Mening AQSh-qa barghan, qaytqan saparym turaly әleumettik jelilerde ini-dostarym jazyp jatty. Rahmet. Jolsaparym turaly ózim de Abai.kz-ke azdy-kópti dýniyeler jariyalaghan boldym. Áytse de qarap otyrsam, bir-eki nәrse aitylmay qalghan siyaqty. Sony bayan eteyin.

Qazaqstannan AQSh-qa baryp, mekendep qalyp qoygha tyrysatyndar әuelde jenil-jelpi júmysqa ilinip kýneltedi eken degendi estiytinmin. Kóbi shashtaraz bolyp alatyn kórinedi. Sonda deymin-au, elde de olar shash qiyp, sәn salondarynda istegen adamdar ma, әlde Amerikagha barghanda qoldarynan keletin bar kәsip sol bolghany ma? Áriyne, bilim biligimen tabysty, ynghayly qyzmetke túryp jatqandar da bar. Bizding әngimemiz olar turaly emes.

...Sonymen, shashtaraz. Qyzyq ýshin shashymdy Niu-Yorkke barghan saparymda aldyrayyn dep attandym. Degendey-aq boldy. Shәkeng – Shәmshiddin Pәttev, Núrekeng – Núrtóre Jýsip jәne Srayl Smayyl – tórteumiz sorpa suy bar bir dәmhanadan týstenip shyghyp, jatyn jayymyzgha qaray kele jatqanbyz. Joldan shashtaraz ýiining kezdese ketkeni. Izdegenge – súraghan. Shәkender qonaqýige bet aldy da, men shashtarazgha bas súqtym. Shashtarazgha shala-púla aghylshynshamdy emes, әdeyi qazaqsha-oryssha arlastyryp, sóiley kirdim. Biri telefondy qúlaghyna japsyryp, biri tyrnaghyn egelep, endi biri ainagha qarap, zerigip otyrghan әielder shu-u ete týsti.

-Siz oryssha bilesiz be?

-Biletin siyaqtymyn.

-Shash qidyrasyz ba?

-Áriyne.

-Endeshe myna aragha jayghasa qalynyz.

Sóitip alystan tughan bauyrlary kelgendey shúrqyrasqan marjalar meni ainalyp-tolghandy da qaldy. Bireui lyp etkizip syrtqy kiyimimdi sheship әketti. Qaysybiri, Qúday-au, basymdy sipalap, bas sýiegimdi ólsheuge  nemese shashymnyng әr talyn sanaugha kiriskendey baurap, ýiirip barady. Sodan, shash qidyrugha kiristik. Jasy qúryghyr ayandap alpysty alsa da bәdenin bermeuge, keshegi qylymsyghan qyz kýnin qasynan qadam úzatpaugha baryn salatyny anyq bayqalatyn Elizaveta «boyjetkenge» búiyryppyz, ol aldymen ainadaghy kózime kózin qadap, ózinshe qylymsyp, tәlimsip esimimdi súrady.

-Dәuren.

-Mister Daauren, qay jaqtan bolasyz?

-Qazaqstannan.

-Mister Daauren, Qazaqstannyng halqy oryssha bile me?

-Bilgende, qyzyq...mysaly, Timur, Aysultan deytin balalardyng tilderi tughannan-aq oryssha shyghady. Al, Myrzan, Amanhan; Múhtar Shahan deytin qazaq balalary mýlde oryssha úqpaydy.

-Qyzyq eken.

-Aytpanyz, óte qyzyq. Elizaveta hanym, endi óziniz jayynda aitpaysyz ba?

-Men – ukrainkamyn.

-Uau!

-Mening esimimning Elizaveta ekenin qaydan bildiniz.

-Mine, myna tablichkada jazylyp túr emes pe? Elizaveta Melzer.

-Ah, qazaq! Qazaqtyng jansyzy. Mening aty-jónimdi bilip qoydyng ba (әzildegen týri)?

-Bizde ukarinder kóp. Orystardan keyingi diaspora ukraindar shyghar.

-Men 1979 jyly ketip qalghanmyn elden.

-A, solay ma? «Maydangha» qatyspaghan ekensiz ghoy?

-«Maydandaghy» bauyrlaryma jenis tileymin.

Osynday әjýk-gýjik әngimemen shashymyz qiylyp boldy. Qiylyp boldy degennen qidalanyp boldy degenim dúrys shyghar.  Elizaveta Melzer mening bylayda bir-birimen «birligi» kem, birine biri baghynbay, shashylyp, shalghaygha ketip jatqan shashymdy tóbeme ýiip, seleudey seldiretti de qoydy. Dese de, rahmet. Thanks.

-Sizden 35 dollar, jas jigit.

-Qansha-a?

-35 dollar, ser!

-Ok.

Ilgishekten tonymdy alyp, tós qaltama qolymdy salgham –  joq. «Qoy, myna qaltamda ma eken?» Búnda da joq. Shalbarymnyng jambas qaltasyn tinttim. Joq. Kózim sharasynan shygha jazdasa kerek, Elizaveta hanym da ýreylenip ketti. Súrap jatpastan birden:

-Joq pa? – dedi.

-IYә, joq. Ámiyanym joq! Jana ghana bar siyaqty edi.

-Qaranyz, bәlkim, týsip qalghan bolar.

Syrt kiyimder ilingen jerdi aqtaryp tónkerip qarap jatyrmyn. Joq. Endi qayttim? AQSh-qa alyp barghan bar aqsham, jol púlym sol әmiyanda edi... Osy kezde meni Elizaveta sabyrgha shaqyrdy:

-Men sizden eshtene almaymyn. Siz oghan qinalmay-aq qoyynyz. Biraq, Qúday ýshin bizden kýdiktenbenizshi. Qúday ýshin, kóketayym, bizden kýdiktenbeniz. Biz suqoldy tirlik jasamaymyz. Odanda baghana qayda boldynyz, qay jerlermen jýrdiniz, sony múqiyat esinizge týsiriniz de, barghan, jýrgen jerinizdi aralap qaytynyz.

-Sóiteyin.

-Ser, men sizdi Manhettennen kýtemin.

-Kýtiniz.

Ayaghymdy jebey basyp, baghana as ishken dәmhanagha qaray úshtym. Kónil alay-týley. «Qap-ay,ә?.. Búnday úqypsyzdyghym, alanghasyrlyghym joq edi ghoy, endi qaytim? Aqshasy týskir birdene bolar, ainalamda el bar, júrt bar, tólqújatty aitsanshy. Tólqújatym joghalsa, ne anda emes, ne mynda emes, qaldym ghoy...» Óstip kele jatyp ózimshe myrs-myrs etip kýlip qoyamyn. Andrey Mironov Sovet milisiyasy bolyp oinaytyn filim esterinizde me? Arystannyng ayaghynyng astynda  qazyna jatyr degendi estigen italyalyqtar Leningradqa keledi ghoy. Boyyn kәrilik pen aiyqpas dert mendegen kempir kóz júmarynyng aldynda nemere qyzyna qúpiya syryn ashyp, ony estigen qular bir kýnde úshaqqa otyrady da tartady. Jolda bәsekelester qastandyq jasap, qazyna izdey shyqqan professordyng tólqújatyn úshaqtan laqtyryp jiberedi emes pe? Sodan әlgi bayqústy Italiya da, Resey de qabyldamay «qyzyq» qylady. «Sol «qyzyqqa» endi ózim qaryq bolmayyn» dep qoyamyn ishimnen. Osyndayda da oigha qay-qaydaghy týsedi eken-au... Alqyn-júlqyn dәmhangha jettim. Jýregim dýrsildep ekinshi qabatqa kóterilip, jana әredikte týstengen ýstelige tayadym. Eki zәngi, ekeui de gýjban qara, aldaryna asty ýiip qoyyp, kenirdektetip otyr eken, jaqyndap bardym da, әlginde tize býkken oryndyqty syrghytyp, keyin tartyp qaldym. Eki dәu «myna neme basqa oryn tappaghanday bizding qasymyzgha jayghaspaq bolghany nesi?» degendey nәumez qarady da qoydy. Al, mening eki kózim baghanaghy oryndyghymda. Ornymnan túryp bara jatyp, әdetimshe oryndyghymdy  ýstelding astyna súghyndyryp ketkem. Oryndyghym sol qalpynda túr eken. Mine, keremet! Ámiyanym da sol oryndyqtyng taqtaysha betinde týk bolmaghanday jatyr. Ýnemi jatatyn oryny osy oryndyqtyng taqtaysha beti siyaqty. Júlyp aldym. Sol túrghan jerimde qújattarymdy tekserip, azyn-aulaq tiyn tebenimdi sanadym. Týp-týgel.

Biluimshe, amerikalyqtar, sonyng ishinde, әsirese, afroamerikalyqtar jolda jatqan onay oljadan bas tarta qoymaydy. Managhy ekeu, әriyne, әmiyandy kórgen joq, kórse, ishindegisin sypyryp alyp tayyp túrar edi. Mýmkin, kórgen de bolar. Kórgen song iyesi kep qalar dep tiymegen de shyghar. IYә, bәri de mýmkin. Qúdaygha qaraghan adamdar qayda da bolsyn tabylady emes pe? «Ámrekende» basymyzdan ótken bir hikaya – osy. Shashtarazdardyng ómirin zertteymin dep jýrip kezdesken «shym-shytyryq oqighany» osylaysha bayandap bergendi jón kórdim.

Aytpaqshy, Elizaveta hanymgha qaytar jolda soqtym. Rahmetimdi aityp, mәn-jaydy týsindirip, qyzmetine tóleuge tiyis aqymdy berdim. Ol da rahmet aityp jatyr. Ol da mәz. Adam balasy qayda da adam balasy ghoy. «Ámiyanynyzda soqyr tiyn qalsa da, týgendep, sanap jýriniz, - dedi ol, - bay bolasyz!»

«Ámiyn, aitqanynyz kelsin» dedim men qazaqshalap.

-Siz qazaqsha sóilep túrsyz ba? – dedi ol. Men:

-IYә, - dedim.

-Men Sizdi týsindim, - dedi ol.

Kórdinizder me, qazaq tilin amerikalyq shashtaraz sheberi Elizaveta Meliser de týsinedi.

Abai.kz