Esinde bar ma jas kýnin,

Kókireging tolyq, basyng bos.

Qayghysyz, oisyz, mas kýnin,

Kimdi kórseng - bәri dos, - dep Abay atamyz aitqan sózding bәri ras. Jastyq shaqta ne istemeysin, kimning aitqanyna ermeysin, kimmen dos bolmaysyn? Dýniyening bәri saghan kýlip túrghanday bolatyn. Biz ol kezde bolisheviktik iydeologiya nyq ornaghan Kenester Odaghy degen memlekette ómir sýrdik. Biz ýshin bolashaghymyzdy ýkimet oilaytyn. 3-4 ay júmyssyz jýrip qalsan, "jatypishersin" dep sottap jiberuge deyin baratyn. Kýn sayyn alatynyng qasang aqparat, kommunistik partiyanyng qúdirettiligi turaly jauyr bolghan janalyq, Leonid Iliich Brejnevting jýrgizip otyrghan sayasatynyng arqasynda kýn sayyn damyp bara jatqan qogham jayly "jaghymdy sózder". "Oypyr-ay, qanday baqytty qoghamda ómir sýrip jatyrmyz", - dep bir-birimizge qarap, jymiyp qoyatynbyz... Sóitsek, onyng bәri qyp-qyzyl ÓTIRIK eken. 1991 jyldyng 17 nauryzyndaghy "Kenester Odaghyn" saqtap qalugha baylanysty ótken referendumnyng resmy qortyndysy boyynsha 113,5 million (76,43%) adam "iyә" dep jauap bergen eken. Jarty jylgha jetpes uaqyttan keyin osy Otany "opyrylyp" jatqan kezde bireui de qolyna qaru týgili, tayaq alyp shyqpady. Sonsha adamnyng dausy da ÓTIRIK bolyp shyqty Sóitip, adamdy jek kóruge qúrylghan iydeologiyanyng kýshimen ornaghan qanqúily imperiya qúlady. Kommunizmde ómir sýremiz degen ýmitimiz jelge úshty.

Esinde bar ma jas kýnin,

Kókireging tolyq, basyng bos.

Qayghysyz, oisyz, mas kýnin,

Kimdi kórseng - bәri dos, - dep Abay atamyz aitqan sózding bәri ras. Jastyq shaqta ne istemeysin, kimning aitqanyna ermeysin, kimmen dos bolmaysyn? Dýniyening bәri saghan kýlip túrghanday bolatyn. Biz ol kezde bolisheviktik iydeologiya nyq ornaghan Kenester Odaghy degen memlekette ómir sýrdik. Biz ýshin bolashaghymyzdy ýkimet oilaytyn. 3-4 ay júmyssyz jýrip qalsan, "jatypishersin" dep sottap jiberuge deyin baratyn. Kýn sayyn alatynyng qasang aqparat, kommunistik partiyanyng qúdirettiligi turaly jauyr bolghan janalyq, Leonid Iliich Brejnevting jýrgizip otyrghan sayasatynyng arqasynda kýn sayyn damyp bara jatqan qogham jayly "jaghymdy sózder". "Oypyr-ay, qanday baqytty qoghamda ómir sýrip jatyrmyz", - dep bir-birimizge qarap, jymiyp qoyatynbyz... Sóitsek, onyng bәri qyp-qyzyl ÓTIRIK eken. 1991 jyldyng 17 nauryzyndaghy "Kenester Odaghyn" saqtap qalugha baylanysty ótken referendumnyng resmy qortyndysy boyynsha 113,5 million (76,43%) adam "iyә" dep jauap bergen eken. Jarty jylgha jetpes uaqyttan keyin osy Otany "opyrylyp" jatqan kezde bireui de qolyna qaru týgili, tayaq alyp shyqpady. Sonsha adamnyng dausy da ÓTIRIK bolyp shyqty Sóitip, adamdy jek kóruge qúrylghan iydeologiyanyng kýshimen ornaghan qanqúily imperiya qúlady. Kommunizmde ómir sýremiz degen ýmitimiz jelge úshty.

Bizdi qoyshy. Biz bolarymyz bolyp, boyauymyz singen adamdarmyz. Qalay "qisyq" tәrbiyeledi, solay qisyq bolyp qala beremiz. Bizdi ÓTIRIK bolsa da bir iydeolo­giya­men "ulandyrdy" ghoy. Qazirgi jastar she? Qyzyl imperiyanyng kýireui qarsanynda, qirap jatqan kezinde, qirandysynyng ýstinde dýniyege kelgen jastar ne istep jýr? Olardyng aldy jigit jasy 25-ten asyp bara jatsa, arty mektep bitirip jatyr. Olar qanday iydeologiyalyq ústanymdargha sýienip, "mastyqpen" kimderding artynan erip jýr? "Qayghysy" qanday, "oyy" nede? Osyghan bir kóz jýgirtip kórelikshi...

Birinshiden, olardyng bilim dengeylerin baghamdayyq. Biletinim: qazirgi mektepterding kórneki qúraldarmen jabdyqtaluy jetkilikti dәrejede emes. Joghar­ghy synyptargha ótken sayyn TEST degen pәleketke "tynghylyqty" dayarlau bastalady da, testke qatysy joq pәnder qarang qalady. Balalar óz betterimen oilanudy qoyyp, tapsyrmalardy kózsiz jattap alugha kóshedi. Al jattap alynghan nәrseni qaytalap otyrmasan, úmytylyp qalatyny taghy da belgili. Sóitip, jatpay-túrmay jattaudyng arqasynda jogharylau ball jinap, joly bolghandary joghary oqu oryndaryna týsip jatady. Qalghandary kolledj, liyseylerge ilinuge úmtylyp, әiteuir bir mamandyq iyelenuge talpynady. Osy oqu oryndarynan da jaqsy mamandyq alyp shyghatyndaryna kýmәnim bar. Al oqu oryndarynyng bilim berumen qatar negizgi mindetterining biri - azamat tәrbiyelep shygharu. Osy mindet qalay jýzege asyryluda? Ózimning bayqaghanym: ótkende "Saryarqa" kinoteatrynyng artynda ótken kezekti bir mitingige bara qalsam, bir joghary oqu ornynyng qauipsizdik qyzmetinde júmys isteytin tanysym jýr. Ony osynday sharadan kórip qalghanyma tandanys bildirgenimde ol sybyrlap qana: "Nәke, bizderdi studentterimizdi andugha jiberdi", - dedi. Jaqynda ghana bir dosym ózinin student qyzynan 25 qyrký­yek kýni eshqanday oppozisiyanyng jinalysyna barmaysyndar degen qolhat aldyryp alghany turaly aitty. Búl - mening biletinderim ghana. Al dәl osynday súmdyqtardyng qanshasy bolyp jatqanyn qaydam... Osydan keyin búl jastardyng boyynda AZAMATTYQ qalay qalyptasady? Olar erteng de qolynda biyligi bar bir demagogtyng "qúrbany" bolyp kete beredi ghoy...

Ekinshiden, jastardyn qanday iydeyalardyng sonynan ilesip jýrgenin biraz sholyp shyghalyq. Qaptaghan diny sektalardyng jatpay-túrmay jastardy óz jaqtaryna tartyp jatqandary bәrimizge de belgili. Bir joly ózim baryp "IYegovo kuәgerleri" shirkeuine kirip kórdim. Almatynyng tau bókterinde ornalasqan shirkeude adamnyng sanasyna u qúng qyzu jýrip jatyr eken. Meni kórgen qazaqtyng qyz ben jigitteri qaumalay túryp, súraqtaryn jaudyryp jatty. Týsingenim: Qúdaydyng evrey halqyn sonshalyqty nege sýietinin men әli de bilmeydi ekenmin. Al qazaqtyng órimdey úldary men qyzdary top-topqa bólinip alyp, "nege sýiedi, nege sýiedi?" - dep alyp, oghan ózderi japa-tarmaghay jauap berip jatty. Al múnday shirkeuding Qazaqstanda kóptep tabylatyny anyq. Bir top jastardan aiyryldyq degen osy...

Múnan da soraqysy - músylman dinin jamylyp alyp, súrqiya tirlikterin istep jatqan sektalardyng qaptap ketkeni. Olardyng sanyn, ol jerlerde qansha jastardyng ulanyp jatqanyn eshkim de tap basyp aityp bere almaydy. Ózime belgili bolghan bir jaytty aita keteyin. Apaly-sinilili tete ósken eki qyz Almatydaghy joghary oqu oryndaryna oqugha týsedi. Tәrbiyeleri orysshalau bolghan eken. Áke-sheshelerining jaghdaylary jaman bolmaghandyqtan, ekeuine bólek pәter jaldap bergen. Osy eki qyzdy bir diny sekta qoldaryna týsirip, túmshalandyryp kiyindirip, "taza qúday jolyna" týsirip qoyady. Ol ekeui әke-sheshelerining bergen tiyn-tebenderin janaghy sekta basshylaryna berip, ózderi "nesibemiz qúdaydan" dep ash jýredi. Aqyrynda ekeui de qúrt (tuberkulez) auruynyng ashyq týrine shaldyghyp, oqu da joq, toqu da joq әke-sheshesining ýiinde "domashniy areste" otyr. Olar kitap oqymaydy, teledidar qaramaydy, toy-tomalaqqa barmaydy, barlyq salt-dәstýrdi moyyndamaydy. Jalyndap túrghan eki jasóspirim qyzdyng "ottary" osylaysha sóndi. Múnday, bolmasa osyghan úqsas mysaldy kez kelgen adam ózining ainalasynan kóre alady. Qazirgi jastarymyzdyng kóbisining siqy osynday...

Al endi jastardyng basyndaghy osynday jәne basqa da jaghdaylar nelikten bolady degen mәselege birer sóz. Mening oiymsha: búl bizding әli de Últtyq Memleket emestigimizden. Sondyqtan da bizde jastardy últtyq negizde tәrbiyeleytin baghdarlama da, túghyrnama da joq. Al onday qújatsyz jastarymyz aua jayylyp ketedi, solay bolyp ta jýr. "Núr Otannyn" jastar qanaty basqarghan әrtýrli jastar úiymdary bir nәrse jasaghan siyaqty bolghandarymen, olar bir rettik qana sharalar týrinde qalyp qoyyp jýr. Memleket tarapynan últtyq mýddege negizdelgen jalpygha birdey jastar turaly baghdarlama jasalmay, jastarymyzdan aiyryla beretin bolamyz. Olar betterine kýle qaraghandardyn, tiyn-tebenning shet jaghasyn kórsetkenderdin eteginen ústap kete beretin bolady. Qazirgi biylikten de qayran joq. Olardy da týsinuge bolady. Biylikte otyrghandar tolyghymen derlik búrynghy kommunister men komsomoldar desek, qatelespeymiz. Onyng ýstine olar - qyp-qyzyl kommunister men komsomoldar. Olardyn syrtqy ónderi ózgergenderimen, ishki dýniyeleri solayymen qaldy. Alghan bilimderi, kórgen tәrbiyeleri, istegen isteri - barlyghy da Kenes Odaghy kezinde qalyptasqan. Al ol kezde últshyl bolu - baryp túrghan qylmys bolyp tabylatyn.

Qazirgi kezde, bәrinen de joghary ÚLT, ÚLTTYQ MÝDDE ekenin týsingen azamattardyng negizgi maqsaty - sonymyzdan kele jatqan jastargha osy qúndylyqty sindiru bolyp tabylady. Sonda ghana qazirgi jastar Últtyq Memleket qúra alady. Sol kezde baryp biz bolashaq jastardyng nyq qolynda ekenin biletin bolamyz.

Naghashybay Esmyrzaev,

Almaty qalasy

"Jas alash" gazeti