Soghystan keyin búl esim kóp boldy. Júrt bitkenning barlyghy úldy bolsa – Bauyrjanday batyr, Bauyrjanday erjýrek, danqty... aty anyzgha ainalghan qaharman bolsa eken degen... Shýkir býginde el ishinde Bauyrjandar barshylyq... Ramazan da shaqalaghynyng atyn yrymdap Bauyrjan dep ataghan...

Bauyrjan Nógerbek - Úlytaudyng tumasy. Ákesi Ramazan soghystan keyingi qiyndyq, joqshylyq, tapshylyq kezderde Jezqazghan qalasyndaghy tigin fabrikasynda bólim basshysy boldy. Er-azamattardyng kóbi soghysqa ketip, oralmaghan, qaytqandary – mýgedek, birining qoly, birining ayaghy joq, ýsterindegi gimnasterkalaryn әli sheshpey jýrgen kezi edi búl... El ishi jýdeu... Asharshylyq, repressiya, soghys... birinen song biri kep eli esengirep qalghan shaq edi búl... Dey túrghanmen... Úly Jenis el kónilin kótergen... «Búdan jaman kýnde de toygha bargham» deytin qazaqtyng soghystan song da toyy tarqamaghan...

Jesir atanghan kelinshekter  kýieui qaytys bop, jetimderin jetelep jýrip ósirgen әielder de búnday toy-jiynnan qúr alaqan emes-ti. Ramazan osynday bir otyrysta Bauyrjannyng sheshesimen kezdesken... Bas qosqan...

Bauyrjan Jezqazghanda qazaq mektebi bolmaghandyqtan, orys mektebine bardy. Alghyr, zerek boldy. Klassta da, kóshede de dostarynyng aldy boldy. Birte-birte kele-kele Bauyrjan – Boris boldy. Mektepte de, kóshede de Bauyrjandy Boris degen... Ol kezde opera teatry tek Almatyda, drama teatrlary da bas shaharda. Al, oblys ortalyqtary, kishigirim qalalarda tek kinoteatrlar bolatyn... El-júrttyng kónil kóteretin de, bas qosatyn da, qyz-kelinshekterding ózderining tigip-pishken kóilekterin kórsetetin de sol kinoteatr bolatyn... Qyz-jigitting әke-shesheden sytylyp, kezdesetin oryndary da sol kishkene ghimarat bolatyn. Kino – ghajap dýnie ghoy. Ishine bir kirip ketsen, ertegigi engendey bolatyn...

IYә, kinonyng ol kezdegi róli ýlken edi... Tym ýlken bolatyn... Kózi ashyq Ramazan qoly qalt etkende kinogha barghysh edi... Jәne kóbinde balasy Bauyrjandy qasynan tastamaytyn. Filimnen song ekeui ýige birge qaytady. Kinodan alghan әserlerimen bólisedi. Qyzyl-kenirdek bop keyde әkesimen salghylasady. Sodan song úiyqtar aldynda qiyaldaytyn... Árbir kórgen filimderin oy ózeginen ótkizetin. Ásirese, ótken ghasyrdyng 60-shy jyldardy búl elge ýndi kinolary kele bastady. Bala qiyalyn búl kinolar, beytanys әuen, ózge dýniye, basqa dәstýr, әdet-ghúryp bala týisigine әlemde de basqa el-júrt bar ekenin, olardyng da ózderindey joqshylyq, tapshylyq, әdiletsizdik bar ekenin bala Bauyrjan sol Radj Kapurdyng filimderinen úgha bastady. Ol turaly әkesi ekeui úzaq sóilesken. Bauyrjan alghash rejisser boludy armandady.

Mektep bitiruge bir-eki jyl qalghanda kino jayly jazylghan maqala, bolmasa akterlerding sureti bolsa, qiyp alyp, jinap qoyatyn. Bauyrjan osylaysha kinogha bet búrdy. Alayda Bauyrjan mektep bitirgen jyly oqugha bara almady. Jezqazghandaghy trikotaj fabrikasynda bólim bastyghy bolghan Ramazan tósek tartyp qalghan... Ýidegi jalghyz bala... Amal ne? Bauyrjan әkesining qasynan shygha almady. Dýniyedegi eng qiyny ózining ózgelerden biyiktigi bile túra saptyng sonynda túrghanday Bauyrjan da qatty qinalghan. Amal ne?! Ákesin tastap kete almady. Qinady. Eng bolmasa qasynda bolyp, kókesine kómektesem degen.

El qatarly oqugha barghan joq. Ózimen birge oqyghan klasstastary, Almaty, Qaraghandy, tipti bireuleri Moskva, Leningrad siyaqty ýlken qalalargha ketti. Bireuleri oqugha týsti, bireuleri ýlken shaharda júmysta qalghan. Al Bauyrjan sol tigin fabrikasyna kirip, júmysshy bop istedi. Biraq kónildegi qiyal búghyp jatqan búlan kýsh... oghan tynyshtyq bermegen... Óstip jýrgende «Qazaqfilimnin» habarlandyruyn gazetten oqyghan. Keler jyly jaz shygha Bauyrjan Almatygha, qazirgi 8-mart kóshesindegi «Qazaqfilimge» keldi. Búl kezde Kamal Smailov «Qazaqfilimnin» diyrektory kezi-tin. Kәlekeng ol kezde ýlken-ýlken ister tyndyryp jatqan. Komsomoldan kelgen jas jigit qyruar júmys bitirdi. Jәne osy kezenderde әigili «Qyz-Jibek» pen «Atamannyng aqyry» filimderi týsirilgen edi... K.Smailov Moskvadaghy VGIYK-ke baratyn jastargha «ssenarlyq sheberhana» ashty. Yaghny oqugha týsetin balalargha dayyndyq kursy edi. Ony alghash «Qazaqfilimnin» redaktory Lev Varshavskiy bastap, keyin Valeriy Starkov jalghastyrghan. Starkov ózi kinonyng tarihyn jaqsy biletin redaktor, oqyghan-toqyghany kóp, bilimdi adam edi. Rejisser bolam dep kelgen Bauyrjandy Starkov әri-beri tyndap, onyng jazghandaryn oqyp-taldap, basqa úsynys bildirdi. «Sening oilau-taldau, analiz jasau qabileting jaqsy eken. Sen odan da «kinotanu» mamandyghyna barsang qaytedi?» degen. Bauyrjan kelise ketti. Sóitip baryn salyp dayyndalghan. Solay Bauyrjan VGIYK-ting «kinotanu» mamandyghyna týsti. Búl kezde «Qazaqfilimde» kәsiby kinosynshylar joqtyng qasy-tyn. Qazaq kino ónerining túnghysh synshysy – Qabysh Siranovtyng tasy órge domalap túrghan shaghy-tyn. Starkovtyng oiy da osy edi... Últtyq kadrlerdi dayyndau – ol kezde auaday qajet bolatyn. Bir aita ketetini sol jyly Qazaqstannan jeti jigit oqugha týsken.

Olar Maksim Smagulov, Serik Raybaev, Slambek Tauekel, Jәken Dәnenov, Bolat Omarov, Sapar Sýleymenov jәne Bauyrjan Nógerbekov edi. Bauyrjan kinotanushy Nina Tumanovanyng sheberhanasyna týsti. Studenttik jyldar VGIYK-ting jataqhanasy, Moskvanyng qyzyqty da shuaqty kýnderi zu ete óte shyqty. Ásirese úlaghatty ústazy Nina Petrovna Tumanova óte bilimdi, oqyghan-toqyghany mol kisi edi. Jәne ol Bauyrjandy erekshe jaqsy kórdi. Minezi úyan, kóp sóilemeytin, sóilese әrdayym ornymen óz oiyn naqty da dәl jetkizetin shәkirtinen ýmit kýtetin. IYә... Bauyrjan ústazynyng senimin aqtady. «Qazaqfilimge» kelgen son, redaktorlyq júmysqa kirdi. Búl kezderi «qazaq mulitiplikasiyasynyn» ayaqqa túryp, qaz-qaz basqan kezi-tin. «Qazaq mulitiplikasiyasynyng atasy» atanghan Ámen Haydarov jaqsy úiymdastyrushy bola bildi. Ásirese, «Qarlyghashtyng qúiryghy nege aiyr?» filimi jarq etip úshty. Filim 1968 jyly Leningrad qalasynda ótken Býkilodaqtyq kinofestivalida, 1975 jyly Niu-York qalasynda ótken Halyqaralyq mulitiplikasiyalyq filimder festivalinde jýldeler alyp, júldyzy janghan kezi edi búl. Ámen aghamyz Moskvagha kelip VGIYK-tegi jastarmen jolyqqan. Sebebi Ámen Haydarovqa bilimdi, alghyr jastar kerek edi. Ámen agha qatelespedi. Sol jyly ekonomfakty bitirgen Slambek Tauekel, Jәken Dәnenovty – suretshi-mulitiplikator, al Bauyrjandy redaktorlyq qyzmetke shaqyrghan bolatyn... Óitkeni Bauyrjan diplomdyq júmysyn Ámen Haydarov aitqan – «qazaq mulitiplikasiyasynyng ósu joly» taqyryby boyynsha qorghaghan bolatyn. Sondyqtan ol «Qazaqfilimge»  kelgen song redaktorlyq júmysqa kirdi. Búl kez qazaq mulitfiliminde Ámen aghadan basqa Flober Múqanov, Tamara Múqanova, Ghany Qystauov, Jәken Dәnenov, Slambek Tauekel t.b. qyzu júmys istep jatqan shaghy bolatyn. Bauyrjan búl jerde on bes shaqty jyl qyzmet atqardy. Tek mulitfilimderding ghana emes, «Qazaqfilimdegi» kórkem filimderining de redaktory boldy.

Taldyqorghan oblystyq drama teatrynda aktermin... oinaytyn roliderim de, otbasym da, pәterim de bar. Biraq kónil shirkin kók dónen... Sahnagha siyatyn týrim joq. Onyng ýstine ol kezde oblystyq «Oktyabri tuy», respublikalyq «Leninshil jas» gazetterine әngime, maqalam shygha bastaghan joq. Ayaq astynan bir kýni kilt búzyldym. Moskvagha VGIYK-ke barsam dedim... Qysqasy shyqqany bar, shyqpaghany bar әngime, novellosymaq jazghandarymdy «Qazaqfilimge» jibergem... Arada 2-3 aidan song Almatygha kelsem mening әngimelerim jayly «ssenarlyq sheberhanasynyn» jetekshisi Ekaterina Vasilievna Rubanovich býge-shýgesine deyin qaldyrmay aityp otyr... Sóitsem mening jazghandarymdy Bauyrjan Nógerbek orysshagha audarghan eken. IYә, osylay Bәukeng osylay mening Mәskeu atanuyma óz ýlesin qosqan azamat bolatyn... Jәne ony men keyin... kóp keyin ghana bildim. Baukendi kórgen sayyn ol kisige degen qúrmet, syilastyghym... Sol ýshin «sizge rahmet» dep aitqyzbady. Dúrysy, birde «Bauke, bayaghy mening әngimelerimdi orysshagha audarghanynyzgha rahmet» dey bergenimde sózimdi bóldi. «Jaraydy, qoyshy ony» degen. Netken qarapayymdylyq, netken syrbazdyq, tektilik...

Bauyrjannyng qazaq mulitiplikasiyasy turaly jazghan alghashqy kitaby 1984 jyly «Kogda ojivait skazki» degen atpen shyqty. Jәne sol kitaby ýshin Baukeng «Qazaqstan Lenin komsomoly syilyghynyng iygeri» de boldy.

Jetpisinshi jyldardyng ortasynda «qazaq televiziyasynda» Jenis kýnine arnalghan habardan úly Baukenning – Bauyrjan Momyshúlynyng bir súhbatyn kórgenim bar. Baukeng basy jalang bas, buryl shashyn artqa qayyrghan, qasy men múrty tikireygen... Abaysha aitqanda, qoi múrty auzyna týsken, ýstinde oiy bar, qazaqy shapan... kishkene stoldyng ýstinde súhbat berip otyr eken. Dauysy kýrkiregen kýndey... Bolmasa arystannyng aqyrghany ispetti. Baukeng sóilep otyr. Bir kezde júdyryghymen stoldy bir perip qalghanda stakandaghy su tógilip ketti. Áli kóz aldymda. Ol oryssha «ya polkovnik v otstavke, no ne grajdanin v otstavke» degen... Sol sóz esimde qalyp qoyypty. Alla Pugachevanyng bir әni bar edi. Sonda sóz bar. «Nastoyashiy polkovniyk» degen... IYә, Baukeng naghyz polkovnik edi-au.

Bauyrjan «Qazaqfilimdegi» redaktorlyqtan song Qazaqstan Kinomatograftar odaghynda ekinshi hatshy bolyp úzaq istedi. Sodan song ghylym akademiyasynda, keyin Qazaq últtyq óner akademiyasynda ústazdyq qyzmetke auysqan.

1991 jyly Úly imperiya KSRO qúlaghanda jylaghandardan quanghandar kóp boldy. Tәuelsizdikpen birge ekonomikalyq kriziys, sayasy dandarys, aqshanyng qúnsyzdanuy, taghy da basqa qiyndyqtar kóp boldy. Sonyng biri Resey endi basqa respublikalardyng azamattaryn oqugha qabyldamady. Arman qughan jastardyng tauy shaghyldy. Men sol kezenderde Almatydaghy teatr jәne  kórkemsuret insitutyna basshy bop keldim. Osy shaqta Bauyrjan bizde prorektor bop qyzmet atqaratyn. Bizding bolashaghymyz ýshin ózimizde búryn bolmaghan, tek Moskva, Leningrad siyaqty ýlken qalalarda ghana oqytatyn jana mamandardy dayyndau kerek edi. Sol janadan ashylghan on ýsh  mamandyqtyng biri – ol kinotanu bolyp edi. Bauyrjan osy iske bar yntasymen, kýsh-qayratymen kirisken. Shyndap kelgende Bauyrjan Nógerbek - Tәuelsiz elimizdegi kinotanu mamandyghynyng irgetasyn qalaushy. Birden bir sonyng avtory. Bauyrjannyng alghashqy shәkirtterining aldy býginde elimizge, ruhaniyatymyzgha bilgili túlghalargha ainaldy.

Olar: Gýljan Nauryzbekova, Nazira Múqysheva, Gýlnar Mýrsәlimova, Baqyt Qútpanbaev, Núrbol Almanov, Berik Uәli, Ásel Sәrsenbekova, Samal Esenbaeva, Tolqyn Qojahmetova.

Bauyrjan Nógerbek sózge kóp aralasa qoymaytyn, jymiyp qana otyryp kýlgende ózine ghana jarasqan shoqsha saqaly selkildep, mәz bolghanda kózi júmyla ketetin.

2010 jyly Qazaqstannyng Enbek Eri, Qazaq últtyq óner uniyversiytetining rektory Ayjan Musahodjaevanyng shaqyrtuymen Baukeng Astanagha keldi. Ayman Qojabekqyzy óner ordasyn tek muzyka mamandyqtarynan túratyn uniyversiytet emes, teatr jәne kino, horeografiya mamandaryn dayyndaytyn óner ordasy jasayyn degen... Alayda kadr mәselesi qashan da tapshy ghoy. Osy orayda rektor Almatydan belgili synshy Áshirbek Syghay, kompozitor Kenes Dýisekeev, kinotanushy Bauyrjan Nógerbek syndy mamandardy shaqyrtty. Osy kezenderde uniyversiytet úshan-teniz júmys atqarghan... Jastardy jyl sayyn osy mamandyqtargha qabyldady. Bauyrjan Nógerbekting búl ekinshi tynysy ashylghan shaghy-tyn. Jәne Astanadaghy úshan-teniz sharalardan Baukeng qalmaytyn. Bir togha, syrbaz, әr sózinde, әr oiynda ýlken adamgershilik, adamgha degen ýlken syilastyq, kisige degen qúrmet - onyng kredosy edi.

Býginde Baukenning 90 jasqa kelgen anasy Ánish apamyz Jezqazghan qalasynda, Bauyrjannyng túnghysh úly Sattardyng qolynda. Bauyrjannyng otbasy týgel óner auylynda túrady dese de bolady. Qyzy Altynay – Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri, Q.Quanyshbaev atyndaghy memelekettik akademiyalyq qazaq muzykalyq drama teatrynyng aktrisasy. Ýlken talant iyesi. Oinaghan rolideri birinen-biri әsem, birinen-biri artyq obrazdar somdap jýr. Kinoda da Altynay ýlken biyikterge kóterildi. Basqasyn aitpaghanda, tek Aqan Sataevtyng «Anagha aparar joldaghy» basty róli – qazaq ónerindegi erekshe qúbylys deuge bolady. Úldary Sәken Nógerbek te, Baubek Nógerbek te әke jolyn quyp, ústazdyq qyzmetti tandaghan.  Biri Astanadaghy Qazaq últtyq óner uniyversiytetinde, biri Almatydaghy Qazaq últtyq óner akademiyasynda shәkirtter tәrbiyeleude. Olar da kinotanushy. Tipti nemeresi Araylym da kinotanu mamandyghyn tandaghan.

Taudyng biyiktigi – ol alystaghan syiyn kórinetini siyaqty, uaqyt ótken sayyn qazaq ónerining has túlpary Bauyrjan Nógerbekting orny ýnireyip túr. Ómirden ótkenine bir jyl bop qaldy. Keyde kinopremieralardan kórgende qúshaqtasyp, amandasyp túratyn edik. Býginde tanys beyne kórinbeydi. Mәngilikke attanghan... Attas aghasy Baukenderding dýniyesine ótipti.  Key-keyde eske Bauken-Bauyrjan Momyshúly týsedi. Naghyz polkovniyk... Bizding Bauken,  Bauyrjan Nógerbek te – ónerdin, kinonyng polkovniygi edi. Qazaq kinotanu mektebining polkovniygi. Mening «Tyraulap úshqan tyrnalar» degen spektaklimdegi polkovnik eske eriksiz týsedi. Onda Polkovnik Lukiyanov jas jauynger Pernebek  Boranbaevty Sibirden – it jekkennen aman saqtap qalu ýshin ózi qolbasshygha jýredi. Sol sәtte akter T.Meyramov qolyn shekesine qoyyp, «Chesti iymeiy» deydi. Baukeng de sol attas aghasynday qolyn shekesine taqap, «Chesti iymeiy» degen ghoy. «Chesti iymeiy».  Osyndayda men de qolymdy shekeme qoyyp, әskery adamsha «Bauke, chesti iymeiy» degim keledi. Chesti iymeiy, Bauke!

Talghat Temenov, Qazaqstannyng Halyq artiysi, professor 

Abai.kz