Elimizde EKSPO-2017 halyqaralyq mamandandyrylghan kórmesi ayaqtalaghanyna kóp bola qoyghan joq. Alayda kópshiligimiz halyqaralyq kórmeden keyin kýndelikti kýiki tirlikke týsip ketken tәrizdimiz. Al, shyn mәnisinde atalghan kórmening mәni men manyzy as iship, ayaq bosatu emes edi. Yaghni, EKSPO-dan keyin elimizde jasyl energiyadan quat alatyn jobalar iske asa bastauy kerek bolatyn. Mine sonday auqymdy jobanyng biri Ontýstik Qazaqstan oblysyna qarasty Otyrar audanynda jýzege aspaqshy.

Naqtylap aitsaq, Oblys ortalyghy Shymkent qalasynan shalghay jerde ornalasqan Otyrar audanynda Kýn kózinen elektr energiyasyn alatyn stansasy salynbaq. Otandyq kәsipkerler Qytaydan investor tartyp, auqymdy jobany iske asyrmaqshy.

Juyrda ónir basshysy Janseyit Týimebaev «Djan Su Niu Enerdjy Tehnolodji» kompaniyasynyng ókili Ge Djenson, kompaniyanyng aksioneri әri diyrektory qandasymyz Hamit Múhamedkóksegen, tehnikalyq diyrektor Ermek Qariyev jәne komersiyalyq diyrektor Baqyt Álimqúlovty qabyldap, ekijaqtyly mәmilege keldi.

Endi Otyrar audanynda, osy kelisim-shartqa say, qazan aiynan bastap qúrylys júmystary qarqyn ala bastaydy. Jalpy kәsipkerlerding atalghan audangha qyzyghushylyq tanytuy tegin emes. Óitkeni bir jyldyng 300 kýni ystyq bolatyn audannyng tabighy jaghdayy kýn elektr stansasyn salugha óte tiyimdi. Sondyqtan da investorlar 150 mln. AQSh dollaryn qúiyp, Ýkimetting «Jasyl ekonomikalyq» ústanymyna say, júmys atqarmaq.

Al Janseyit Qanseyitúly Ge Djensonnyng jergilikti túrghyndardy júmysqa tartu turaly bastamasyna qoldau bildirdi. Sondyqtan da ol  jergilikti biylik tarapynan jer telimi berilip, qosymsha jenildikter qarastyrylatynyn jetkizdi.

– Jobalarynyz kónilge qonymdy. Óitkeni bizding ónirding tabighy jaghdayy kýn sәulesinen elektr energiyasyn alugha óte qolayly oblys bolyp sanalady.  Sondyqtan da eki tarapqa da tiyimdi jobany tezirek jýzege asyrugha asyghu kerek.  Mәselen biz qajetti jer telimin bólip berip, qoldau kórsetuge әzirmiz, – dedi oblys әkimi Janseyit Týimebaev.

– Biz aldaghy qazan aiynda qúrylys júmystaryn bastaudy josparlap otyrmyz. Stansiyany iske qosyp bolghannan keyin elektromobiliderdi qúrastyru júmystardy bastaymyz. Mәselen, toqpen jýretin motosiklderding qúral jabdyqtaryn әzirge qytaydan tasymaldap osynda qúrastyru josparlanyp otyr. Eger joba sәtti jýzege assa, jenil kólik pen qoghamdyq kólik qúrastyrudy qolgha alamyz. Kýn elektr stansiyasyn salu barysynda biz jergilikti jas mamandardy tartudy kózdep otyrmyz. Óitkeni stansiya iske qosylghannan keyin jas energetikter onda júmys jasap, otbasyn asyraytyn bolady, – dedi oblys basshysymen kezdesuinde Ge Djenson.

Kompaniya ókilderining aituynsha, Otyrar audanyndaghy joba 6 jylda ózin ózi anyqtaydy.  Sondyqtan da Ýkimet «Jasyl» energiyany damytugha ýles qosyp otyrghan kәsipkerlerge qoldau kórsetip otyr.

Ýkimet jasyl energiyany damytudy kózdep otyr

Jalpy búl shet eldik investorlar ýsh birdey jobany qolgha alyp, iske asyrugha mýddeli bolyp otyr. Eki aragha dәneker bolyp jýrgen qandasymyz  Hamit Múhamedkóksegenning aituynsha, 50 mln. AQSh dollaryna kýn sәulesi bateriyalaryn shygharatyn zauyt pen elektromobilider qúrastyru josparlanyp otyrghanyn atap ótti.

– Qazirgi tanda balamaly energiya alu әlemning damyghan memleketterinde jýzege asyp jatyr. Mysaly Germaniya, Chehiya, Amerika, Qytay, Avtraliya syndy damyghan memleketterde balamaly energiya alu jaqsy jolgha qoyylghan. Sondyqtan da bizde órkeniyetti elderden qalys qalmay kýn sәulesinen saghatyna 100 MVT toq alatyn jobany qolgha alyp otyrmyz. Búl maqsatta bizge atalghan audannyng Shәuildir auylynan 245 gektar jer bólindi. Osy jerge biz kýnnen energiya alatyn panelider ornatamyz dep otyrmyz. Búl toqty «KEGOK» Aksinonerlik qoghamyna satamyz. Óitkeni Ýkimet «jasyl» elektr stansalaryn salghan kompaniyalargha jenildikter jasaghan bolatyn. Yaghni, búl jobanyng operatory otandyq «Dala Solar» JShS kompaniyasy bolyp sanalady. Biz Qytay tarapynan investisiya tartyp, júmys jýrgizip jatyrmyz, – dedi ol.

Hamit Múhamedkóksegenning aituynsha, kәsipkerlerge Elbasynyng investorlar ýshin jasaghan «Bir tereze» qyzmeti qolayly bolyp otyr. Sebebi kompaniya osy qyzmet arqyly Investisiya jәne damu ministrligine qarasty investisiyalar komiytetimen tyghyz júmys jasap, ong nәtiyjege qol jetkizgen.

– El Ýkimeti balamaly energitikagha baylanysty 2009 jyly arnayy zang shygharghan bolatyn. Atalghan zangha 2014 jyly ózgerister men tolyqtyrular engizilip, «jasyl tariyf» iske qosyldy. Osyghan baylanysty Ýkimet kýn energiyasyn 34 tenge 61 tiyngha,  jel energiyasyn 21 tengege, bio-gazdy 32 tengege, al sudan energiya aludy 16 tengege satyp alady. Yaghni, atalghan zangha baylanysty 15 jyl boyy bizding óndirgen elektr energiyamyzdy Ýkimet satyp alyp otyrady. Búl jenildik retinde qarastyrylghan kómek. Mәselen qazirgi naryqta elektr energiyasynyng kilovaty 25, tipti 15 tenge bolsa, al Ýkimet kýn energiyasyn qymbattau baghamen satyp alady. Nege 15 jyl boyy Ýkimet kәsipkerlerge kómektesip túrady. Óitkeni 15 jylda kýnnen shyghatyn energiya men kýndelikti tútynyp jýrgen toqtyng baghasy tenesedi. Onyng ýstine, búl jobagha shet eldik investorlar qyruar qarjy shygharady. Al búl qarjyny shygharyp aludyng biraq joly bar. Investordyng shygharghan energiyasyn qazirgi baghamen satyp alatyn bolsa, onda olargha tiyimsiz bolyp ketedi, – deydi ol.

Sonday-aq ol elimizde balamaly energiya óndiru boyynsha jaqsy júmystar jasalyp jatqanyn aitady. Mәselen, búl sala jaghynan bizding el irgemizdegi Resey syndy kórshi memlekettering aldynda túr.

Stansanyng quaty qarqyndy

Jalpy kompaniyanyng kýn energiyasyn alu ýshin Ontýstik Qazaqstan oblysyn tandap aluy tegin emes. Óitkeni basqa ónirlermen salystyrghanda osy oblysta kýnning klimaty ystyq bolyp keledi. «Dala Solar» kompaniyasynyng tehnikalyq diyrektory Ermek Qariyevtyng aituynsha, aua-rayy salqyn aimaqta kýn energiyasyn alu kórsetkishi tómen bolyp keledi.

– Negizi kýnnen energiya alu aua-rayyna baylanysty ózgerip otyrady. Mәselen jazdyng kezinde 100-120 MVT energiya óndirilse, al qysta 80, 70 ary ketse 50 MVT-qa deyin týsip ketui mýmkin. Áytse de jazdyng kýni qysta jibergen esemizdi qaytaryp alamyz. Yaghni, qalay bolghan kýnning ózinde orta eseppen saghatyna 100 MVT toq alynady. Áytse de Ontýstik Qazaqstan oblysynda kóp bolsa 2 ay ghana aua-rayy búltty bolady. Sondyqtan da bizge búl oblystyng tabighy jaghdayy qolayly bolyp túr. Onyng ýstine qarapayym azamattargha da Otyrar audanynda kýn elektr stansasy ashylghany tiyimdi. Óitkeni satansa iske qosylatyn bolsa shamamen 50-60 adam túraqty júmyspen qamtylady. Al qúrylys júmystaryn jýrgizuge keminde 500-ge juyq azamat atsalysady. Al kýn paneliderin shygharatyn zavotta bir auysymda 29 adam júmys jasaytyn bolsa, ýsh auysymda 100-ge juyq azamat qyzmet etetin bolady, – deydi Ermek Manatúly

Otyrar audanynda ashylatyn kýn elektr stansasy Shymkent qalasynyng 25 payyzyn toqpen qamtamasyz etuge qauqarly. Mәselen tútas Shymkent qalasynda saghatyna 400 MVT toq paydalanylady eken. Al kompaniya óndiretin 100 MVT toq sonyng 25 payyzyn qamtamasyz ete alady. Mysaly bir ýige 3 kilovat toq ketetin bolsa, kompaniya shygharghan 100 MVT toqpen 30 myng ýige energiya beruge mýmkindik bar.  Sonday-aq ol Shardara su elektr stansasy janartylghannan keyin 125 MVT toq beredi dep josparanyp otyrghanyn aitady. Biraq ta onyng 4 bóligi iske qosylmaghandyqtan qazirgi tanda atalghan satansa 80-90 MVT toq berip jatyr.

Kompaniya sharualargha panelider ornatady

Kompaniya Otyrar audanynan búryn birneshe iri jobalardy iske asyryp, júmys jýrgizgen. Kompaniyanyng komersiyalyq diyrektory Baqyt Álimqúlovtyng aituynsha, búl ispen otandyq «Atameken quat» JShS ainalysyp jatyr.

– Kezinde Shymkent qalasy su arnasyna quattylyghy saghatyna 1 MVT toq beretin stansa qúrghan bolatynbyz. Sóitsek, biz elimiz boyynsha eng birinshi bolyp kýnnen energiya alatyn stansa salghan ekenbiz. Sonday-aq bizding kompaniya Sayram audanyndaghy «Aqsu energo» kompaniyasyna 2013 jyly saghatyna 1 MVT toq beretin stansa ornatty. Tórt jyldan beri atalghan stansa jaqsy júmys jasap jatyr. Sonday-aq jekemenshik ýilerde kýnnen energiya alatyn panelider ornatugha niyetti bolyp otyr.  Onyng ýstine shalghay jerde fazenasy bar sharuagha Ýkimetting toq tartyp berui tiyimsiz. Óitkeni toq tartyp shyghyndalghansha kýnnen energiya alatyn taqtayshalar ornatyp bergen óte tiyimdi, – deydi Baqyt Álimqúlov.

Mәselen qúny 1,5 million tenge bolatyn kýn sәulesi stansasynyng arqasynda jaryqtan bastap, teledidar, tonazytqysh syndy әrtýrli túrmystyq búiymdardy iske qosugha bolady. Atalghan taqtayshylaragha kompaniya 20 jylgha deyin kepildik beredi. Alayda óziniz әdeylep panelidi syndyrsanyz ony kompaniya jóndep bere almaydy. Áytse de taqtayshanyng ishindegi bir nәse kýiip ketse ony qalpyna keltirip beru kompaniyanyng moynynda.

Shyny kerek elimizde kýnnen energiya alatyn taqtayshalargha súranys joghary dep aita almaymyz. Óitkeni qarapayym halyqtyng shamasy qymbat taqtayshany ornatugha jetpeydi. Alayda qaltasy qalyng azamattar paneliding paydasyn týsinip, әreket ete bastady. Sebebi, taqtayshalardyng shyghyny 5-8 jyldyng ishinde aqtalady, mine sodan keyin elektr energiyasyna qyruar qarjy shygharudyng qajeti joq. Áytse de múnday mýmkindikke ekining biri ie bolyp otyrghan joq. Al, eng tiyimdi jol – Shymkentte elektro panelider shygharatyn zauyt ashu. Sonda ghana taqtayshalar qol jetimdi bola týsedi.

Serik Qúdaybergenúly

Abai.kz