardian «Alayda, soltýstikqazaqstandyqtargha Nazarbaev únaydy. Ol kez-kelgen kezde tútanyp ketui yqtimal etnikalyq qaqtyghystardy qatang baqylauynda ústap otyr. Petropavl qalasynyng ortalyq kóshelerinde Nazarbaevtyng «Barlyq qazaqstandyqtar – bir Otannyng úly men qyzy» degen sózderi men sureti ýlken bilbordtarda túr» dep jazady gazet.

Qazaqstandyq biylikting orystilinde sóileytindigine de mәn bergen gazet: Nazarbaevpen qúralpas adamdargha orys tilinde sóileu ynghayly deydi.

Kezekti ret saylauda jeniske jetken Nazarbaev әli ózining múragerin anyqtay alghan joq degendi de qosyp qoyady  Guardian. Al, qazir onyng jasy 74-te. Osynyng ózi bolashaq turaly tereng oilanugha mәjbýrleydi.

Petropavl túrghyndary Nazarbaevtan keyin biylikke tegeurindi últshyl adam kelui mýmkin dep ýreylenetin kórinedi. Biraq, Guardian gazetining tilshisimen súhbattasqan elimizding sayasattanushy sarapshylary búlay boluy ekitalay, óitkeni Qazaqstan qazir Reseymen birge Euraziyalyq ekonomikalyq odaqqa mýshe. Búl odaqtan shyghugha talpynatyn túlghany Kremli Qazaqstandaghy birinshi biylikting basyna keltire qongy ekitalay depti.

Qazaqstandaghy etnikalyq ahual ózgerip barady. Tәuelsizdik alghan jyldary Qazaqstanda qazaqtar jalpy halyqtyng 30 payyzyn qúrasa, qazir 70 payyz bolyp otyr. Búl jayt elding soltýstik ónirlerinde de kórinis tabuda. Putin byltyr Nazarbaevty maqtay kelip, «ol taqyr jerden memleket jasady. Qazaqtarda búryn memleket bolmaghan» degeli beri qazaq biyligi shetelderdegi etnikalyq qazaqtardy kóshirip alugha baryn salyp, qazaq handyghynyng 550 jyldyghyn toylaytyn bolyp qúlshynyp shygha keldi deydi Guardian. Al, Putinning sózi óte astarly sóz. Ol «qazaqta memleket bolmaghan» dey otyryp, Nazarbaev biylikten ketkennen keyin jaghdaydyng kýrt ózgerui mýmkin ekendigin menzedi» dep jazady aghylshyn gazeti.

Abai.kz