әngime

Eski saraydaghy aghash kereuetting ayaq jaghynda eki tizesin qúshaqtap, býrisip otyrghan shynashaqtay kisi kórshi ýiden shyqqan kishkentay balanyng shyryldaghan dauysyn anyq estidi. Estigende qanday, jýgirip baryp bauyryma  qysa salsam qayter edi dep te oqtaldy. Jylaghany sap basylmasa múnymen sonda sóilesiniz, jyly qúshaq әldebir qúdiretimen sәby boyyndaghy keseldi júlyp týsirmese sәlemdespey-aq qoyynyz. Mýlde renjimeydi jәne sizding auyz úshymen aitylatyn qúrghaq raqmetinizdi kerek qylsa ne deysiz. Búl emes, ondaydy shottyng tasyna salyp, eseptep, ishterinen kýnkildep jýretin ózgeler ghoy.

Ou, osy túrghanda ony oilaytyn shama qayda. Qyrsyqqanda bir aulanyng ishindegi sәn-saltanaty kelisken ýsh qabatty kottedjge de  rúqsatsyz kire almaydy. Jeti qaranghy týnde qarmanyp jýrip, әldebir tetikke sýrinip ketse tabanda dýniyening astan-kesteni shyghady. Júldyzdy aspan astyndaghy tamyljyghan tirshilik pәrshe-pәrshe; shartaqtyng basyna ilingen qyzyldy-jasyldy shamdar bir janyp-bir sónip, tónirekti topan su alyp jatqanday ýsti-ýstine dabyldaydy. Qoranyng arghy búryshynda qannen-qarersiz, kerilip-sozylyp úiyqtap jatqan eki ovcharka qarghy bauyn ýzerdey óre týregelip, ýzdiksiz shabalandaydy. Sonyng әserimen taghy bir jerlerde tótenshe mazasyzdyq tuyndaydy-mys. Kenet kottejding syrtqy esigi syrt etip ashylady da, qolyna fonar ústaghan kýieubalasy mәike-týresiysheng jýgire shyghyp, tónirekti týgel tintkileydi. Ary-beri jýgiredi, sәkimen shatyrgha shyghady, tómen týsedi. Aqyr sonynda týk tappaghan song shyrt týkiredi de, qalta telefonymen әldekimderge shúghyl habar beredi: – Signalizasiyagha jabayy mysyqtar tiyisken bolar. Bәri aman, alandaytyn eshnәrse joq. Úiyqtay berinder, gud bay!..

Apyr-ay, jabayy mysyqtyng pәleli jerge túmsyq tyghyp nesi bar edi. Ash qúlaqtan-tynysh qúlaq. Dese de bala bayghústyng shyryldaghanyna shydamay, boyyn әldebir әlsizdik biyledi. Shól qysqanday tamaghy qaqsyp, әzer jútyndy. Tughan qyzy bolsa qaytsin, Biybiajargha da azdaghan ókpesi bar. Bala jaghdayyn biletin ol qaybir úsynaqty adam. Onyng ertendi-kesh oilaytyny  baydyng baby. Úyattary da shamaly, ýide ýlken kisi jýr-au dep te aiyldaryn jimaydy. Ýsterindegi kiyimderi de alqam-salqam, ashyq-tesik. Kýieubalasy Salqymbay... Meyli, myng jerden shirene bersin... osyndayda aityp-aytyp tastasa ishi bosap, azdap jenildenip qalmas pa. Al ne isteysin, jaqtyrmaydy. Jýrgen-túrghany esep. Tystaghy tirligin kim bilipti, mәshiyneden týsip tabaldyryqtan beri attady ma, shirenip kisi bola qalady. Janyndaghylargha tóbeden qaraydy. Sol qoldan jasalghan it minez tura ózine baghyshtalghanday múnyng qabaghy da kirjing ete týsedi. Sosyn kottedjde kýibendep  kóp jýrip almay, ony-múny syltauratady da esik aldyndaghy eski saraygha kiredi de ketedi. Saraydaghy jaghdayy jaqsy, tiri jannan quystanbaydy. Jata ma, túra ma, atamzamanghy patefonnyng qúlaghyn búrap, dәstýrli әnderding plastinkasyn tynday ma, televizor kóre me – erki. Bir qinalatyny, kýz erte týspese... Jazdyng mynaday may tonghysyz kýnderi túra bere me jadyrap. Qarashanyng alghashqy júmasynda tópelep jauyn jauady da, arty qargha ainalady. Bitti. Shamshagýlding qyzyq dәureni osymen tәmәm. Amalsyz kottedjding tómengi qabatyndaghy auyzghy bólmege kóship alady. Eski saraydy jylu jýiesine qosu – búlar ýshin artyq shyghyn. Onyng ýstine jalghyz kempirding ybyrsyghan qaybir dýniyesi bar, kez kelgen quysqa siyady da ketedi.

Oy-hoy, sondaghy jiyen nemerelerining quanyshyn kórsen! Qúday kópsinbesin, eki-ýsh qara domalaq qashan es jighansha jasyryn týrde Shamshagýlding shandyr emshegining dәmin tatyp, ósip-jetildi ghoy. Sirә, olar sony úmytpaytyn bolar. Shýikedey kempir qúddy kurorttan kelgendey, birine-biri jymyn-jymyng ymdasyp, ainalsoqtap janynan shyqpas edi; әrneni aityp, Shamshagýlding kónilin kótergensip, biri shay qoyyp, biri ayaghyna jyly shúlyq kiygizip, asty-ýstine týser edi. Bala nemening bilmeytini jerding astynda, ene men kýieubala arasyndaghy kózge kórinbes salqyndyqty seze me qaydam,  әkesi kelgende olar da jym bola qalady. Biri sabaghyna dayyndalghansyp, biri oinaghansyp, tús-túsqa jýgiredi de joghalady. Álgi әserding týpki tórkinin jәne týsinbeydi, әkelerinen súraugha da batpaydy. Shamshagýl әjesi: «... jaghdayym hangha sәlem bergendey» dep juyp-shayghanymen bәribir kishkene renishting salqynyn sezdirip qoyady. Rasynda ol qanday renish?! Erteng ólmese kottedjge qayta kóshedi ghoy. Basqa jaqqa baratynday mýmkindigi bolsa, bir kýn týner me. Keter edi basynyng aughan jaghyna. Kete almaydy. On bir qúrsaq kótergenining paydasy qaysy, bәrin súm ajal jalmaghan, qalghany Biybiajar ghana. Bary da, nary da osy. Jalghyz qyzdyng kólenkesinde kýn kórip keledi iytinip-súghynyp.

Kirpigine ilikken ystyq tamshyny sausaq úshymen sylyp tastady. Minekey, búl da bir ghajap dýniye. Jalghyzdyqty bireuler jer-jebirine jetkize jamandaydy, nebir kelensizdikti sonyng basyna ýiip-tógedi. Pah, al  týn jabylyp otyr ghoy, Shamshagýlge onyng keri әseri shamaly. Jalghyzdan-jalghyz jylap alu da jetistik. Jetistik bop qaybir jarylqar, óz-ózin óstip júbatqysy da keletin shyghar, bilkim.

Týnning qay uaghy bolghany belgisiz. Tang atyp qaldy ma, әlde... Jelding әserimen baghana basyndaghy dóngelek shamdar әrli-berli әtkenshek tepkendey terbetiledi. Kirshendeu terezege týsken solghyn sәule kempirding shynashaqtay denesin sylaghy týsken syzdy qabyrghagha birde ýlkeytip, birde kishireytip kólenke týsiredi. Ony elep jatqan kim bar. Qorqynysh ataulydan maqúrym. Sәbiyding qoldy-ayaqqa túrmay shyryldau sebebin de bal ashqanday sezedi.  Em-domy da kókireginde sayrap túr. Barmaghymen isingen tamaqty eki-ýsh mәrte basyp-basyp jiberse qúday da tynysh, qúdaghy da tynysh. Ekinshi emi asa qúpiya, ony ózinen basqa tiri jan bayqamaydy. Balany bauyryna basyp, shandyr emshekti eki-ýsh mәrte sorghyzsyn. O jaryqtyqtan jarytyp sýt shyqpaytyny da belgili. Ne qúdiretining baryn qaydam, odan song bayghús balanyng balghyn jýzi jadyrap, ary-arasynda esinep qoyyp, tәtti úiqynyng qúshaghyna kýmp berer edi. Sodan týske tayau bir-aq oyanady.

Áne, aitqany aiday keldi. Biybiajardyng odan basqa taban tireytin amaly qaysy?! Dereu «jedel jәrdem» shaqyrtady. Knopkamen ashylyp jabylatyn auyr esikting shiyq etip «әndetkeni» sol, ýsterine aq halat kiygen eki medbiyke asay-mýseylerin arqalap jetip keldi. Odan songhysyn nesine ejikteydi. Áljuәz denege ayausyz iyne súqqylaydy, uday ashy dәri jútqyzady. Osy zamannyng dәri-dәrmegimen syrqattyng betin qaytaru qayda? Uaqytsha aldarqatu әnsheyin. Ýy irgesinde osylardyng tileuin tilep, týn balasyna kirpik ilmey qalqayyp otyrghan «balger» kempirding bar-joghyn elemegen son, olardan ne ýmit, ne qayyr?!..

                                               HH

– Sender ýlken jigit boldyndar ghoy týge! Búlaryng ne, a, búlaryng ne?! – Shamshagýl eski saraygha entige kirgen ýielmeli-sýielmeli eki nemeresine súrauly keyippen nazar jyqty: – Mektepte tazalyq jóninde eshnәrse oqytpay ma? Ilgeride arnayy sabaq jýrushi edi ghoy, – dep sózining ayaghyn ekiúshtylau ayaqtady. Ayaqtaghany bar bolsyn, birtýrli... jazyqsyzdan-jazyqsyz balalardyng betin qaytaryp tastaghanday, eki qolyn qayda sighyzaryn bilmey, abdyrady da qaldy. Kórshi otyrsa da әke-sheshesining tirliginen beyhabar kisishe kódiy-sódy birnәrselerdi týrtpektep súraghan boldy.

– Búl aranyng toy-dumany taqiyalaryna tar kelip, kórshi oblysqa qydyrystap ketti dender. Al qashan keledi? Ákelerinning jýirik mәshiynesi ýide ghoy.

– Arnauly úshaq jaldapty.

– Bәli, sen ony qaydan bilesin?

– Aytty ghoy... – Jetinshi synyptaghy Qarlyghash әjesining bekerge uaqyt óltirgenine riza bolmaghanday, jenil krassovkasynyng túmsyghymen aghash kereuetting ayaq jaghyn týrtkiledi. Besinshige biyl barghan Sandughashy oghan qaraghanda pysyq. Eti tiri, әjesin janynday jaqsy kóredi. Jaqsy kórgendigin ispen de dәleldey biledi. Sheshesi Biybiajarmen de tonnyng ishki bauynday әmpey-jәmpey syrlaspaydy. Salqyn. Kónili qalamaghan iske juymaytyndyghy bylay túrsyn, myng mәrte ainalyp-tolghansang da moyyn búrmaydy. Onday da úzyn kirpikterin qaghyp-qaghyp, qolyn bir silteydi de ornynan túryp jýre beredi. Sodan júlqynyp syrtqa shyghyp ketedi, ne bólmesin ishten bekitip, tiri janmen tildespey tym-tyrys jatyp alady. Ana joly әkesi púlynyng az-kóptigine qaramay, arnayy adam jaldap, by ýiirmesine qatysasyng dep ýgittegen eken. Kónil ýshin eki mәrte bardy ma, barmady ma, sosyn «ataqty biyshimen» úrys-kerissiz qoshtasqan. Mýlde jolamady. Aqsha shirkin kózding qúrty, «ústazy» aptasyna ýsh kýn ýiinizge ózim-aq baryp túrayyn dep jalynghanymen odan da ondy nәtiyje shyghara almapty. Sol, solay, Sandughashtyng bólmesi ishinen kiltteuli. Dybys  bilinbeydi. Áke-sheshesining kózderi atyzday, shekten shyqqan ýnsizdik, tomagha túiyqtyqtyng ayaghy qayghyly oqighagha úlaspasa... Onyng jasyndaghylar psihologiyalyq auytqulargha beyim, terezeden sekirip jazym bop jatqandar az ba?! Bii bar bolsyn, biysiz de ómir sýrer. Aqyry Sandughashtyng degeni boldy. Keyin... birnәrsening aq-qarasyn týsinetindey, ara-túra kónildengen sәtinde әri ýide kýieui joqta «kórshisin» shaygha shaqyrghan Biybiajar sheshesine qaljyndaghansidy kәdimgi: – Osy qyzdyng kimge tartqanyna tanym bar. Balany kim auyzdandyrsa soghan úqsaydy deushi edi búrynghylar. Bәrin emizgen ózim...

«Ózing emes!» dep aita salugha sәl-aq qaldy Shamshagýl. Orynsyz jerge pyshaq  úryp nesi bar. Jabuly qazan jabuly kýiinde qalsyn. Ol «úrlyqty» ózimen birge ala ketedi ana jaqqa. Oipyr-ay, shandyr emshekting qúdiret-kýshine bas iymey kóriniz! Týptep kelgende búl jariyagha jar salatyn da maqtanysh emes, әrkimning jýrek týkpirinde  saqtalatyn qúpiya ghoy. Nesin jasyrady. Ýlken ýiding berekeli dastarhanynan jyly-júmsaqty asa eptilikpen eski saraygha jyp etkizetin de osy Sandughash. Sonysyn aragha tyqpalaghanday, әjesine tik qarap sóileytin de osy Sandughash.

– Eger ony әke-sheshelerin sezip qoysa, osy kýnime de zar bolyp qalarmyn. – Ádeyi qityghady. Kýieubalasy men qyzynyng artynyp-tartynyp, kórshi oblystaghy kәdeli qonaqqa ketkendiginen Shamshagýl de habardar:    – Sender meni jaman jolgha nege iytermeleysinder, a?

– Ol qanday jaman jol? – Sandughash taghy da shap te qaldy.

– Erteng pәle bop, ol bala auyryp qalsa, әkelering barlyghyn menen kórer. Onsyz da kóshirip jiberuge dymy qúryp jýr.

– Qoyynyzshy, – dep ishtey ayanysh bildiredi Qarlyghash. – Bәri sheshilgen.

– Sheshilgeni qalay?

– Ony bizden basqa tiri jan bilmeydi. Dýkenshi әieldi dýkenge júmsadyq sýt әkeluge.

– IYә,  jospar qúryp qoyghan ekensinder ghoy aldyn ala. Endeshe, biraq... uәde – uәde. Osy jerde qalsyn barlyghy.

– Kelistik.

Saraydan biri qalmastan jýgirip syrtqa shyqty. Eki-ýsh jasar Ábdighappar da Shamshagýldi kórgende jylaghanyn qoya sap, qúiryghymen algha jyljidy. Kóter dep qoldaryn erbendetedi.

Ábden sabyndap juyndy. Bireu kórip qalatynday tereze perdesin býrkemeledi.

– Álgi әieli bar bolghyr alqyn-júlqyn jetip kelmesin.

– Odan qoryqpanyz.

– Jaraydy, sendik senderge.

Múny estiyar nemerelerine qaytip týsindiredi jazghan-au, tipti aqylgha syimaytyn jaghday! Sәbiyding әljuaz sausaqtary shandyr emshekke tiygende basy ainalyp, esinen tanyp, qúlap qala jazdaydy. Túla boyynan atoylaghan qan qysymy ainalyp kelip, miyn jaryp jeberetinnen әri-tin. Álde,  shynymen... bitim-bolmysy iysinip, bayaghyda... sonau bayaghyda, eptep esten úmytyla bastaghan analyq sezimdi oigha qayta týsirgennen sau ma?! Shamshagýlding kóz aldynan jandy suretter elesi jýgirip ótti. Kishkentay jiyen nemeresining emshekti bir-eki mәrte sorghan song tolayym dýniyege rizashylyghyn  bildirgendey, jýzinen shuaq tógilip, jymighan sekildi bop, tәtti úiqygha shomghan týrin qaranyz! Ou, múnda ne qúdiret bar, bilsenizder aitsanyzdarshy?! On bir qúrsaq kótergeni ras. Jauday tiygen qyzylshadan aman qalghany Biybiajar ghana. Kóbisi qúshaghynda jatyp jan tapsyrdy. Betin tyrnap, taghdyrgha myn-million laghnet jaudyrghannan ne payda. Óz-ózine kele almay, qara sudan basqa tamaqqa tәbeti shappay, әbden silesi qatyp, jylap-syqtaumen talay ailardy artqa tastaghan. Ýlkenderding demeui – birde qúlaqqa kirip, birde kirmeytin, úzaq sonar  kónil júbatu. Al sýt toly júdyryqtay emshek janyndy kózine kórsetip syzdaghanda osy beynetti kórgenshe asylyp ólgenim artyq dep, jan-jaghyna alaqtap bir qúlash arqan izdeysin. Sonyng ózi kózge týspey qor qylady ghoy kisini. Ólmeysin, tura kelmegen ajal seni syrt ainalyp, jónin tabady. Endi qaytip jolamaydy.

Sol sýt toly syzdaghan emshekting sondaghy obal-sauabyn myna jaman nemeler aqtap, ese qaytaryp jatpasyn! Búl aralyqty da anyq ajyrata almady. Jetpistegi kempirding kókiregin kerip bara jatqan qaydaghy sýt. Su tatyr myqtasa. Al búlar bolsa osy ýidegi aghyl-tegil tәttilerge nazar jyqpastan birden Shamshagýlding shandyr emshegine jarmasady. Ýlkeni de, kishisi de.

– Kelistik qoy, tisterinnen shygharmandar,– dep taghy eskertti kenje nemeresin tósegine jatqyzyp jatyp.

– Áje?

– Au...

– Siz meni de óstip emizdiniz be? – Sandughashtyng súramaytyny bolsayshy.

– Emizbegende, sen tipti shaqar edin. Sýt shyqpaghan song doldanyp, emshekti qyrshyp, tistep alatynsyn.

– Qoyynyzshy.

– Ne qoyatyny bar. Búl – shyndyq.

Dýkennen ony-múnysyn arqalap, ýige dinkelep jetken kýtushi kelinshek tabaldyryq aldynda qannen-qapersiz  entige demalyp otyr.

                                                HHH

Shamshagýlding qashannan úiqysy sergek. Keyde týn balasyna kóz ilmey shyghatyny da bar. Tang biline esik aldyna oqys toqtaghan mәshiyneden domalap týsip jatqandardyng kimder ekeni onsyzda belgili edi. Ishi bir jamandyqty sezgendey, qaraptan-qarap sanyrau bolghan kisishe týk estimey, tas býrenip jatayynshy-aq degen-di. Saraydyng esigi әrkez ashyq qoy, әkesining óshi qalghanday nemenege úrghylaydy, a?! Jau quyp kele me. Kóz ýirengen tanys tirshilik. Kýieubalasynyng  ólgenshe mastyghyna kimdi kuәge tartady, sirә, tәltirektep ayaghyna әzer minip túrghan bolar. Erteng engegerdey kisi eki ýiding ortasynda sereyip jatsa, estiyar qyzdarynan úyat emes pe. Óitip-býitip ýige kirgizip alarmyz dep týidi songhy oiyn.

– Sen, sen súmpayy... jat osynda! Bәlkim, sheshenning emshegin de saghynghan bolarsyn! Kimning arqasynda kisi bop jýrgenderindi nege úmytasyndar, a?! Ói, ónsheng azghyndar!..

Biybiajar jelkeden tiygen auyr soqqydan esenkirep baryp, ishke kirgen song ghana әzer esin jidy. Mas adamnyng dauysy baryldap baryp  basylghan. Meyli, azghyn desin, súmyray desin, әiteuir aman-esen tósegine baryp qisaysa, qalghanyn sosyn-aq kórip alar. Úrys-keristing neden tútanuy mýmkin, a? Jat jerde qyzy oghash qylyq tanytyp, qu araqtyng buymen әldekimdermen jyrtyndap biyledi me; ortaghy shyghyp әn saldy ma; әlde ne ishem, ne kiyem demeytin jaghdaygha jettik, ýsh qabatty kottedjde túramyz dep bógde kózderding aldynda bósip ketti me?! Eger jaghday soghan tirelse, qyzghanyshtyng qyzyl iyti tóske shauyp, ishken-jegeni kenirdegine tirelgen kisini aqyl-esinen aiyryp, alyp úrmasyn-ay! Kýieubalasyn әli de jamandyqqa qighysy joq. Dúrys onyki, sonyng arqasynda qalt-qúlttap ómir sýrip kele jatqandary ras. Sony aitqyzugha sebepshi bolghan qyzy aqymaq.

Biybiajardyng iyt-terisin basyna qaptaghysy kelip, bir oqtaldy. Kórpeden basyn qyltityp, esik jaqqa kóz tastady. Tilden aiyrylghan  qyzy úyattan qara jerding tesigi tabylsa kirip ketuge dayyn túrghan-dy. Aghash sәkidegi suyqqa úrynghan torghayday bop býrisip otyrghany tym ayanyshty edi. Eki iyghy selkeldep jylay ma, shesheme myna betimmen ne aitamyn dep, ózin-ózi ishtey kinәlap, dýniyeden týnilgendey, әlem-tapyryq kýy keshe me. Shamshagýl qayratyna minip, eki býiirin tayanyp, kidimgi sot zalyndaghy tergeushidey  «aydyn-kýnning amanynda bastaryna ne kýn tudy, týgeler!» dep tiksinip shygha kelmekshi edi. Rayynan qaytty. Áytse de «azghyndy» búl jalghanda úmytpas. Eki-ýsh kýnnen song ýirenshikti tirshilik óz arnasyna týser ghoy. Biybiajardyng núsqauymen be, әlde qúday iyterip ózining aqylymen be, keyeubalasy da Shamshagýlding aldynda kinәli kisidey úyalshaqtap, jýrip-jýrip, orayy kelgende ant suyn iship, artyq ketkendigin  araqtyng moynyna jýktep, «jazdym, janyldym, bir rizashylyghynyzdy bere kóriniz» dep, ayaghyna jyghylyp, keshirim súrar ghoy. Dәmesining zoryn. Al «kórgen-baqqanym osy shýikedey kempir me edi, oghan mening qashan kýnim týsip edi, qayta óstip ómir sýrgenderine raqmet aitsyn; kez-kelgenge bas iyip mýlәiimsigendi jek kórem, men óz biyigimnen tómendemeytin adammyn» dep, tanauyn odan beter kókke kóterip, oqtau jútqanday siresip, kóz aldynda qazdan-qazdang jýrip alsa...

«Jә-jә, degenderi bolsyn-aq. Eshkimdi aiyptamaymyn, jerleri kenisin; tynystaryn taryltyp  bәrine men kedergi bop jýrsem qaramdy batyrayyn. Erli-zayyptylar birde úrysar, birde tatulasar – qashannan et ýirengen jaghday; býldirshinderi aman, ózderining ýirenshikti tirlikterin jalghastyra bersin; aittym-bitti, meni izdep te әuire bolmandar jәne azghyn adamnan qaybir meyirim kýtesinder» dep,  tastay bekingen Shamshagýl kelesi kýni aq pen qyzyldyng arasynda eshkimge bildirmesten, asyghys-ýsigis ýiden shyghyp ketti.

                                        HHH

Aradan bir apta ótti me, ótpedi me, ýiine keshtete oralghan Salqymbay aldynan nendey oqigha tosyp túrghandyghyn mýldem sezgen joq-ty. Jaybaraqat,  jaghasy jaylauda. Biraq ә degenshe Biybiajardyng jýzinen әldebir jaysyzdyqtyng izin angharyp qaldy.

– Amanshylyq pa?

– Amanshylyq... – Sәl bógeldi de dauysy dirildep, kýieuine tiktelip qarady: – Qyzdaryng joq!

– Ne?! Joghy qalay?

– Solay.

– Mektepte qosymsha sabaq bop, soghan keshigip jatpasyn.

– Býitip keshikpeytin.

–Mektepke habarlastyng ba?

– Habarlastym, býgin sabaqqa qatyspaghan.

– Qalaysha?

– Men qaydan bileyin. Ýide omalyp otyrghan beyshara ne bilushi edi?!

Salqymbay syrt kiyimderin sheshpesten joghary qabatqa kóterildi. «Ýide omalyp otyrghan beyshara ne bilushi edi!» Tilining sýirendeuin. Ishtegi belgisiz biteu jaranyng orny janyn kózine kórsetip, qinaydy-au shamasy. Búryn-sondy múnday minezi joq-ty. Álde qyzdarynyng mektepten oralmaghanyna uәiim jep, jýikesi jýndey týtilip, boldyryp jýrmesin terisine әreng ilinip. «Omalyp otyrghansha kirpik qaqpastan balalardyng jýrgen-túrghanyn baqylamay ma; bos uaqyttary kәkir-shýkirge rәsuә bolmas ýshin basqan izderin andymay ma; maghan qabaq shytqansha bar  mýmkindigin bala tәrbiyesine baghyshtamay ma?! Jalghyz ózim qay jaqtaryna qorghan bolamyn, múrattaryna jetsender jan-jaqtan talap, quyryp jender meni!» Áyelding eki ayaghyn bir etikke tyghyp, ýnin óshirip, silkip-silkip alatyn ontayly sәtting kórer kózge qoldan susyp bara jatqanyn qaranyzshy, әtten! Tisteri qyshyrlady, jaq etteri jybyrlady. «Qaltasyna aqshany molyraq salyp, seltendetip qoysa búlardy. Pah! Seni bir adam syilasa, mendey-aq syilasyn! Al kónilinning maghan degen kiri bolsa tartynba, ait, aityp qal! Bayqaymyn, oida-joqta óner shygharugha sheberlenip kelesin».

Bala neme oiyn qyzyghyna berilip, kórshi-qolannyng jýgirmekterimen әke-sheshesining uәiimdaytyndyghyn úmytyp, әldebir kafede balmúzdaq jep otyrmasyn. Shyghady olardan onday-onday qyzyqtar. Boy týzep kele jatqan Qarlyghashy bolmasa, Sandughashy әli ship-shiyki bala ghoy. Kafe nelerin alghan, múryndaryn sýrtip alsyn aldymen.

– Kórshilerding  balalary ýilerinde me? – Biybiajargha degen ókpe-renishin úmytqansyp, sabyrly qalpymen bayau ghana ýn qatty.

– Ýilerinde! – dedi ol da júlyp alghanday.

– Súrastyrdyng ba? – Ýirenshikti yrghaqty ýzip almaugha tyrysty.

– Súrastyrdyq, kórdik-bildik degen tiri jan joq.

– Jer jútyp ketti me olardy! – Dauysy qatqyldana týsti. Tereze aldyna baryp, kóshe boyyndaghy tas jolgha ýzdige qarady. Kelip qalar degen ýmitti óltirgisi joq. Osydan aman-esen qolgha bir týsti bar ma, keshiguding kókesin sonda kórseter! Qayda jýrgeni, qayda túrghany qalta telefony arqyly tek ózine ghana habarlanady. Áyelge senip  jetisti. «Qydyryspa, sauyq-sayranmen shekeng shylqysa kórermin!»

Kýtushi әielding keshki asqa shaqyrghany ýnsizdikpen ayaqtaldy. Mynaday jaghdayda tamaqtan óli su ótse, kәni! Biybiajar telefonnyng qúlaghynda. Tanys-bilisterimen myng qaytara sóilesken. «Polisiyagha ótinish bildirdinder me?» dep ózderinshe qamqorsidy. Polisiyagha habarlaudy kim bilmeydi. Biraq onyng arty qalay bolar eken dep sodan qaymyghady. Polisiyagha habarlassa mine, túr ghoy әkesi! Ózi oghan bata almady. Qaladaghy beldi biznesmenning qyzdary eki keshting arasynda joghalyp ketedi eken, Salqymbaydyng janashyrlary men ishtey jaulasyp jýretin baqtalastary jerden jeti qoyan tapqanday óre týregelmey me; әielderi úl tapqanday, ne jyrtyq-tesikteri býtindelgendey  ósek degen jaryqtyqty guletip kep jibermey me taban astynan?!. «Ózine de sol kerek!» dep shirenedi bir dauys; ekinshileri balalardyng amandyghyn tilep, airanday úiyghan otbasynyng berekesi búzylmasa dep, boyamasyz iygi niyetterin jetkizer. Qoldan keler kómekterin ayamas. «Janalyq bar ma?» dep songhylary ýsti-ýstine qonyrau týsiredi.

Salqymbaydyng da jany tyrnaq úshynda. Júmyr basyna naualap qúiylyp jatqan jaghymdy-jaghymsyz oilardy sanap tauysa almay әuire. Aqyrynda qayyry bolghay dep tәubesine jýginedi. Jarly-jaqybaylargha kómek qolyn sozghany kólbendep kóz aldyna keledi. Ishinen bolsa da jaularym bar dep te, joq dep te ashyq aita almaydy. Bar boluy da, joq boluy da bek mýmkin. Eger Salqymbaydyng saghyn syndyrghysy keletinder tabylsa, besikten belderi shyqpaghan balalarda neleri bar, ózimen betpe-bet jýzdessin. Álde sheteldik kinolarda kezigetindey, balany úrlap, aiyrbas jasaymyz dese, kezdesetin jerin aitsyn. Salqymbay qanday sharagha da tas-týiin dayyn. Qyz balanyng bas amandyghy – basty baylyq. Polisiyanyng is-әreketterine de kisining kónili tola ma; aiqay-úiqay, attandaghan alaókpe jýgiris. Áne-mine degenshe, ózderi de habarlasyp qalar. Qyzdary qoy auzynan shóp almaytyn asa jasyq, asa ynjyq emes-ti. Ásirese, Sandughashynyng jóni bólek.  Biybiajardyng qalta telefony zyng etti bir kezde. Qarlyghash.

– Ou, qaydasyndar, tirimisinder?! Bizdi ana dýniyege tiriley attandyryp jibermekpisinder?! Ákeng ekeumiz ólip ketuding arjaq-ber jaghyndamyz. Álde bizden ala almay jýrgen óshtering bar ma?!  Barmysyndar?! – Biybiajar týkirigine shashalyp, bir sóilemning basyn, ekinshisining ayaghyn aityp, әzer sóilesti.

– Amanbyz, auylda, әjemizding qasyndamyz. – Qarylghashtyng dauysy nyq.

Salqymbay әielining qolynan telefondy júlyp aldy: – Al-lo, al-lo, men senderding әkelerin...

– IYә, estip túrmyn, aita beriniz.

– Sen kimsin?!

– Men, men Qarlyghash Salqymbayqyzymyn.

– Býitkenshe Salqymbayqyzy bolmay ket, bilding be, bolmay ket! Salqymbaydan sadagha! Biz múnda... Auylgha barugha senderge kim rúqsat berdi, a?! «Ájemizding qasyndamyz!» Nemene, әjelerinning emshegin emesinder me, týiedey bolghansha! Odan enbek qaytsa... Bar bolghyrlar-au, jýrgen-túrghandaryndy aityp ketsender qaytedi eng bolmasa?! Biz jýrmiz múnda dýniyeni dýrliktirip... Al búlar әjelerining emshegin emu ýshin ýn-týnsiz auylgha ketip qalady. Toysandar, keshki avtobuspen keri qaytyndar! Álde mәshiyne jibereyin be?!..

– Keregi joq.

– Nemene, týnep qalmaqsyndar ma әjelerinning qasynda?

– Erteng demalys qoy.

– Bәli, bәlkim auyl mektebine birjola kóship alarsyndar?!

– Oghan da qarsy emespiz.

– Ne-e?! Bastyryndy dualap qoyghannan sau ma sol kempir?!  Emshek beremin dep aldap... Al-lo, Al-lo, nege ýndemey qaldyn?! Sen shynymen Qarlyghashpysyn?! Álde perining qyzy sekildi...

– Aytyp boldynyz ba?

– Aytyp bolgham joq, mynau qaytedi-ey, auzyma qaqpaq qoyyp!..

– Áke, bir nәrse súrasam aiypqa búiyrmassyz?!

– Súra, aspandaghy aidy әper demeytin shygharsyn, әiteuir...

– Siz jetim óstiniz, ә?!

– Ou, mening jetim óskendigimning qajeti qansha búl aragha? Kerek bolsa, taghy mynany qosaqtayyn. Tughan anam bir jasymda jaman aurudan qaytys boldy. Ana sýtining dәmin sezbey óstim. Ógey sheshem emizgen joq... Taghy neni bilgilering keledi, súrandar!..

– E, sol eken ghoy...

– Áy, qargham, múnymen ne aitpaqsyn, a?! Júmbaqtamay aitsandarshy, taghy neni bilgilering keledi?!.. Ángimening toq eteri bylay, әjelerinning emshegin emip bolsandar, dereu keri qaytyndar! Estip túrmysyn?!. Keri qaytyndar!..

Telefon  kilt ýzilip ketti.

Abai.kz