Reseylik kórnekti sayasy qayratker Boris Nemsovtyng óliminde kózge týse bermeytin birneshe astar bar. Onyng birqatarynyng bizge de, yaghny Qazaqstandaghy sayasy bolmysqa úqsastyghy әri bolashaqta tiygizer әseri de joq emes.

Alghashqy astar – tarihi-iydeyalyq. Kezinde eng jas gubernator bolyp, basqa bir Boris – preziydent Elisinning komandasyna engen ol is jýzinde onshyl, liyberaldyq kózqarastaghy sayasatker retinde tanyldy. Jәne sol baghdarlamalyq pozisiyasyna adaldyq tanytyp ótti. Basqalar sekildi ne solgha, ne ongha auysa salyp, tabansyzdyq tanytpady. Elisin kezenine de aitar syn kóp, әsirese, ekonomikanyng oligarhiyalandyruyna qatysty biraz ashy pikir aitugha bolar edi. Biraq qalay degende, sayasy jýie sol kezde birshama bostandyqqa ie bolyp, qoghamda pikiraluandyghy oryn aldy. Al qazir bolsa, jaghday mýldem ózgeshe, Reseyde liyberaldyqtyng iyisi de shyqpaydy. Putin bayaghyda basqa baghyt alghan. Sonyng ishinde qarsy pikir aitushylardy basyp-janshyp, mine, kerek deseniz, atyp tastaudan da tayynbaytyn sayasy jýie ornatyldy.

Kópa adam belgili bir sheneunikting oppozisiyagha ketuin onyng jekebas sheshimimen («júmystan ketip, renjip, ózi istegen ýkimetti synay bastaghanyn qarashy!") baylanystyrady. Bizde biylik pen oppozisiya arasyndaghy iydeyalyq aiyrmashylyq turaly kóp aityla bermeydi. Meninshe, Nemsovtyng taza liyberal retinde qazirgi jýiege qarsy shyghuynyng bir sebebi osynda jatyr.

Kelesi astardyn, rasynda, jekebastyq sipaty bar ekeni ras.

Nemsov kezinde «Elisinning múrageri» retinde tanylghany ras. Ol turaly reseylik BAQ ashyq jazyp jýrdi de. Biraq, «Qúdaydy kýldirging kelse, ózinning josparyndy aityp bershi» degen naqyldy da úmytpau kerek siyaqty. Kremliding ishki intrigalary men talas-tartysynyng nәtiyjesinde múrager bop, búryn eshkim tanymaytyn, chekist Putin shygha keldi. Elisin tarapynan búl kóp adam kýtpegen qadam edi.

Al kez kelgen múrager ózine balama túlghanyng kózin joyghysy keletinin tarih tanytyp otyr emes pe? Sondyqtan da myqty harizmagha iye, elge tanymal, tereng bilimi bar (Resey ghalymdary kezinde Nemsovty tamasha әri bolashaghy mol fizik retinde moyyndaghany belgili), kelbeti kelisti әri boyy biyik qarsylasyn VVP jaydan-jay qaldyrmasy әmbege ayan ghoy...

Ýshinshi astar Kremli manayyndaghy jemqorlyqqa tikeley qatysty. Nemsov Putin jәne onyng eng jaqyn dostarynyng bir kýnning ishinde qalay milliarder bop ketkeni turaly zertteu jýrgizip, kitaptar jazghan adam. Ol ýshin tek qana tiyisti aqparat emes, adamy batyrlyq ta kerek edi. Boris bolsa, sol batyldyqty tanytty. Qolyna dәlelderin alyp, Kremliding kózin shúqyp, qanday bylyqqa batqanyn kórsetti! Onday erlikti reseylik bas biylik kótere almady.

Kelesi astardyng geosayasy belgisi bar. Búryn ózimiz syilap jýrgen keybir reseylik oppozisionerler Reseyding Qyrymdy anneksiyalauy men Donesk pen Lugansk oblystaryndaghy separatistik kýshterding qoltyghyna su býrkuin qoldap shaghy kelgeni ras. Al Nemsov bolsa, osy tústa ózin Ukraina jaghynda ekenin ashyq jariyalap, Kremliding basqynshylyq sayasatyn aiyptady, soghan qarsy shyqty. Búl da bolsa, Kremlige jagha qoymaghany beseneden belgili.

Meninshe, Nemsovty ayausyz atyp tastau bir sәtte oryn alghan joq. Putindik ýgit-nasihat qúraldary qanshama jyl boyyna el ishindegi oppozisiyany qaralaumen keledi. Úra berse, Qúday da óledi. Tek qana reseylik telearnalardy kóretin kórermen biraz uaqyttan keyin shyn mәninde barlyq oppozisiya «tek qana AQSh Memlekettik departamentinen aqsha alyp, solardyng qúpiya tapsyrmasyn oryndaydy», «olar Reseyding jaulary», «әsire maydanshyldar» degen oigha keleri ras. Qogham sanasyn osylaysha ulaghan Kremli el ishinde balama pikir aitushylargha degen tózgisiz ahual qalyptastyrdy. «Biylik – jaqsy, oppozisiya – jau» degen kózqarasty resmy iydeologiyanyng irgetasy etip qalady. Mine, nәtiyjesinde osynday qylmys oryn aldy.

Al osy atalghan belgiler Qazaqstanda joq dep kim aita alady?!

Kez kelgen avtoritarlyq jýie óz ishindegi oppozisiyany kóre almaydy, kórgisi kelmeydi. Meylinshe túqyrtyp, basyp-janshyp tastaugha tyrysady. Sayasy kýresting barlyq aila-amalyn paydalanady: qaralaydy, arandatady, sottap, týrmege jabady. Avtoritarlyq jýie kýsheygen sayyn onday kýres ushygha týsedi de, onyng sharyqtau shegi - óz synshylaryn óltiruge әkep soghady.

Qazaqstanda da, Reseyde de biylik búryn da ózining sayasy qarsylastaryn qarsy oq atqan. Qarap otyrsaq, býgingi Reseyde búl dәstýr óz jalghasyn tauyp jatyr. Onyng sebebi de belgili – Batys sanksiyalary kórshi elding ekonomikasyn әlsiretip jatyr, el ishindegi narazylyq úlghaida. Búl tústa oppozisiyany qoldaushylar kóbeye týsetini belgili.

Bizdi de bolashaghy búldyr, sayasy túrghydan óliara shaq kýtip otyrghan sekildi. Eng bastysy – postnazarbaev kezenindegi bas biylik ýshin kýres erekshe asqyna týsedi, osy kezde toparalyq tartys ózining sharyqtau shegine jetedi. Bir Odaqqa kirgen Reseyding sayasy tәjiriybesin qaytalaudan Qúday saqtasyn!

«Ashyq alan» (Qalam Mezgil) gazeti, №8, 05 nauryz 2015 jyl