Osydan biraz búryn "Qanat Tasybekovtyng "Situativti qazaq tili" atty kitaby jaryq kórip, ol ýkimet tarapynan qoldau tauyp, qayta basylyp shyqty. Búl óte qúndy enbek qazaq tilin ýirenudi meylinshe jenildetedi. Mysaly, mende fransuz tilining situativtik sózdigi bar. Teatrda, avtobusta, ashanada, kóshede t.t. sózder frazalar týrinde berilgen. Qanattyng kitaby soghan úqsaydy, alayda ol qazaqtyng salt -dәstýrimen tvghyz baylanysta qúrylghandyqtan - qazaqy bolmysty qatar mengeruge jol ashady. Múnyng qúndylyghy da sol bop túr!

Tildi tilge tiyek ete otyryp, salt-dәstýrge oralayyn: - Keshe ghana Elbasy "qazaq halqynyng jauapkershiligi" mәselesin kóterdi. Búl bizding búrynnan aityp kele jatqan súraq bolatyn... Endi, uaqyty kelgen synayly... Olay bolsa, "jauapkershilikti qazaq" osy Jauapkershilikke layyq bolghany abzal emes pe? Yaghni, onyng boyynda Últtyng barlyq izgi qúndylyqtary ornyghuy tiyis. Ony qalay ornyqtyramyz? Bireuler "Ádebiyet arqyly", ne bolmasa, "Batyrlar jyryn oqu" arqyly deydi... Oghan kýmәn joq. Biraq, әrbir jas bala, shet eldik azamat Qazaq әdebiyetin ne Batyrlar jyryn oqu barysynda Qazaq salt-dәstýrleri әlippesimen tanys bolmasa, onda ol ózi oqyghan dýniyeden "qazaq bolmysyn" aishyqtay alatyn dengeyge jete almaydy. Sol sebepti oghan qazaqtyng kóptegen dәstýri men salty, oilau tәsili, dýniyege degen kózqarasy týsiniksiz kýiinde qala beredi... Búl mәseleni sheshuding bir joly bar: ol - qazirgi mektepterde oqytylatyn "Ózin-ózi tanu" pәni siyaqty, Qazaq halqynyng dýniyetanymy men salt-dәstýrlerinin, әdet-ghúryptarynyng situativti negizderi de mektepten berilui tiyis. Sheteldikter ýshin arnayy kurstar ashugha bolar edi. Yaghni, basqasha aitsaq, búl - "ózin-ózi tanudyn" últtyq bastauy bolyp shyghady.

Sóitken jaghdayda, әrbir jas "qazaq jigiti (qyzy, kelini" t.t.) últtyq bolmysqa say әrtýrli situasiyada qalay әreket etudin" bastapqy erejelerin boyyna әuel bastan sinirip, soghan say әreketi bolar edi. Yaghni, búl - ÓZI - QAZAQ, SÓZI - QAZAQ, TÝRI -QAZAQ, QYLYGhY - QAZAQ degendi bildiredi. Mine, osynday - "ÚLTTYQ BOLMYSY BÝTIN QAZAQ" qana zaman JAUAPKERShILIGIN óz moynyna alugha qabiletti! Al ony iygermegen, mengermegen qazaq, qanshama prinsipshil azamat bolmasyn, últtyq jauapkershilikke kelgende "myng qúbylmaly" bolyp qala beredi (әriyne, Qazaqstanda). Kóp jaghdayda onyng "jauapkershiligine" qogham tarapynan senim az bolady, endeshe, sonynan ileser adam da az bolady... Ómir zandylyghy men adam psihologiyasynyng әseri osylay!

Ábdirashit Bәkirúly

Abai.kz