Jaylaugha kóship kelgeli, atam auyl syrtyndaghy tóbede otyryp, qúbylagha qarap kóp oilanatyn boldy. Ájem bolsa "osy shaldyng kýni ótip barady" dep kelini men úlyna kýnkildeytinin bayqap jýrmin. Biraq meni balasynady.

Býgin atam tóbege shyqpady. Sebebi mal kókke toyyp, qozy-laqtyng býiiri búltiyp, biraz marqayyp qalyp edi. Kýnde keshki sauynda jamyraghan qozy –laqtyng bәige atynday aldynda keliushi em. Býgin Qoytoryday býlkildep sonynda kelem, sanamdaghy alasapyran bolyp jatqan oilardyng jeteginde eligip kelemin... Tanertengi býrkitshilerding әdemi kórinisi әli kóz aldymnan keter emes. Keyin men de qasqyr alar býrkit baptaymyn dep armandap qoyamyn. Ol jәy ghana bala qiyaly bolsa kerek. Jaqynnan Qospyraq degen atamnyng ýni estilip, qiyaldyng jetegi ýzilgendey bop atama súrauly jýzben qaradym, jaryqtyqtyng jýzinde úrpaqqa degen alandaushylyqty bayqalghanday boldy.

- Qospyraq sen erteng qozygha barmaysyng ?

- Nege, ata?

- Tanerteng jolgha jýremiz?

- Qayda, ata?

- Býrkit ústaugha...

Tanertengi býrkitshiler beynesi, taghda kóz aldyma oralghanday boldy.

Áy jýgirmek tor taymen jiyrendi qúdyqtan suaryp arqandap qoy dep buryl tartqan  saqalyn eti qasha bastaghan sausaqtarymen salalay sipap, barqyt shapanyn qúshyna oranyp, kiygiz ýiding aldyndaghy syrmaqta otyrghan auyl adamdaryna qaray oiysty. Men ýige kire bere ong jaqtaghy ashabaqandaghy jýgendi ala sala ýiden qayta shygha jónele berip edim, әjem әy jýgirmek kenezeng kepti ghoy, eshki sýtin ishe ket dep, eriksiz ashqan esigimdi qayta jauyp keri oraldym da sýtti asygha iship dalagha shyghyp kettim.

Jiyrenning baghana qozy baghyp jýrgende Kerege tastyng qasynda shiderleuli túrghanyn bayqaghanmyn. Al tortaydyng túsamys pen ketkenin estigen son, ol bie baudyng manayyna ainalyp keletinine senimdimin. Biraq túsamys pen jýrgen taydy ústaudyng әuresi kóp bolatynynda biletimin. Jeli basyna kelgenimde bie sauynyna kelgen naghashym Qúmarbek sauyn biyelerin ýrkitip jiberer dep taydy ústap, basyna noqtasyn kiygizip jetektep qúdyq basyna ketip qalypty. Múndayda "joly bolar jigitting jengesi shyghar aldynan" deushi me edi? Isting bәri onynan bolyp jatqanyna qatty quanyp, bala bolsam da ishtey shýkirlik aityp qoyamyn. Qúdyq basynan taydy jaydaq minip alyp, kerege tasqa qaray shaba jónelip em, artymnan әjem aighalap jatyr. "Áu, qaraq, aqyryn shap, jelkeng ýziledi!" Bireuleri "taydyng qoltyghyn sógesin" degendey dauystar qúlaghyma ýzilip-ýzilip jetip jatty. Artyma búrylyp ta qaramastan qaydasyng kerege dep tau bókterine qiyalay shauyp kettim. Kerege tasqa tayaghanda taydyng basyn tartyp býlkildetip, odan song ayandatyp baryp toqtadym da taydy ýlkendeu qozy jonda  tasqa baylap, jiyrendi  ústadym. Qaytar kezde jiyrenge minip torymdy jeteke alyp auylgha tarttym.

Adam balasyn jalghyz jarym jýrgende neshe  týrli oilar sanasyn biylep birde alysqa әketse, birde óz oiynnyng jetegine ilese almay menzeng kýy keshesin. At ýstinde dala kórinisin, keshki auyl tynysyn alystan qarap tamsanyp kelem.  Alty qanat aq ordadan әne anam shyqty qolynda qúmany bar, al tas qoranyng qasynda auyl adamdary әngimelesip túr. Kishi otaudyng múrjasynan aqshyl týtin shalqaqtay shyghyp jatyr, shamasy tezek jaqqan-au. Teksheden qúlagha  mingen kórshi Qozybay keledi qasynda ertken sary ala itti bar... Dala tynysyn tamashalap qiyalday auyl manyna da kelip qaldym. Ádette syrttan kelgen qonaqty auyl aqsaqaldarynan búryn, auyl itteri qarsy alyp, at ýstindegi adamdy tanysa erkeley attyng ong jaghyna bir, sol jaghyna bir shyghyp qúiryghyn búlandattatyny bar. Al tanymasa arsyldap mazandy ketiredi.  Attardy auyl irgesindegi jasangha aparyp arqandap ýige kelsem, atamnyng qolynda kólge salatyn balyq auynyng toryn kórip tanqaldym!

- Ata búny ne qylasyz?

- Balam osymen býrkit ústaugha bolady.

- Qalay ústaysyz, búl balyqqa qúratyn au ghoy?

- Áy balam búl da býrkit ústaugha jaraydy. Býrkit ústaudyng kóp tәsilderining biri ghoy. Sen jaylaugha enkeygende ústaghan kójeging bizge kómektesedi.

- Ata, mýldem týsinbedim?

- Shyraghym, erteng barghan song týsinersin...

Ýiding ishine may sham janghan son, temir peshting ainalasyna ýimeleu kýndegi әdettimiz edi. Anam peshting auzyn ashyp siyrdyng japasyn salyp sarlyqtyng sýtin  pisirip jýr. Dalada keshki maldy qoralap jýrgen  auyl balalarynyng dauysy estiledi. Birde bireu kemelekting ayaghyn syndyrdyng dese, endi birde tasqa shygharma dep ýlkenderi kishilerine búira sóilep jýr.  Kýni boyy tólding sonynda jýrgendikten, ayaghym shau bop qalghandyqtan әjemning tizesine basymdy qoyyp jatyp úiyqtap kettim.

Tang irgesi sógile atam әdettegidey erte túryp, attardy әkep at aghashyna shylbyrlarynan kýrmep baylap, erttep, qanjyghasyna keshe keshke dayyndaghan jabdyqtaryn tendep qoyypty. Meni atam kelip oyatqanda, baryp oyanyp kózimdi uqalap әzer túrdym.  Syrtqa shyghyp qaytyp oralghanda, ýlkender tegis dastarhan basyna jayghasypty. Janbastay syrghyp atamnyng qasyna otyrdym. Atam basymnan  syipap "shayyndy tez iship al, men seni kermening qasynda kýtemin" dedi.

Kýn arqan boyy kóterile Shughatygha* qaray ata men nemere bop ayandap kettik. Auyldan úzay bere dala tynysyna taghy da barlau jasap, iyzen men aq jusanyng iysin tausylyp qalarday jútynyp kelem. Birde tosynnan shyqqan atam  ýni selk ettkizdi.

- Balam ana shaghyldy ainalyp úshyp jýrgen qyrandy kórding be?

- Iә ata kórdim!

- Biz osy qyrandy qolgha qalayda týsiruimiz kerek.

- Iә ata

Biraq bala kónilin san týrli súraq mazalaghanymen, esh qaysyna dәl basyp jauap tabalar emes. Onyng jauabyn seksenge kelgen qariyadan basqa búl manayda eshkim de bilmeydi. Qariyanyng betindegi әjimder san soqpaqtyng izindey bolyp kórindi, bala qúsbegige.

Atam úzap baryp jiyrennen týsip dayyndap kelgen qúral jabdyqtaryn birinen song birin ret-retimen oralastyrap jatyr. Al men bolsam osynday bappen istelip jatqan júmysty tek baqylaumen túrmyn.

- Ata kórshi Sәrsenbaydang qyranyn bir qoy berip alar edik ghoy desem.

- Shyraq ol dala qyranynday alghyr bola, almaydy. Sebebi: dala qyrany qyraghy keledi. Ony ashyqtyryp otyryp angha salsang týlki týgil qasqyrdyng omyrtqasyn ýzip jiberedi.

Týsingendey bas iyzeiymin. Atam bolsa qazyqtardy ainaldyra qaghyp shyghyp, maghan ósip qalghan kójegimdi, qaqqan qazyqtar ortasyna apartyp, kójekti shyqpastay etip tordy qazyqqa baylap shyqty. Torda qoyan ózining de adam balasynyng qol jaulyghy bolghanyn sezdi me? Joq, әlde ózining ómiri ýshin arpalysty ma? Tordan shyghugha qansha ret talpynghanymen, eshtene óndire alamady. Biz bolsaq qorymnyng arasyna baryp attardy órelep, ózimiz әrirek baryp, aspan men jerdi baqylap jatyrmyz. Aspanda qyran qalyqtap úshsa, tordaghy qoyan ómiri ýshin arpalysyp jatty. Álsin әli kókke kóz tigemiz. Qashan qyran óz jemtigine shýiligip keler dep.

Shanqay týs bolghanda qyran kózge shalynyp, jemtigin kórdi me tómenge qaray shýiligip kep torgha soqtyqty, biraq qayta kóterilip úsha almay qanattaryn sabalaumen qyran jatyr. Atam bolsa jaratqan iyem jar boldyng dep, tәnirge alaqan jayyp bar bilgen qúran sózin kýbirlep betin syipaydy, men de atam ne istese sony qaytalap qoyamyn.

Qúrghan torymyzgha kelsek qyran qoyannyng jonnyna tyrnaqtaryn batyryp kirgizip jiberipti, biraq aiqasyp qalghan tyrnaq qaydan shyqsyn, jemtigin kóterip úsha almay otyr.

Qyrandy kórgen sәttten "naghyz Tastýlek qoy mynau", -  dedi atam.

*Shughaty jerding aty.

Núrghayyp Habsәmet

Abai.kz