مەنىڭ اقش-قا بارعان، قايتقان ساپارىم تۋرالى الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءىنى-دوستارىم جازىپ جاتتى. راحمەت. جولساپارىم تۋرالى ءوزىم دە Abai.kz-كە ازدى-كوپتى دۇنيەلەر جاريالاعان بولدىم. ايتسە دە قاراپ وتىرسام، ءبىر-ەكى نارسە ايتىلماي قالعان سياقتى. سونى بايان ەتەيىن.

قازاقستاننان اقش-قا بارىپ، مەكەندەپ قالىپ قويۋعا تىرىساتىندار اۋەلدە جەڭىل-جەلپى جۇمىسقا ءىلىنىپ كۇنەلتەدى ەكەن دەگەندى ەستيتىنمىن. كوبى شاشتاراز بولىپ الاتىن كورىنەدى. سوندا دەيمىن-اۋ، ەلدە دە ولار شاش قيىپ، ءسان سالوندارىندا ىستەگەن ادامدار ما، الدە امەريكاعا بارعاندا قولدارىنان كەلەتىن بار كاسىپ سول بولعانى ما؟ ارينە، ءبىلىم بىلىگىمەن تابىستى، ىڭعايلى قىزمەتكە تۇرىپ جاتقاندار دا بار. ءبىزدىڭ اڭگىمەمىز ولار تۋرالى ەمەس.

...سونىمەن، شاشتاراز. قىزىق ءۇشىن شاشىمدى نيۋ-يورككە بارعان ساپارىمدا الدىرايىن دەپ اتتاندىم. دەگەندەي-اق بولدى. شاكەڭ – ءشامشيددين پاتتەۆ، نۇرەكەڭ – نۇرتورە ءجۇسىپ جانە سرايل سمايىل – تورتەۋمىز سورپا سۋى بار ءبىر ءدامحانادان تۇستەنىپ شىعىپ، جاتىن جايىمىزعا قاراي كەلە جاتقانبىز. جولدان شاشتاراز ءۇيىنىڭ كەزدەسە كەتكەنى. ىزدەگەنگە – سۇراعان. شاكەڭدەر قوناقۇيگە بەت الدى دا، مەن شاشتارازعا باس سۇقتىم. شاشتارازعا شالا-پۇلا اعىلشىنشامدى ەمەس، ادەيى قازاقشا-ورىسشا ارلاستىرىپ، سويلەي كىردىم. ءبىرى تەلەفوندى قۇلاعىنا جاپسىرىپ، ءبىرى تىرناعىن ەگەلەپ، ەندى ءبىرى ايناعا قاراپ، زەرىگىپ وتىرعان ايەلدەر شۋ-ۋ ەتە ءتۇستى.

-ءسىز ورىسشا بىلەسىز بە؟

-بىلەتىن سياقتىمىن.

-شاش قيدىراسىز با؟

-ارينە.

-ەندەشە مىنا اراعا جايعاسا قالىڭىز.

ءسويتىپ الىستان تۋعان باۋىرلارى كەلگەندەي شۇرقىراسقان مارجالار مەنى اينالىپ-تولعاندى دا قالدى. بىرەۋى لىپ ەتكىزىپ سىرتقى كيىمىمدى شەشىپ اكەتتى. قايسىبىرى، قۇداي-اۋ، باسىمدى سيپالاپ، باس سۇيەگىمدى ولشەۋگە  نەمەسە شاشىمنىڭ ءار تالىن ساناۋعا كىرىسكەندەي باۋراپ، ءۇيىرىپ بارادى. سودان، شاش قيدىرۋعا كىرىستىك. جاسى قۇرىعىر اياڭداپ الپىستى السا دا بادەنىن بەرمەۋگە، كەشەگى قىلىمسىعان قىز كۇنىن قاسىنان قادام ۇزاتپاۋعا بارىن سالاتىنى انىق بايقالاتىن ەليزاۆەتا «بويجەتكەنگە» بۇيىرىپپىز، ول الدىمەن ايناداعى كوزىمە كوزىن قاداپ، وزىنشە قىلىمسىپ، ءتالىمسىپ ەسىمىمدى سۇرادى.

-داۋرەن.

-ميستەر دااۋرەن، قاي جاقتان بولاسىز؟

-قازاقستاننان.

-ميستەر دااۋرەن، قازاقستاننىڭ حالقى ورىسشا بىلە مە؟

-بىلگەندە، قىزىق...مىسالى، تيمۋر، ايسۋلتان دەيتىن بالالاردىڭ تىلدەرى تۋعاننان-اق ورىسشا شىعادى. ال، مىرزان، امانحان; مۇحتار شاحان دەيتىن قازاق بالالارى مۇلدە ورىسشا ۇقپايدى.

-قىزىق ەكەن.

-ايتپاڭىز، وتە قىزىق. ەليزاۆەتا حانىم، ەندى ءوزىڭىز جايىندا ايتپايسىز با؟

-مەن – ۋكراينكامىن.

-ۋاۋ!

-مەنىڭ ەسىمىمنىڭ ەليزاۆەتا ەكەنىن قايدان ءبىلدىڭىز.

-مىنە، مىنا تابليچكادا جازىلىپ تۇر ەمەس پە؟ Elizaveta Melzer.

-اح، قازاق! قازاقتىڭ جانسىزى. مەنىڭ اتى-ءجونىمدى ءبىلىپ قويدىڭ با (ازىلدەگەن ءتۇرى)?

-بىزدە ۋكاريندەر كوپ. ورىستاردان كەيىنگى دياسپورا ۋكرايندار شىعار.

-مەن 1979 جىلى كەتىپ قالعانمىن ەلدەن.

-ا، سولاي ما؟ «مايدانعا» قاتىسپاعان ەكەنسىز عوي؟

-«مايدانداعى» باۋىرلارىما جەڭىس تىلەيمىن.

وسىنداي اجۇك-گۇجىك اڭگىمەمەن شاشىمىز قيىلىپ بولدى. قيىلىپ بولدى دەگەننەن قيدالانىپ بولدى دەگەنىم دۇرىس شىعار.  Elizaveta Melzer مەنىڭ بىلايدا ءبىر-بىرىمەن «بىرلىگى» كەم، بىرىنە ءبىرى باعىنباي، شاشىلىپ، شالعايعا كەتىپ جاتقان شاشىمدى توبەمە ءۇيىپ، سەلەۋدەي سەلدىرەتتى دە قويدى. دەسە دە، راحمەت. تhanks.

-سىزدەن 35 دوللار، جاس جىگىت.

-قانشا-ا؟

-35 دوللار، سەر!

-Ok.

ىلگىشەكتەن تونىمدى الىپ، ءتوس قالتاما قولىمدى سالعام –  جوق. «قوي، مىنا قالتامدا ما ەكەن؟» بۇندا دا جوق. شالبارىمنىڭ جامباس قالتاسىن ءتىنتتىم. جوق. كوزىم شاراسىنان شىعا جازداسا كەرەك، ەليزاۆەتا حانىم دا ۇرەيلەنىپ كەتتى. سۇراپ جاتپاستان بىردەن:

-جوق پا؟ – دەدى.

-ءيا، جوق. ءاميانىم جوق! جاڭا عانا بار سياقتى ەدى.

-قاراڭىز، بالكىم، ءتۇسىپ قالعان بولار.

سىرت كيىمدەر ىلىنگەن جەردى اقتارىپ توڭكەرىپ قاراپ جاتىرمىن. جوق. ەندى قايتتىم؟ اقش-قا الىپ بارعان بار اقشام، جول پۇلىم سول ءامياندا ەدى... وسى كەزدە مەنى ەليزاۆەتا سابىرعا شاقىردى:

-مەن سىزدەن ەشتەڭە المايمىن. ءسىز وعان قينالماي-اق قويىڭىز. بىراق، قۇداي ءۇشىن بىزدەن كۇدىكتەنبەڭىزشى. قۇداي ءۇشىن، كوكەتايىم، بىزدەن كۇدىكتەنبەڭىز. ءبىز سۋقولدى تىرلىك جاسامايمىز. وداندا باعانا قايدا بولدىڭىز، قاي جەرلەرمەن ءجۇردىڭىز، سونى مۇقيات ەسىڭىزگە ءتۇسىرىڭىز دە، بارعان، جۇرگەن جەرىڭىزدى ارالاپ قايتىڭىز.

-سويتەيىن.

-سەر، مەن ءسىزدى مانحەتتەننەن كۇتەمىن.

-كۇتىڭىز.

اياعىمدى جەبەي باسىپ، باعانا اس ىشكەن دامحاناعا قاراي ۇشتىم. كوڭىل الاي-تۇلەي. «قاپ-اي،ءا؟.. بۇنداي ۇقىپسىزدىعىم، الاڭعاسىرلىعىم جوق ەدى عوي، ەندى قايتىم؟ اقشاسى تۇسكىر بىردەڭە بولار، اينالامدا ەل بار، جۇرت بار، تولقۇجاتتى ايتساڭشى. تولقۇجاتىم جوعالسا، نە اندا ەمەس، نە مىندا ەمەس، قالدىم عوي...» ءوستىپ كەلە جاتىپ وزىمشە مىرس-مىرس ەتىپ كۇلىپ قويامىن. اندرەي ميرونوۆ سوۆەت ميليتسياسى بولىپ وينايتىن فيلم ەستەرىڭىزدە مە؟ ارىستاننىڭ اياعىنىڭ استىندا  قازىنا جاتىر دەگەندى ەستىگەن يتاليالىقتار لەنينگرادقا كەلەدى عوي. بويىن كارىلىك پەن ايىقپاس دەرت مەڭدەگەن كەمپىر كوز جۇمارىنىڭ الدىندا نەمەرە قىزىنا قۇپيا سىرىن اشىپ، ونى ەستىگەن قۋلار ءبىر كۇندە ۇشاققا وتىرادى دا تارتادى. جولدا باسەكەلەستەر قاستاندىق جاساپ، قازىنا ىزدەي شىققان پروفەسسوردىڭ تولقۇجاتىن ۇشاقتان لاقتىرىپ جىبەرەدى ەمەس پە؟ سودان الگى بايقۇستى يتاليا دا، رەسەي دە قابىلداماي «قىزىق» قىلادى. «سول «قىزىققا» ەندى ءوزىم قارىق بولمايىن» دەپ قويامىن ىشىمنەن. وسىندايدا دا ويعا قاي-قايداعى تۇسەدى ەكەن-اۋ... القىن-جۇلقىن دامحانعا جەتتىم. جۇرەگىم دۇرسىلدەپ ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلىپ، جاڭا ارەدىكتە تۇستەنگەن ۇستەلىگە تايادىم. ەكى زاڭگى، ەكەۋى دە گۇجبان قارا، الدارىنا استى ءۇيىپ قويىپ، كەڭىردەكتەتىپ وتىر ەكەن، جاقىنداپ باردىم دا، الگىندە تىزە بۇككەن ورىندىقتى سىرعىتىپ، كەيىن تارتىپ قالدىم. ەكى ءداۋ «مىنا نەمە باسقا ورىن تاپپاعانداي ءبىزدىڭ قاسىمىزعا جايعاسپاق بولعانى نەسى؟» دەگەندەي ناۋمەز قارادى دا قويدى. ال، مەنىڭ ەكى كوزىم باعاناعى ورىندىعىمدا. ورنىمنان تۇرىپ بارا جاتىپ، ادەتىمشە ورىندىعىمدى  ۇستەلدىڭ استىنا سۇعىندىرىپ كەتكەم. ورىندىعىم سول قالپىندا تۇر ەكەن. مىنە، كەرەمەت! ءاميانىم دا سول ورىندىقتىڭ تاقتايشا بەتىندە تۇك بولماعانداي جاتىر. ۇنەمى جاتاتىن ورىنى وسى ورىندىقتىڭ تاقتايشا بەتى سياقتى. جۇلىپ الدىم. سول تۇرعان جەرىمدە قۇجاتتارىمدى تەكسەرىپ، ازىن-اۋلاق تيىن تەبەنىمدى سانادىم. ءتۇپ-تۇگەل.

بىلۋىمشە، امەريكالىقتار، سونىڭ ىشىندە، اسىرەسە، افروامەريكالىقتار جولدا جاتقان وڭاي ولجادان باس تارتا قويمايدى. ماناعى ەكەۋ، ارينە، ءامياندى كورگەن جوق، كورسە، ىشىندەگىسىن سىپىرىپ الىپ تايىپ تۇرار ەدى. مۇمكىن، كورگەن دە بولار. كورگەن سوڭ يەسى كەپ قالار دەپ تيمەگەن دە شىعار. ءيا، ءبارى دە مۇمكىن. قۇدايعا قاراعان ادامدار قايدا دا بولسىن تابىلادى ەمەس پە؟ «امرەكەڭدە» باسىمىزدان وتكەن ءبىر حيكايا – وسى. شاشتارازداردىڭ ءومىرىن زەرتتەيمىن دەپ ءجۇرىپ كەزدەسكەن «شىم-شىتىرىق وقيعانى» وسىلايشا بايانداپ بەرگەندى ءجون كوردىم.

ايتپاقشى، ەليزاۆەتا حانىمعا قايتار جولدا سوقتىم. راحمەتىمدى ايتىپ، ءمان-جايدى ءتۇسىندىرىپ، قىزمەتىنە تولەۋگە ءتيىس اقىمدى بەردىم. ول دا راحمەت ايتىپ جاتىر. ول دا ءماز. ادام بالاسى قايدا دا ادام بالاسى عوي. «ءاميانىڭىزدا سوقىر تيىن قالسا دا، تۇگەندەپ، ساناپ ءجۇرىڭىز، - دەدى ول، - باي بولاسىز!»

«ءامين، ايتقانىڭىز كەلسىن» دەدىم مەن قازاقشالاپ.

-ءسىز قازاقشا سويلەپ تۇرسىز با؟ – دەدى ول. مەن:

-ءيا، - دەدىم.

-مەن ءسىزدى ءتۇسىندىم، - دەدى ول.

كوردىڭىزدەر مە، قازاق ءتىلىن امەريكالىق شاشتاراز شەبەرى ەليزاۆەتا مەلتسەر دە تۇسىنەدى.

Abai.kz