Júmys ornyma avtobuspen barghandy jaqsy kóremin. Halyqpen birge jýrgenge ne jetsin! Kóp nәrsege kóz jetkizesin! Biz qalay ómir sýrip jatyrmyz? Túrmysymyz qanday? Mәdeniyetimiz qanday? Bәrin bayqaugha bolady. Basqasyn aitpay-aq qoyalyq, bir nәrse kózge úryp túrady. Ol - egoizm. Qazaqtardy qatygezdik jaylap barady dep jylaghymyz kelmeydi. Dey túra, kóp jaghdayda adamdy adamnyng mensinbeytin qasiyeti kýn ótken sayyn kýsheyip bara jatqanday әser qaldyratyny qaryn ashtyrmay qoymaydy.
Jolaushylardyng jadyrap otyrmaytyny óz aldyna, kópting kózin shúqyghanday bolmayyq, jalqy adamdy aitsaq ta jetkilikti. Al, avtobustaghy jalqy adam - konduktor. Mine, osy konduktordyng ózi «kisi»! Saghan qaramaydy da. Janaryn tiyn-tebeninnen almaghan kýii biyletindi teris ainalyp bara jatyp berip ketedi. Seni Mekkege arqalap apara jatqan adam búlay mindet qylmas! Búrynyraqta «halyqqa mәdeniyetti qyzmet kórsetu» degen termin bar edi. Qazir ony úmyttyq. Asy bolsaq qayttyq, bizdegi egoizm tang atpay jatyp dәl osy avtobustan bastalady. Keshke deyin onyng talay týrin kóresiz. Degenmen, bәrin tizip otyrghyng kelmeydi.

Júmys ornyma avtobuspen barghandy jaqsy kóremin. Halyqpen birge jýrgenge ne jetsin! Kóp nәrsege kóz jetkizesin! Biz qalay ómir sýrip jatyrmyz? Túrmysymyz qanday? Mәdeniyetimiz qanday? Bәrin bayqaugha bolady. Basqasyn aitpay-aq qoyalyq, bir nәrse kózge úryp túrady. Ol - egoizm. Qazaqtardy qatygezdik jaylap barady dep jylaghymyz kelmeydi. Dey túra, kóp jaghdayda adamdy adamnyng mensinbeytin qasiyeti kýn ótken sayyn kýsheyip bara jatqanday әser qaldyratyny qaryn ashtyrmay qoymaydy.
Jolaushylardyng jadyrap otyrmaytyny óz aldyna, kópting kózin shúqyghanday bolmayyq, jalqy adamdy aitsaq ta jetkilikti. Al, avtobustaghy jalqy adam - konduktor. Mine, osy konduktordyng ózi «kisi»! Saghan qaramaydy da. Janaryn tiyn-tebeninnen almaghan kýii biyletindi teris ainalyp bara jatyp berip ketedi. Seni Mekkege arqalap apara jatqan adam búlay mindet qylmas! Búrynyraqta «halyqqa mәdeniyetti qyzmet kórsetu» degen termin bar edi. Qazir ony úmyttyq. Asy bolsaq qayttyq, bizdegi egoizm tang atpay jatyp dәl osy avtobustan bastalady. Keshke deyin onyng talay týrin kóresiz. Degenmen, bәrin tizip otyrghyng kelmeydi.
Eng soraqysy sol, egoizm endi «temir jәshikten» moynyn qyltita bastady. Jana jyldyng alghashqy kýnderining birinde teledidardan qazaqsha habar kórip otyryp, jaghamyzdy ústadyq. Bir әnshi shyqty. Aty-jónin aitpay-aq qoyayyq, jarnamalaghymyz kelmeydi. Elirip otyryp aitqan sózi jýikege qatty әser etti. TV gazet emes, dәl sitata keltire almaysyn. Mazmúny mynaday: «Men shou-bizneste segiz jyl boyy әn salyp kele jatyrmyn. Sender nege әli kýnge deyin meni tanymaysyndar?!».
Búghan deyin de әnshi qauymyna degen simpatiyamyz shamaly edi. Myna sózden keyin «tipti ýndey almay qaldymnyn» kebin kiydik. Shynynda da osy sóz egoizmning naghyz kókesi boldy. Ánshi inimizshe syrnaylatsaq, dýniyening tiregi - shou-biznes. Oghan qosa taghy bir jigitimizding aitqanyna sensek, qazir halyqty tek әnshiler tәrbiyelep jatqan kórinedi. Al, kerek bolsa!
Qauip sonda, egoizm kýnderding kýninde nigilizm degen aurudy tughyzbay qoymaydy. Búl syrqattyng da týri kóp. Kórkemdik zandylyqtardy joqqa shygharatyn estetikalyq nigilizm әsemdikting baryna kýmәn keltiruimen erekshelenedi. Tanymdyq degen tegi búdan da qorqynyshty. Ol aqiqatqa qol jetkizuding tipten mýmkin emestigin nasihattaydy.
Bizding qoghamymyzda etikalyq nigilizm basymdyq alghangha úqsaydy. Ol jalpyadamzattyq moralidy, tútastay alghanda izgilikting baryn joqqa shygharady. Pessimizmge aparyp tireytin osy jol adamnyng ózine degen senimin joghaltuyna әkelip soghady. Senimsizdik payda bolghan jerde kez kelgen adam mindetti týrde maskirovkagha barady. Al, búl óz kezeginde biz kýnde avtobustan kórip jýrgen jasandy egoizmdi tudyrmay qoymaydy. Jasandy deytin sebebimiz, ol - qúnardan qalqiyp shyqqan egoizm emes, taqyr jerde túrghan egoizm.
Qarapayym týsindirsek, shylqyghan shonjardyng órkókirektigi baylyqtyng buyna negizdeletini ras. Al, konduktor men qabyldau bólmesinde otyrghan shynashaqtay qyzdyng tәkapparlyghy nege negizdelgeni kóp jaghdayda týsiniksiz. Aynalyp kelgende, búl egoizm jalghan namysqa ghana qúrylyp túr. Basqa eshtene de emes.
Atalmysh úghym eng aldymen «joqqa shygharu» degendi bildiretinimen alandatady. Shynynda da bardy bar, joqty joq dep aitpau jaqsylyqqa aparmaydy. Búl týsinikting týbine terenirek ýnile týssek, belgili bir nәrseni joqqa shygharatyn kesir qasiyet adamnyng sharasyzdyghynan tuady. Jasampazdyq qúdyretine qol jetkize almaghan pende osy osal túsyn býrkemeleu ýshin amalsyz egoizmge úrynady. Qoghamda ózin moraldyq túrghydan saqtap qaludyng búdan asqan tәsili joq.
Ivan Turgenevtyng keyipkeri esinizde bolar. Bazarov ómirdi jalghyz ózi ózgerte alatynyn maqtanyshpen aitpay ma?! Jaghday da, orta da jәne uaqyt ta oghan eshqanday tosqauyl qoya almaytynyna panqitynyn jadynyzda janghyrtyp kórseniz, kóp nәrsening beti ashylady. Ol basqa adamdardy da, tipti tútastay qoghamdy da ózining ynghayyna keltirudi armandau arqyly ainalasyna qanshama qolaysyzdyq tudyrady?! Álgi әnshi jigitimiz de sol soyyp qaptap qoyghan Bazarovtyng ózi dersin. Býkil qazaq sonyng әnin tyndap otyruymyz qajet! Jasymyz da, jasamysymyz da shou-biznesten ghana nәr aluymyz kerek! Ne degen nigilizm, a?! Kelisemiz, biz pikirler әraluandyghyn әrqashan qúrmetteuge tiyispiz. Biraq, bir әnshining pikirin ghana dúrys dep tanudy, ony basqalargha zorlyqpen tanudy týsinu - mýmkin emes.
Talaspaymyz, bizding shou-bizneske eshqanday qarsylyghymyz joq. Ol da qazirgi kýni qajet dýniyelerding biri. Óitkeni, «massovaya kulitura» kóp kisige kerek. Terapiyalyq ónerding týbine balta shabudan bereket tabam deu - beker is. Osy mәdeniyet bolmasa, biraz balaqaydyng ómirge qúshtarlyghy seme bastar edi. Sondyqtan da búl ónerge soghys ashudan aulaqpyz. Dey túra, «biz bolmasaq, bәri qarang qalady» degen nigilistik qasang kózqaraspen de kelisu qiyn. Óitkeni, bireuler qarang qalghanymen, bireuler qarang qalmaydy. Keshiriniz, biz barlyq ónerding beybit qatar ómir sýrgenin tiler edik. Sol arqyly nigilizmge qarsy dauys beruge barmyz. Qarapayym qayyrsaq, óner ataulynyng ólmegenin qalaymyz, sonymen birge «sening janyndy biz ghana alyp qalamyzgha» kelip sayatyn tayaz sózge de sengimiz kelmeydi. Býgingi әngimening eng basty rasionaldy dәni osynda jatyr.
Álgindegi habarda endi biri kompiuterding kózin jong kerek dep tabandap otyryp aldy. Au, aghayyndar-au, býkil adamzattyng jarty júmysyn jalghyz ózi atqaryp otyrghan tolaghay tehnikany tirshiligimizden qalay syzyp tastaysyn! Óite almaysyn. Óitkeni, ómirimizge dendep kirip alghan, ózining qajettiligine týbegeyli moyyndatqan qúdyreti kýshti qúral endi «men osy senderge kerekpin be?» dep súramaydy da. Býgin býkil әlemdi әldiylep otyrghan kompany qúrtsan, dýnie jýzining barlyq nýktesinde haos bastalady. Adamzat abdyrap qalar edi. IYә, onyng kesel qyrlary da kóp. Alayda, biz onyng ózin emes, ziyandy jaqtaryn joimen ainalysqanymyz jón. Jalpy alghanda, kez kelgen damu ózining logikalyq jolymen jýretinin eskere bermeytinimiz de kóp jaghdayda manadan beri aityp otyrghan nigilizmning auylyna alyp keledi.
Habardyng ón boyynda bir ghana sóz kónilden shyqty. Akademik Asqar Júmadildaev aitty: «Jazu - sizding qúqyghynyz, oqymau - mening qúqyghym». Qúlaqqa qonady. Nigilizm auruynan aiyqtyratyn oqshau oi. Ómir sýrip jatqan adamnyng azamattyq, ruhany jәne taghy basqa tolyp jatqan aspektilerdegi qúqyghyn eshkimning de shekteuge qaqysy joq. Oghan «sen mynany oqy», «sen shetelding mulitfilimin qarama» degen tәrizdes nigilistik núsqau beru әste abyroy әpermeydi. Astananyng kitap dýkenderinen qazaq ertegiler jinaghyn taba almaghan balalardy «Ertóstikti bilmeydi, Shrekting shyrmauynda qaldy» dep jazghyrugha bola ma?! Otandyq ónimder defisiytin ózimiz toltyra almay otyrsaq, ol ýshin basqalardy kinәlau - sharasyzdyq. Naryqtyq qatynastargha kóshting eken, endi bizden biznes súramaydy, óz óniming bar ma, joq pa, shetelden әkelip ýiip tastaydy. «Jaqsysynan - ýiren, jamanynan - jiyren». Endi tek osy prinsipti basshylyqqa alu qajet. Ómirding realiyi osy!
Óz óniming ótpey jatsa, ózgeni emes, ózindi kinala. Bәsekege qabyletti bolugha beyimdel! Namysyndy oyat! Basqalardan oq boyy ozyq bolu ghana bizdi myqty memlekettilikke jetkize alady. Qalghan joldyng bәri beker. Bóten elding tauaryn әkeluge tyiym salumen mәsele sheshilmeydi.
Qazirgi jahandanu zamanynda sekund sayyn sartyldap týsip jatqan aqparattar men oqighalardyng bәrin bilu de mýmkin emes. Ne kóp, gazet kóp, ne kóp, әnshi kóp. Degenmen, tútas halyqtyng dýniyening bәrin bilip otyruy - aqylgha syimaytyn is. Árkim kóniline jaqyn, ózin qyzyqtyratyn qúndylyqtargha qúshtarlyghyn saqtap qalugha tyrysady.
Bizneste shyn mәnindegi bәsekelestik ózining apogeyine jetkende, rynok aliternativti tauarlar men qyzmetterge týpkilikti tolghanda baryp biz «shirpotrebten» qútylamyz. Tek sapaly tauar ótetin kezde baryp «Talgham» degen kategoriya arenagha shyghady. Osy úghym óz kezeginde bizding jýregimizde ýlken mәdeniyetti ornyqtyra alady. IYә, iyә, Jýregimizde. Mәdeniyetting astanasy - Jýrek. Izgilikke úmtylghan adam ghana mәdeniyetke qol jetkizedi. Izgilikke úmtylghan adam ghana Gumanist bola alady. Áriyne, jekelegen adamdar búl dәrejege әldeqashan kóterilgenin joqqa shygharmaymyz. Búl jerde tútas qoghamdaghy jaghdaydy aityp otyrmyz. Bәsekelestik pen talgham tirshiligimizge kirmey túryp boyymyzdaghy egoizm men nigilizmnen qútylatynymyzdy kesip aitu qiyn. Sóilemdi keri qaray búratyn bolsaq, bәrimizdi ýlken Mәdeniyettilikke aparatyn Bәsekelestik pen Talgham bizding qoghamda әli qalyptasyp ýlgergen joq.
«Qazir eshkim kitap oqymaydy» dep renjiytin keybir jazushylar qalyng oqyrmandy jalpylama kinәlaudan góri múnyng sebep-saldaryn óz jazghandarynan izdegeni dúrys. Búl tek jazushylyqqa ghana qatysty mәsele emes. Kez kelgen ónerde de osy formulagha jýgingen jón. Vanessa Mey «skuchno» sayraytyn skripkanyng ózin sýiispenshilikpen tyndattyra bilgen joq pa? Zorlap emes, zeyin audarta! Jana pishin arqyly! Qay kezde de halyqty ónerge osylay qyzyqtyrar bolar!
Qúndylyq bitkenning bәri de biznesting prinsipterine egizding synarynday óte úqsas. Sapaly zat ghana pyshaq ýsti ótedi. Úsynys súranys bolsa ghana jasaluy shart. Árkim qajetti zatyn satyp alady. Júrt kórpesine qaray kósiledi. Qarjysyna qaray tamaq iship, qaltasyna qaray kiyinedi. Qansha jerden jarnamalaghanynmen, elding satyp alu mýmkindigi men talghamyna sәikes kelmeytin tauardy ótkizu qiyn.
Ónerde de solay. Kópting kókeyindegini dóp basqan óner tuyndysy ghana rezonans tudyrady. Biz ózimiz týsinetin ónerdi ghana baghalaymyz. Oy órisimiz jetken jerdegi shygharmany qabyldaymyz. Tisimiz batatyn dýniyege túshyna alamyz. Qansha jerden jarnamalaghanynmen, jekelegen adam qajetsiz nәrseni kerek etpeydi.
Áriyne, búl jerde uaqyt faktorynyng rólin de aitpay ketuge bolmaydy. Shynayy óner óz zamanynda qabyldanbauy da - ómir paradokstarynyng biri. Biraq, shedevr kýnderding kýninde bәribir moyyndalady. Aghylshyn Artur Bleyk esterinizde me? Otandastary poeziyasyn týsinbegendikten Parijge ketip, sol jerde qaytys bolghan oghan britandyqdar jýz jyldan keyin ah úrghany tarihtan belgili. Aqyn mýrdesin Angliyagha әkelip jerlegen besinshi úrpaq Fransiyagha memleket qazynasynan 1 million dollar aqsha tóledi emes pe? IYә, naghyz óner osylay tabyndyrady.
Halyq bar, jeke adam bar. Jalpydan jalqyny bólip qarastyrghanda týrlerding әr aluandyghyna tap bolatynyng aqiqat. Bireu - bilimdi, bireu - ortasha, bireu - bilimsiz. Intellektualidardy maqtap, kókalajalpaq bolyp, kókke kóteruding qajeti joq. Bilimi tómenderdi tabalap, tas laqtyryp, tysqary tastay almaysyn! Myqtylardyng da osal tústary ózderinen artylmaytynyn kózimiz kórip jýr. Álsizderding de әlem әinegindegi әsemdikti әspettey almasa da, әdemilikten әser alatyny anyq.
Alla-taghaladan asqan óner iyesi joq! «Kosmos» degen sózding audarmasy súlulyq ekenin qazir ekining biri biledi. Jer de sonday әdemi. Tau da. Tas ta. Ózen-kólder. Kókoray shalghyn, gýl, oghan qonghan kóbelek, bәri-bәri - Jaratqannyng bizge jibergen әdemi syilyqtary. Áne bir әnde aitylatyn «sebezgi núrgha shomylyp jatqan Kýn» men «erimey jatqan bir qyrau» da qanday keremet! Keskindemeshi de, jazushy da, kompozitor da osy Allanyng jandy suretin negizge alyp tuyndyger atanady. IYә, olar Tәnirding tabighy tuyndylaryn basqalargha qaraghanda kóbirek sezine biledi. Sodan baryp, tvorchestvo tuady. Áriyne, әlemdik әdebiyet pen ónerdi kózge ilmeytin toghysharlarlar da jer betinde az emes. «My jiyvem v epohu, kogda neobhodimy toliko bespoleznye veshi» degen Oskar Uaylid әli kýnge deyin bizben birge ómir sýrip jýrgen sekildi. IYә, ýshinshi mynjyldyqta ómir sýrip jatyp óner ataulynyng qadyr-qasiyetin bilmeu óresizdikke úryndyratynyn úqpaytynymyz - әriyne, etikalyq egoizmning naq ózi.

Qazaqqa nigilizm qauipti me? - 2

Nigilizm degen aisbergting kózge kórinip túratyn segizden bir bóligi ónerding ainalysynan tuyndaydy. Birinshi bólimdegi әngimening saghyzday sozylyp ketkeni de sondyqtan. «Tyghylyp» túratyn segizden jeti bóligi - basqalar. Qartaudyng astyna ýnilsen, qalghandaryn da bajaylaysyn. Qazir bay kedeyge múrnyn shýiiretin boldy, al, kedey ózinshe kerdendeydi. Býgingi kýni dýniyesi týgel kisi ynghyrshaghy ainalghan bayghústy, al «syghargha biyti, ýrerge iyti joq» bishara kózin may basqan shonjardy joqqa shygharyp jýrgeni de - túrmystyq nigilizmning klassikalyq ýlgisi! Óitkeni, taqyr adamgha tóbeden qarau da, baylyqty jiyirkenishpen qyzghanu da joqqa shygharudy bildiretini beseneden belgili. Ári qaray kettik. Sheneunikting qarapayym halyqty kózge iletini shamaly. Al, búqara jogharydaghylargha senimsizdikpen qaraytyny taghy ras. Búl jerdegi biylikting egoizmi men halyqtyng selqostyghy da birynghay joqqa shygharu bolyp tabylady. Alayda, osynday nanymgha negizdelgen nigilizmning qay týri de jeniske jete almaydy. Múny tarihtan jaqsy bilemiz. Sebebi, nigilizm - ózining o bastauynan jasampazdyqqa qúrylmaghan kózqarastar jiyntyghy.
Jalpy nigilizm atauly qalay payda bolady? Bizding oiymyzsha, múnyng arghy bastauynda adamnyng jerlesterinen erekshelenu maqsaty jatyr. Kez kelgen qoghamda bireuler súlulyghymen, endi bireu kýshimen, kelesisi bilimimen oqshaulanady. Osy qasiyetterding arqasynda olarda egoizm payda bolady. Al, órkókirektik óz kezeginde jeke adamnyng ambisiyasyn tudyrady. Osy tizbek aqyr ayaghynda nigilizmge әkelip soghady. Qoghamdaghy múnday qúbylys basqalar ýshin qauipti me? Joq.
Nege? Siz songhy Pekin Olimpiadasynda gimnastikadan chempion bolghan bes sportshyny atap bere alasyz ba? Atap bere almaysyz! Gharyshta bolghan songhy bes kosmonavty she? Siz búlardy tegis týgendemeninizge sonshalyqty qapalanbaysyz. Óitkeni, bizding әrqaysymyzdyng jeke ómirimiz bar. Sony kýittep jýrmiz. Álgi sportshylar da, gharyshkerler de ainalyp kelgende eng aldymen óz túrmysyn jaqsartu ýshin sonday sharualardy atqardy. Sondyqtan da kez kelgen jeke adamnyng qoghamda erekshelenui basqalargha eshqanday qauip tóndire almaydy.
Belgili bir dәrejede jetistikke jetken kisi de ony basqalargha mindet qylmauy tiyis. Alla-taghalanyng aldynda súrauda túrghan molda «Men din jolynda qyzmet ettim» degende Jaratqan aitqan eken: «Sen múnyng bәrin óz qaraqan basynnyng jaghdayyn jasau ýshin istedin. Adam bolyp ómir sýru tipti basqa әngime». Kórdiniz be, qanday filosofiya?! Aynalyp kelgende, sening fonogrammamen әn salghanyng túrmaq, bes uaqyt namazyndy mindet qylugha qúqyng joq.
Áriyne, adam pendiligin istemey qoymaydy. Bәri emes. Dey túra, kópshiligi ekenine kýmәn joq. Keybireuler myna jalghanda ózining jasap jýrgen isin ghana keremet sharua dep kórsetkisi keledi. Býkil halyqtyng nazaryn soghan audartudyng әlegimen jýredi. Múny dýniyening kindigin ústap túrghanday is-qimylynan anyq angharasyn. Biraq, barlyq nәrsening ystyq-suyghy kýnderding kýninde basylady. Halyq bәrin elekten ótkizedi. Kimning kim ekenin anyqtap, әrkimdi óz ornyna qoyady. Búl - tek uaqyttyng isi. Nigilisterding ózderi de mezgil óte kele múnyng bәri Reseyding telebaghdarlamasyndaghyday «Minuta slavy» ekenin týsinedi.
Naghyz óner ghana mәngilik bola alady. Jogharyda aityp ketkenimizdey, ol bastapqyda qabyldanbay qaluy da ghajap emes. Óitkeni, qúndylyqtar qyryq qúbylyp, kýnde devalivasiyagha úshyrap otyrghan qazirgidey kezende taza óner tez ótetin jyltyraqtyng tasasynda qalyp qonguy da bek mýmkin. Biraq, shyn asyl býgin elenbegenimen, erteng mindetti týrde biyikke kóteriledi. Sózding keler jaghy, qoghamymyzda kóp talas tudyrghan «Kelin» filimin de osynday taghdyr kýtip túr dep oilaymyn.
Biraq... «Qazaq әdebiyeti» gazetining biylghy alghashqy nomerindegi Ermek Túrsynovtyng súhbatyna baylanysty bir oiymyzdy aitpay ketuge arymyz jibermeydi. Tughan halqynnyng kópshiligi búl tuyndyny týsinbedi dep sary uayymgha salynudyng qajeti bar ma, Ereke! Sen shynayy iskusstvo adamysyn, býkil qazaqqa renju artyqtau boldy!
Sóz joq, filimdi óz basym kórgen bette joghary baghaladym. «Kelin» - qazaq kinomatografiyasyndaghy tolaghay tabys. Naghyz kórkem tuyndy. Álemdik kinoónerinde janalyq ashqanymen de qúndy shygharma. Bir auyz sóz qoldanbay, tek kórinister arqyly kesek dýnie jasau búghan deyin eshkimning qolynan kelgen joq. Eng bastysy, tuyndydan eshqanday jasandylyq bayqamaysyn. Kórkemdik dәrejesi óte joghary dengeydegi otandyq filimning «Oskardy» qanjyghasyna baylay almaghanyna da qayghyrudyng qajeti shamaly.
Jalpy, nagrada men ataq degen nәrselerding barlyghy qoldan jasalatynyn qazir el biledi. Álemdegi eng zor ataq degen Nobeli syilyghynyng ózi o basynan әdiletsizdikke qúrylghanyn teriske shyghara almaysyn. Jaulasqan adamy matematik bolghandyqtan ghana osy salada syilyq taghayyndamaudy ósiyet etip ketken Nobelidi tiyanaqty týsinu qiyn. «Din - ghylymnyng atasy» dep Múqaghaly Maqataev aitpaqshy, matematika ghylym ataulynyng ishindegi eng sorlysy emes edi-au!
Ataq demekshi, marapat pen maqtaudy suqany sýimeytin Ábdijamil aghamyzgha baryp, sәlem berip shyqtym juyrda. Klassik «Songhy paryzdy» ólgenshe qysqartyp otyrghanyn kórip, mandayymnan ashy ter búrq etti: «Oybay-au, Ábe, mynauynyz ne? Jasap jatqanynyz qylmys. Qansha jerden avtor bolsanyz da, halyqtyng ruhany qazynasyna ainalyp ýlgergen kitapqa qol salugha qanday qaqynyz bar?». «Áy, slushay, seksennen asqan menen de ótip ketken konservator ekensin. Mark Tven «HHI ghasyrda tek әngime ghana oqylatyn bolady» dep aityp ketkenin sen bilesing be? Myna dalaqpanday dilogiyany endi kim oqidy?! Jazghanymdy keleshektegilerding de kәdesine jaratudyng qamy meniki. Mazamdy alma!».
Múnday jankeshtilikti, múnday halyq aldyndaghy jauapkershilikti kórsem, ne qyl deysiz?! Búl - ózinen basqany joqqa shygharu emes, basqalar ýshin ózin ózi joqqa shygharu emes pe?! Ádebiyetti ghana emes, әr nәrseni de ardyng isi sanaytyn metrden ýirenetin nәrse óte kóp. Kez kelgenimiz óz ózimizge sol kisi siyaqty talap qoya bilsek, sol kisi siyaqty jalghan namystyng jamylghysyn sypyryp tastasaq, órkeniyetke әldeqayda jaqynday týser edik!
Ábdijamil Núrpeyisov turaly jazghan sayyn býrkit turaly zamanauy anyz oigha orala beretini nesi eken?! Qazaqqa da, әlemge de ózin birdey tanyta bilgen kózi tiri biregeyimiz bolghandyqtan bolar, bәlkim! Anyzdy aitayyn. Sheteldik biznesmen «mynau keremet qús kórinedi, búdan payda tabugha bolatyn siyaqty» dep bir tau býrkitin satyp alyp, eline aparady. Tughan topyraghynda qansha jerden keremet ataulynyng nәni bolsa da, jat jerge beyimdelu býrkitke auyr tiyedi. Bayghús qús jana mekendi jersinbey, aua rayy da jaqpay, birazdan song tamaq ishudi tipten qoyady. Asylyn ardaqtay biletin, erkelete biletin, babyn taba biletin óz iyesindey qaydan bolsyn?! As ishuge kedergi keltirip túrghan bolar degen oimen túmsyghyn shauyp tastaydy. Bara-bara býrkit úshugha da jaramay, jer bauyrlap jatyp qalady. Jana qojasy denesi auyrlap ketken bolar dep qanattaryn qyrqa bastaydy. Týpting týbinde býrkit býrkit bolmay qalady, qysqasy. Búryn-sondy kórmegen qúsqa kelgen bette de tamsanyp, qaryq bolmaghan ózge júrt býrkitting bótendigin endi anyq biledi. Aqyry, býrkitti biznesmen alghan jerine әkelip tastaydy. Túmsyghy shabylghan, qanaty qyrqylghan býrkitti endi auylynda da eshkim tanymaydy, eshkim býrkit eken dep qabyldamaydy. Osylay!
Múny nege aityp otyrmyz? Kez kelgen halyq, kez kelgen adam ózining taraghan tamyrynan ajyramau kerek. Basqa eldi bastapqy tól qasiyetimen tabyndyru qolynan kelmegenning ózinde de, sol elding bolmysyna birigip ketuden saqtanuy tiyis. Al, biz she? Basqa elge barmaq týgili, óz jerimizde jýrip-aq býrkittik biraz qasiyetimizden aiyrylyp baramyz-au! Otanymyzda otyryp-aq túmsyghymyz shabylghan, qanatymyz qyrqylghan halyqtyng haline jaqyndap qalghan joqpyz ba?!
Býrkit býrkit ekenin bodandyqta jýrgende de tanyta bilse, naghyz býrkit bolady. Tughan eli Tәuelsizdik alghanda da bayaghy býrkit ekeni bayqalyp túrsa, naghyz býrkit bolady. Baltyq jaghalauy men Qap tauyndaghy halyqtar da biz bolghan bodanda boldy. Biraq, olar býrkittigining býrshigin de býldirmey saqtay bildi. Al, bizding qolymyzdan ol kelmedi. Óte ókinishti!
Bir biletinimiz, kez kelgen qoghamda satiralyq stilige súranys joq. Saliqaly sózge de adamdardy úiytu barghan sayyn qiyndap barady. Sondyqtan da osy kýni qaljyngha qúrylghan әngime ghana qúlaqqa qonatyn siyaqty. Osy oiymyzgha sýienip, әzildesek: «Jizni - eto ulybka. Daje togda, kogda po sheke begut slezy». IYә, qayghymyzdy da kýlip otyryp aitatyn halge jetken son, ne qayyr?!
Tobyqtay týiin: jylay bergennen de jyrtyghymyz jamalmaytynyna kózimiz anyq jetti. Jalghan namys ta joghymyzdy tauyp bermeytini belgili boldy. Birimizdi birimiz joqqa shygharghannan da kósegemiz kógeretinine kýmәnimiz kýsheyip keledi. Desek te, әr nәrseni óz atymen atau ghana abyroy әperetinin әlimsaqtan biletin halyq emes pe edik! Shybyn janyn shýberekke týiip jýrip shyndyqty aitqan Mahambettey aqynyn qarsylasymen qasyq qany qalghansha qaqtyghysqan Isatayday batyrymen birdey baghalaghan qazaq edik-au! Sol qasiyetimizden aidyn-kýnning amanynda nege aiyryluymyz kerek?! Ómir realiylerin qabylday bilgen halyq ghana biyikke kóterile alady. Al, aqiqattan alshaqtaghan sayyn Arymyzdan aiyryla beretinimiz aitpasa da týsinikti. Ángimemizding әu basynda bir eske salyp ketken tanymdyq nigilizm osynysymen qauipti. Aqiqatty joqqa shygharu - Arymyzgha syn.
Aytary joq, tirisinde eshkimnin, barynda eshnәrsening qadirin bile bermeytin salghyrttyghymyzdan qútyla bilsek, kisige de, kishige de qúdayshylyghymyzdy aityp otyratyn qapysyz qalpymyzgha qayta oralsaq, Arymyzdy saqtap qalarymyz haq! Tek últtyq qúndylyqtardy basshylyqqa ala otyryp, qol jetkizetin «Bәsekelestik - Talgham - Mәdeniyettilik» ýshtaghany ghana qazaq halqyn úshpaqqa alyp shyghatynyna sonda kәmil senesin.

"qogam.kz" cayty