Ýkimet basshysy Kәrim Mәsimovting aituynsha, irili-úsaqty sheneunikter arasynda zansyz esirtki tasymaldaytyndardyng qylmysyn býrkemeleytinder bar kórinedi. Premier ótkende olardyng atyn atap, týsin týsteu ýshin Preziydentten arnayy rúhsat alugha da qúlshynghan. Sony ne bolghany belgisiz. Esesine, esirtkige qarsy kýres baghdarlamasynyng mәtini belgili: ol ýshin budjetten 40 milliard tengege juyq qarjy bólinedi eken. Sheneunikterding ózi mýddeli bop otyrghan esirtki tasymalyna qarsy kýres nәtiyjeli bolsa jaqsy.

Ýkimet basshysy Kәrim Mәsimovting aituynsha, irili-úsaqty sheneunikter arasynda zansyz esirtki tasymaldaytyndardyng qylmysyn býrkemeleytinder bar kórinedi. Premier ótkende olardyng atyn atap, týsin týsteu ýshin Preziydentten arnayy rúhsat alugha da qúlshynghan. Sony ne bolghany belgisiz. Esesine, esirtkige qarsy kýres baghdarlamasynyng mәtini belgili: ol ýshin budjetten 40 milliard tengege juyq qarjy bólinedi eken. Sheneunikterding ózi mýddeli bop otyrghan esirtki tasymalyna qarsy kýres nәtiyjeli bolsa jaqsy.

Ótken aptada ótken ýkimet otyrysynda QR Ishki ister ministri Serik Baymaghambetov «Qazaqstan Respublikasyndaghy 2009-2011 jj. arnalghan esirtkige әuestik jәne esirtki biznesine qarsy kýres baghdarlamasynyn» jobasyn úsyndy. Jobagha ketetin shyghyn 39 mlrd. 714 mln. tenge kóleminde. Esirtkimen kýres barysynda ishki qordyng esebinen 2 aimaqaralyq arnayy basqaru tobyn, yaghny Shymkentten – «Ontýstik», Qaraghandydan «Ortalyq» tobyn qúru kózdelip otyr. Negizgisi, ministrlik janyndaghy Esirtki biznesi men esirtki ainalymyna qarsy kýres komiytetining júmysyn nyghaytu. Baymaghambetovtyng aituynsha, baghdarlamany jýzege asyru barysynda eldegi esirtkige qatysty ahual kýrt ózgermek. Jaghymdy jaqqa qaray, әriyne. Mysaly, atalghan baghdarlama qúqyq qorghau organdarynyng birlese qimyldauy arqasynda zansyz esirtki kólemin 15-20 payyzgha deyin azaytugha jәne jyldyq kórsetkishti 30-50 payyzgha deyin kóteruge mýmkindik beredi eken. Búl el ishindegi esirtkige baylanysty ushyqqan jaghdaydy sheship, sonday-aq, Qazaqstan aumaghy arqyly Aughanstannan Europanyng ózge elderine tasymaldanatyn esirtki kólemin qysqartugha sep.
Baymaghambetov atalghan baghdarlamanyng jobasyn viyse-premier Serik Ahmetov bastaghan arnayy júmys toby pysyqtaghanyn jәne joba barlyq mýddeli memlekettik organdarmen kelisilgenin jetkizdi. Esirtki tasymalynyng jolyn kesu, ishki naryqtaghy esirtki ainalymyna tosqauyl qoi, azamattardyn, әsirese, jasóspirimder men jastardyng arasynda keninen tarap bara jatqan nashaqorlyq dertin auyzdyqtau maqsatynda dayyndalghan búl jobany ýkimet basshysy da qoldap otyr. Osydan bir aigha juyq uaqyt búryn Premier Kәrim Mәsimov Qazaqstandaghy mektepterde esirtki emin-erkin satylatynyn, oghan tiyisti organdardyng tyiym sala almay otyrghanyn qatang syn tezine alyp, oqushylardyng esirtki qoldanatynyn ne qoldanbaytynyn anyqtau maqsatynda, arnayy tekseru júmystaryn mәjbýrli týrde jýrgizu kerektigin aitqan bolatyn. Alayda, ministr Baymaghambetov búl bastamanyng nәtiyjesiz bolghandyghyn jetkizdi. «Arnayy qúrylghan júmys toby esirtki zattaryn qoldanu ayasyn anyqtaugha mәjbýrleu tiyimsiz ekendigin anyqtady. Sonymen qatar búl mәselede qúqyqtyq jýieleuge qatysty týitkilder de joq emes», - deydi ministr myrza.
Resmy derekterge sýiensek, 2008 jyly Almaty qalasyndaghy tekseruden ótkizilgen 5 myng jastyng 0,5 payyzynyng qanynan esirtki zattary tabylghan. Ishki ister ministrligi QR densaulyq saqtau ministrligimen kelise otyryp, arnayy tekseruden oqushylardyng barlyghyn birdey ótkizbey, tek tәrtibi nashar jasóspirimder men mektepterdegi arnayy tizimge alynghan balalardy mәjbýrleuge sheshim qabyldanghan.
Qazaqstan BÚÚ-nyng 1961 jylghy Esirtki zattary turaly konvensiyasyna jәne 1971 jylghy Jýike jýiesine әser etetin zattar turaly konvensiyasyna, 1988 jylghy Esirtki zattary men psihotroptyq zattardyng zansyz ainalymyna qarsy kýres turaly konvensiyasyna qol qoyghan. Sonday-aq, elimizde arnayy zang da qabyldanghan. Ókinishke qaray, býginde aughan jerinen qazaq dalasy arqyly kәri qúrlyqqa jol tartatyn esirtki tasymaly Qazaqstandaghy nashaqorlar sanynyng kýrt artuyna әser etip otyr. Jaqsylyqtan góri jamandyqqa tez beyimdeletin alang kónil balalardyng arasynda da esirtkige den qoyghandar jeterlik. Bilim shanyraqtarynda esirtkige ýiir balalar barl ekenin biylik te jasyrmaydy. Soraqysy sol, eldegi esirtki saudasyn «qyzdyrghan» sheneunikter de joq emes. Ótken aptada ýkimet jetekshisi sonday soraqylyqqa jol bergen әri esirtki satqandardy qoldap, qolpashtaghan sheneunikterding aty-jónin anyqtaugha bilek sybana kirisetinin mәlimdegen edi. Biraq ol ýshin Preziydentting arnayy rúhsaty kerek. Qoghamdy ishten iritken sheneunikterdi atyn atap, týsin týsteu – qiyn sharua. Ásirese, qolynda barlar qonyshynan basatyn Qazaqstanda. Alayda, keleshek úrpaqtyng sanasyn nashamen ulaghan sheneunikterdi anyqtau – kez kelgen azamattyng paryzy desek artyq aitpaspyz. Sondyqtan Kәrim Mәsimovting komandasy esirtki tasymalymen ghana emes, esirtkini «esirtken» irili-úsaqty sheneunikti auyzdyqtaghany jón aldymen. Is-sharalar jospary 6 bólimnen jәne 66 tarmaqtan túratyn baghdarlamany jýzege asyru ýshin attay 3 jyl qajet.

«Qazaqstan Iskeri», №11, 4-mausym, 2009 jyl