Ol – balanyng konstitusiyasy

…Sosyn mektepterde әrkim oqulyq jaz­ghysh bolyp ketti. Oqulyq degenimiz qúndy dýniye. Ol – balanyng konstitusiyasy. Biraq ony әrkim jazghasyn, onyng ishi birynghay qate bolady. Biz sonymen bir ghana balany emes, san úrpaqty qatelestirip jatyrmyz. Búl óte ókinishti.

Sheshendik mektebin ashu kerek dep oilaymyn

Meninshe, Astana qalasynda barlyq jagh­daydy jasap, eldegi barlyq daryndy balalardy jinap alyp oqytatyn Tóle bi, Áyteke bi, Qazybek biyding sheshendik mektebin ashu kerek dep oilaymyn. Sodan song danalyqqa ýiretetin Abaydyng dana­lyq mektebi kerek. Búl bizding balalary­myzdyng bolashaghy ýshin qajet.

Bizding aiyzymyzdy qandyrghan, kókeyi­mizden shyqqan, izdegenimizdi tauyp bergen Elbasymyzdyng «Bola­shaqqa baghdar: ruha­ny janghyru» atty maqalasynda kóterilgen mәsele bir kýnde tughan joq. Búl kóp uaqyttan beri elding kókeyinde jýrgen, júrt­tyng kókeyin tesken, kýndiz óninen, týnde týsinen ketpegen sonday taghdyrly qazaq halqynyng taghdyryna qatysty tereng oilar edi. Búl maqalany jazu­gha Elbasy­nyng ózi birden kele qoyghan joq. Kerek bola­tyn bolsa, bizding últ ruhany janghy­rudy tәuel­sizdik alghan kezden bastady. Men múny sol kezden bastalghan tәjiriy­bening qorytyndysy dep esepteymin. Biz múny búghan deyin aityp ta, jazyp ta jýr­dik. Biz múny kez-kelgen qazaq intelliy­gensiya­synyng armany desek bolady.

Anau bir jyly Elbasy qasiyetti Úlytaudyng eteginde, Áulie búlaqtyng basynda otyryp tereng tebirenip, halyqpen syrlasty. Sol súhbatynda kóptegen oilar aitty. Sonda qazaq­tyng qasiyetti jerleri turaly, qazaq­tyng eshkimnen úyalmaytyn tamyry tereng tarihy bar ekeni jayynda, ol tarih ýnemi tútastanu, birigu tarihy ekeni jayynda keremet aitty. Sol tústa  kórshi elding bir basshysy qazaq­tyng tarihy joq degen әngime aitqan edi. Soghan búl qarsy aityl­ghan keremet pikir esebinde boldy. Qazaqtyng óz tarihy bar, Qazaq handyghyna 550 jyl boldy dep, júrt kýtpegen jerden jarq etkizip batyldyq tanytty. Búl qasiyetti Áulie búlaqtyng basynda aitylyp edi. Sodan beri Elbasy ýnemi tebirenumen keledi. Mening jadymda,  tәuelsizdigimizding 25 jyldyghyna oray «Úly dala úlaghattary» deytin keremet bir kitap jazdy. Onda qazaq tarihy, qazaqtyng taghdyry, ótkeni, býgini jayly aityp, erteni jayly keremet tolghanady, ghajap tebirenedi. Men ol turaly «Egemen Qazaq­stan» gazetine ýlken maqala bergenmin. «Ol enbektegen baladan, enkeygen kәrige deyin, mektep qabyrghalarynda, joghary oqu oryndarynda, biyik kenselerde jatpay túrmay kitap oqityn. Múnda qazaqtyng tarihy bar, Elbasynyng tebirenisteri bar» dep jazyp edim. Men keyde inilerimnen súrastyram «Sender osy kitapty bilesinder me?» dep. Biraq bir ókinishi, biylikte jýrgen azamattardyng kóbisi múny әli oqyghan joq.

Odan keyin Elbasy tәuelsizdigi­mizding shejiresi siyaqty, tәuelsizdigi­mizding ensiklopediyasy ispetti «Tәuelsizdik dәuiri» deytin ghajap kitapty jazdy. Bәrimiz búryn tarih turaly jazylghan kitaptardy oqydyq qoy. Ol kitaptarda bir alys tarih kóz aldymyzgha elesteushi edi. Al myna «Tәuelsizdik dәuirinin» ishinde bizding ózimiz jýrmiz. Oqighalardyng ishinde de ózimiz jýrmiz. Óitkeni, búl tәuelsizdikting aldy, tәuelsizdikting alghashqy jyldary turaly boldy. Ondaghy basymyzdan keshken qiyn­dyq­tar, keshegi qanyrap qalghan aty bar, zaty joq Qazaq KSR deytin, Qa­zaq­stan kenestik sosialistik respub­likasy deytin respublikanyng basy­nan keshken ahualdary turaly aityl­dy. Zauyttar qirady, sovhozdar, kolhozdar tarady, elding bala tәrbiye­leytin analary ala qapshyq arqalap bazargha ketti, mektepterde jaqsy sabaq berip jýrgen múghalimderding bәri qap arqalap bazargha ketti. Múnday súmdyq­tardy basymyzdan keshtik, sonyng bel ortasynda jýrdik. Sonyng bәri atalghan kitapta jazylghan. Al «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» atty  maqalasy sol kitaptardan, Áulie ata basynda berilgen súhbattan shyqqan ýlken qorytyndy.

Búl maqalada aitylghan mәsele­lerdi jýzege asyrugha memleketimiz qúlshyna kiristi. Ony atqaru, oryn­datu maqsatynda Elbasy Últtyq komissiya qúrdy. Onyng tóraghasy — qazirgi Preziydent әkimshiligining jetekshisi Ádilbek Jaqsybekov. Men sol Últtyq komissiyanyng mýshe­­simin. Qazir kóptegen oblys­tarda, ortalyqtarda, keybir oqu oryndarynda Ruhany janghyru orta­lyqtary qúryla bastady. Ony biz estip, bilip otyrmyz. Osy «Ruhany janghyrudyn» maqsaty nede? Elbasy neni maqsat etip otyr? Búl jerde jahandanu zamanynda tilimizdi, últymyzdy, últtyq mәdeniyetimizdi, tarihymyzdy saqtap, órkeniyetti elderding kóshine ilesip, solarmen birge boludy maqsat etip otyr ghoy. Biz qaytsek Qazaq eli bolyp saqta­lyp qalamyz, qaytsek kóshten qal­may­myz? «Qazaqstan-2050» Stra­tegiya­­lyq baghdarlamasynda da Elbasy kóptegen mәselelerdi anyq etip qoyghan bolatyn. Sondaghy strategiya­nyng maqsaty — ozyq 30 elding qataryna qosylu. Onyng ishinde, 2025 jylgha qaray Qazaqstan memleketi ýlken, kishisi bar týgel memlekettik tilde sóileydi dedi. Búl — bir. Ekinshi – latyn әlipbiyine kóshemiz, al ýshinshi — Qazaqstan Qazaq eli dep atalady dep jazdy. Mine, osynyng bәri týptep kelgende, Qazaqstandy taban astynan bolyp jatqan ózge­rister zamanynda kóshten qaldyr­maudyng amaly dep esepteymin.

Elbasy kótergen mәselening taghy biri – últtyq kod. Últtyq kod dege­nimiz ne? Ol bizding últtyq bolmy­symyz, últtyq jaraty­lysymyz, últtyq tabighatymyz, últtyq sana­myz, últtyq mәdeniyetimiz, últtyq salt-dәstýrimiz, últtyq tarihymyz. Elba­sy­myz alda kele jatqan gharysh­taghy zamangha biz osy qasiyetterimizdi saqtap, kóshten qalmay, janalyq­tardy boyymyzgha sinirip baryp jetuimiz kerek dep otyr.

Men janalyqqa qarsy emespin. Degen­men, ghalamtor, kommunikasiya adamnyn   ómir sýru ortasy ghana emes, onyng daghdy­laryn da, mәde­niyetin de, tanym-týisigin de ózgertip bara jatqanday. Onyng sayasatqa da, kýnkóriske de, sanagha da yqpaly kýnnen-kýnge kýsheyip bara jatyr. Bayqap otyrsaq, býkil әlemde eshqanday partiyagha qosylmaytyn, eshbir iydeologiyany qolda­may­tyn, últ aldyndaghy mindetin de moyyn­damaytyn, tek dýniyeni ghana kózdeytin osynday úrpaq qalyptasyp keledi. Búl degenimiz, ózining tarihyn bilme­gen, ata-tegin bilmegen, әdet-ghúrpyn bilmeytin úrpaq qalyptastyp kele jatyr degen sóz. Al biylik sonday úrpaqqa berilse, keleshegimiz ne bolady? Búl mәselege ýlken mәn beru kerek.

Taghy qaytalap aitayyn, men janalyq­qa qarsy emespin, biraq ol qoghamdy jolynan taydyryp jiber­meui kerek. Adam adamy qasiyetin, bolmysyn saqtap, qoghamnyng qalyp­tasqan evolusiyalyq damu jolymen jýrip otyrghany abzal.

Myrzatay Joldasbekov, Memleket jәne qogham qayratkeri

Derekkózi: Almaty aqshamy gәzeti

Abai.kz