Qazir qoghamdyq sana ózgerdi. Uaqyt kimning jenimpaz, kimning jenilgenin dәleldedi.

"Soghysta Germaniyany tyqsyrdyq" dep kýpinetin Resey qazir German memleketining qolyna su qúiyp bere almaytyn halde.

Jylda bir-aq kýn, 9 mamyrda ghana Gitlerdi jengenin eske alady. Yaghny 365 kýnning bir ghana kýni jenisten, qalghany jenilisten túratynyn әr reseylik moyyndaytyn kez alys emes.

Sananyng janghyruy, shyndyqty moyyndau, aqiqatqa tikke qarau qazir qazaq qoghamynda bolyp jatqan ýrdis. Áleumettik jeli qoldanushylardyng deni "Úly Otan soghysy" degen tirkesten "jyn kórgendey" ýrkip, reseyding alabajaq lentasynan bas tartyp jatuy tegin emes. Sebebi, Resey qazir qazaq ýshin - "jenilgen el". "Jenilgen eldin" jalghan jenisin "Úly Otan soghysy" dep әspetteuge arlanatyn úrpaq dýniyege keldi.

Biz Ekinshi dýniyejýzilik soghysqa mәjbýrlikten qatystyq.

Sol mәjbýrlikten qynaday qyrylghan qazaqty Resey qajet etpeydi, qazir.

Soghysqa qatysqan 1 mln. 200 myng adamnyng erligin úmytyp, tek orys soghysqanday, tek orys erlik jasaghanday iydeologiya jasaugha talpynyp jatyr. Songhy kezde týsirilgen orys kinolarynda bir aziyalyqtyng bolmauy tarihtyng betalysy mýldem bólek baghytqa týskenin kórsetedi.

Demek biz de aqiqatty ashyp aitatyn kez keldi degen sóz.

Resey jenildi. Jenilgendigi sebepti 1941–1945 jyldary Qazaqstannyng auyl-selo enbekkerleri maydangha 5829 myng tonna astyq, 734 myng tonna et jәne basqa azyq-týlikter, ónerkәsip ýshin shiykizat bergenin moyyndamay otyr. Múny moyyndasa, qazirgi Reseyding 1 kýndik jenisi, bir kýndik quanyshynyng egesi biz bolyp shygha kelemiz. Al, 364 kýndik jenilisine ózderi kinәli ekeni aidan anyq dýniyege ainalady.

Soghys jyldarynda Kenes Armiyasynyng qataryna 1 mln 200 mynnan asa qazaqstandyqtar shaqyryldy, 20-dan astam atqyshtar diviziyasy men basqa da әskery bólimder qúryldy. Maydangha 14,1 myng jýk jәne jenil avtomobilideri, 1,5 myng shynjyr tabandy traktor, 110,4 myng jylqy jiberildi. Búl da Reseyge bir kýndik quanysh syilaugha qazaqtyng qansha ter tókkenin aighaqtaytyn derek. Ózi bir-aq kýndik quanyshqa ózgeni ortaqtastyrugha beyilsiz elge jauap berip keregi de joq. Biz Tәuelsiz elmiz. Tәuelsiz el, Azat el әlemdik sayasy oqighalardan syrt qala almaydy. Ekinshi dýniyejýzilik soghys bizdi de syrt ainalyp ótpedi.

Biz búl soghysta negizinen komunistik iydeologiyadaghy Resey tarapynda maydangha kirdik. Al, Mústafa Shoqay qúrghan Týrkistan legiony sapynda keybir qazaqtar otarshyl imperiyagha qarsy kýresti.

Jýzdegen myng qazaqstandyqtar erligi ýshin ordendermen jәne medalidarmen marapattalyp, qazaqstandyq 500-den astam jauynger Kenes Odaghynyng Batyry ataghyn aldy.  T. Biygelidinov  eki mәrte Kenes Odaghynyng Batyry ataghyna ie boldy. Reyhstagta R. Qoshqarbaev jenis tuyn tikti.

Osynday derekterding birin de joqqa shygharmay, jana kózqarasta óz tarihymyzdy jazugha tiyispiz. Múnyng bәri qazaqtyng qanday batyr el ekenin әlemge әigileytin jaghdayattar.

"Resey atalar enbegin elemeydi" dep qarap otyrmay, kez-kelgen maydanda qazaqtyng mereyi ýstem bolyp, qarsylasyn ondyrmaytynyn úrpaq sanasyna sinire biluimiz kerek.

Jogharyda aty atalghan azamattar Resey ýshin emes, qazaqtyng batyrlyghyn әlemge moyyndatu ýshin shayqasqa kirgen degen iydeologiya jýruge tiyis.

Áytpese, ekinshi dýniyejýzilik soghysta nemister jaghynyng barlyq shyghyny – 457 myng adam bolghanyn, al Resey bir ghana qalany qorghau ýshin 2 mln. әskerin qyryp alghanyn aityp masqara bolatyn zaman bayaghyda ótti.

Shәriphan Qaysar

Abai.kz