Mening internet sayttargha el turaly, últ turaly jazghandaryma qarsy birnәrse aitqansymaq bolatyn bayghústar bar. Menin  dostarym olardyng kim ekenin de biledi. Olar mening «Týp-túqiyan...» degen ótirik kitapty, Balghabek Qydyrbekúlyn, Asanbay Asqarovty, D.Qonaevty synaghanym ýshin meni ayaqtan shalyp otyrugha tyrysady. Búl naghyz nadandyq qoy?

1. Qazaqstanda qazaq tilining órken jangyna orys últynyng ókilderi ghana qarsy. Áriyne, qazaq tiline orystardyng bәri qarsy emes te shyghar. Biraq qazaq tiline qarsylardyng bәri orystar. Basqa últtardyng eshqaysysy qarsy emes.

2. Qazaqstandaghy telearnalarda arsyzdyq pen azghyndyq turaly kórsetilimder óte kóp. Onyng ýstine búl telearnalar qazaqty últtyghynan aiyrudyn, jas úrpaqty últtyq sanasynan, últtyq namysynan aiyryp, mәngýrttendiruding basty qúralyna ainaldy ma dep qorqamyn.

3. Islam dinindegi halyqtarda ghana «Obal», «Sauap» jәne «Iman» degen sóz, yaghny úghym, týsinik bar. Adam balasynyng adamdyq qasiyetining eng basty sharty derlik búl ýsh sózdi eshkim ne aghylshyn, ne orys tiline tәrjimalay almaydy. Óitkeni, olarda «obal», «sauap», «iman» degen úghym mýlde joq.

4. Qazaqtyng әrbir halyq әni «Oy, Alla-ay», «Dýnie jalghan», «Ótedi-au dýniye», «Jiyrma bes qayta ainalyp kelmes maghan» dep ishki tolghanysty, tereng tebirenisti, ormanday qalyng oidy, kýrsinisti ah úryp syrtqa shygharyp otyrady. Al orystyng halyq әnderinde onday tereng oilylyq, tereng tolghanys joq. Olardiki kóbine «kalinka moya», «shumel kamysh», «utky letyat», «oy zimushka, zima» degen siyaqty bir mezgildik, merzimdik, eng әri ketkende ótkendi eske alu ghana bop keledi.

5. Qazaq jerinde ósirilgen, qazaq jerinde orylyp, bastyrylyp úngha ainaldyrylyp, dýkenderde satylyp jatqan nandardyng ataularyna sheyin «Moskovskiy», «Borodinskiy», «Yarovoy», «Petropavlovskiy», al sýti «Moe moloko», «Zorikin lug», «Mumunya», airany «Kefiyr», «Prostokvasha» t.b. oryssha bolghanynan-aq qazaqtyng әli de Resey búghauynan shygha almay, al basshylary ólse de oryspen birge óluge dayar ekenin angharu qiyn emes.

6. Bereketi ketken búl elding reketi de deputat

7. Sanatqa kirmeytin aqyn Senatqa kirdi.

8. Qazaq jerining – repeti, tilining – bereketi, әnining әri, әdebiyetining әsirese poeziyasynyng mәni ketti. Ásirese, «Aytys» poeziyanyng qadirin ketirdi.

9. Biz 25 jyl ishinde qasiyettilerimizdi qan qyldyq, qasiyetsizderimizdi nәn qyldyq.

10. Qazaqstanda «Parasat» ordeni paryqsyzdar men parasatsyzdargha da berile beredi.

11. Qazaqstan basshylary eldi órkendetip, damytqanyn dәleldeu ýshin әldeqashan ótip ketken qazaqtar qymyz iship, orystar mahorka shekken zamandarmen salystyrady.

12. Qazaq dinbasylary Múhammed (s.gh.s) payghambarymyzdyng esimin qazaqshagha beyimdeymiz dep Múqambet dep jazady da orystyn, mysaly Putinning ne Medvedevting familiyasyndaghy bir әripti ózgertuge arty shydamaydy.

13. Tarihta qazaqty eng kóp qorlaghan, eng kóp zorlaghan atyp asyp, qayta-qayta qoldan asharshylyq úiymdastyryp, eng kóp qyrghan qytay da, jonghar da emes. Endeshe, oyau qazaq, tәuelsizdik alghan qazaq bolsang ol qay últ ekenin aitshy!

14. Astanasynyng aty joq, ózderi ósirip óndirgen nany men sýtining aty oryssha, óz tarihyn Resey tarihshylarynyng jazghandarynan oqyp, solardyng jazghandaryn shyndyq dep oilaytyn últ – qazaq qana.

15. Qazaq búryn «ýige kirgen jylannyng basyna aq qúiyp shygharatyn» edi, qazir syrttan kelgenderge týgel múnay qúiyp beretin boldy.

16. Qazaqstanda Qúdaygha til tiygizgenderge sot joq, al bir әkimge, ne әkimshikke qatty aitsang ne sottalasyn, ne aiyppúl tóleysin.

17. Qazaqstanda medalidar medalionsha taratylady.

18. Biylik – quyrshaq teatry. Al patshanyz bir alpauyt eldin  quyrshaghy bolsa ózining jan-jaghyna, parlamentke quyrshaqtardy, ýkimetke úry-qarylardy, alayaqtardy, nadandardy jinaydy. Sóitip, ol elde jaman túghyr attar – túlpar  atanady, qarqyldaghan qarghalar – súnqar  atanady.

19. Qazir Qazaqstanda «Núr» degen sózding әbden qadiri ketti. Anau da – núr, mynau da – núr, qala da – núr, auyl da – núr, dýken de – núr, ashana, monsha, vokzal, әuejay, dәrihana t.b. týgel núr tek «Núr-dәrethana» degen dәrethana joq. Álde ol da bar ma?

Qysqasy:           Aldymyzda búldyr qogham, búldyr el,

Biraq sony kim týsiner, kim biler?

Oyyn qoyyp, oigha alghanyn istep jýr.

Qúdaygha da tәuelsiz iyt, týlkiler.

Jaratqasyn oiy erkin adam qyp,

Kelmey eshbir qalybyna qamalghym,

Úyasyna u qúighym kep túrady

Órisi – ken, peyili – tar zamannyn, – dep aighay salghym keledi de túrady.

Myrzan Kenjebay

Abai.kz