Keyingi kezderi tәuelsizdigimizding irgetasyn bekitip, túghyryn nyghaytu jolynda irgeli isterding tyndyrylyp jatqany belgili. Solardyng biri - elimiz kópten kýtken «Ruhany janghyru» baghdarlamasy ekendigi taghy da dausyz. Búghan Qostanay oblysynyng basshylyghy da óz ýlesin qosugha bel sheshe kiriskeli otyrghan synayly.  Jәne anau-mynau úsaq-týiek emes, aidy aspangha shygharatynday, talay júrtty  tang qaldyratynday sharua tayndyryp, el-jútty eleng etkizbek. Múny Astanada ótken brifingte oblys әkimi Arhiymed Múqanbetovtyng ózi jayyp saldy. Ol kisining aituyna qaraghanda biyl osy maqsatqa 4 milliard 586,5 million tenge bólinbek.

Búl degeniniz byltyrghy dengeymen salystyrghan eki eseden astam. Múnyng tek 270,5 million ghana budjetten bólinbek. Qalghan asa auqymdy bóligi, yaghny tórtten ýsh bóligi deytindey soma qaltasy qalyn, ózderin tughan jerding patriottary dep sanaytyn sanaly azamatardyng ýlesine tiymek. Nesi bar, quanatynday, bórikti aspangha atatynday janalyq búl. Onyng ýstine әkimimizding asa senimdi týrde aituyna qaraghanda múnyng ózi «kindik esken jerge degen airyqsha qúrmetti tanytyp, tarihy múralar men bilimdi jana satygha kóteruge» baghyttalady eken.

Alayda әkimimiz osynau asa kólemdi qarajattyng qalay júmsalatyndyghyn, ol qanday ruhany dýniyelerdi qayta janghyrtyp, elding ensesin kóteretin qanday dýniyelerding payda bolatyndyghy jayly tәptishtep aityp bergen joq. Sirә, eng bastysy aqsha bar ghoy, qalghanyn kóre jatarmyz degen sayasatty myqtap ústansa kerek.

Alayda shynymen ruhny janghyruymyzgha bastaytyn jol ashylyp, elding esinde mәngi qalatyn, ózgelerge sabaq bolarlyq is tyndyryla qoyady degenge onsha senimiz joqtyghyn taghy da jasyra almaymyz. Bayaghyda bireu «Ájeptәuir әn edi, púshyq shirkin býldirdi» degendey, osy baghdarlama bastalmastan-aq kónilge kóp kýdik әkeletin berekesiz tirshilikti kórip, kónilsiz oigha tireldik.

Bir ghana mysal. Jaqynda oblys ortalyghynda  qalany kórkeytetin, әdemi bir sәnge bóleydi degen maqsatpen osy shahardyng dәl ortalyghyna, yaghny oblys әkimdigining tura qarsy aldyna  әp-әdemi, kóz quantatynday vazondar qoyyldy. Olar nәzik gýldermen bezendirildi. Onysymen qoymay osyndaghy biylik basyndaghylar «oy, biz búlardy anau-mynau dýniyemen emes, túp-tura mәngilikke ketetin granittten jasadyq» dep quanyshtary qoynyna simay, ózderin de, ózge júrtty da bir serpiltip qoydy. Biz de, «e, nesi bar, olar da iygilikti is tyndyrghan shyghar» dep bórkimizdi asangha attyq.

Tek bir ókinishtisi, ainalyp kelgende әdettegidey búl isting de shiykiligi bayqalyp qaldy. Týiindep aitar bolsaq, biylikting búl joly da ótirik aityp, joghary jaqqa jaqqysy keletin bayaghy, eski aury qayta qozghan synayly. Sóitse bas ayaghy eluge tarta vazondardyng barlyghy da taza granitten emes, jay ghana mәrmәr tastan jasalypty. Onyng qanday aiyrmashylyghy bar deysiz ghoy? Ou, aiyrmashylyghy aspan men jerdey. Birinshiden, mәrmәr tastyng ghúmyry úzaq bolmay, sәl qatty nәrse tiyse ýgitilip sala beredi. Demek, arada az uaqyt ótpesten, onyng әbden mýjilip, siyqsyz kýige týskendigin bayqamay da qalasyz. Al granitting aty graniyt, onyng sapalylyghyn mekeptegi bala da biledi. Múny tek qala biyligi ghana bilmeydi eken. Álde bile túra osylay istey me? Mәselen, osyndaghy jergilikti bir basylym osy vazondardyng sapasyna kýmәn keltirip, onyn  bir synyghyn arnayy zerthanadan ótkizip, onyng granit emes, jay ghana mәrmәr tas ekendigin qansha dәleldep jatsa da, biylik bylq etpedi. Ony aitasyz, «Joq, biz olardy taza granitten ghana jasadyq» dep betteri shimirikpesten resmy týrde jauap beruden jalyqpaydy. Nege búlay qasarasyp otyr? Mýmkin mәsele mәrmәr tastyng granitten góri tym arzandyghynda shyghar? Aytalyq, mәrmәr tastan jasalghan vazonnnyng bireuin tek 45 myng tengege jasasaq, al granitting osynday vazonyna eng keminde 300 myng tengeni shyghyndaugha tura keledi. Mýmkin, mәselening bәri osynda jatqan shyghar. Bir jerden arzan dýnie alyp, onyng qaghazgha, yaghny qújatqa birneshe ese ósirip jiberip, «mine biz osynsha qyruar qarjyny «Ruhany janyrugha» júmsap jatyrmyz» dep kózboyaushylyq pa qajettigi. Múnyng ózi týptep kelgende ýlken jauapkershilike әkelip soqpay ma? Al belgili qúzyrly organdar múny múqiyat zerttese she? Bylyq-shylyqtyng shyqpasyna kim kepil?

«Vazondar» degenimiz osylar

Ángime tipti bey-bereket júmsalyp jatqan aqshada ghana emes. Týsinbeytinimiz, osynau jay ghana tasty «Ruhan janghyru» baghdarlasyna sәikes әspettep jatyrmyz» dep halyqty aldau qanday qajettilitken tuyndap otyr? Jay ghana tastan jasalghan vazonnyng ruhany janghyrugha qanday qatysy bar? Múny baghdarlamany mazaq etu demeske amalymyz joq.

Osynda kópten beri sheshilmey jatqan sal aurumen auyratyn (oryssha diagnozy DSP) balalargha arnalghan ortalyq salu kerek dep talay ata-ananyng barmaghan jeri, ashpaghan esigi joq. Tipti oblys әkimi de búghan mýldem qyryn qaraydy. Al eger bizdegi aqshasy kóp azamatarymyz osynday jaqsy bir ortalyq salyp berse ol ruhany janghyrugha jatpay ma? Nemese ózi tuyp ósken auylgha býgingi zamangha say jedel ghalamtor ornatyp, balalardyng sifrli Qazaqstannyng azamatyna ainaluyna at salyssa búl da berekeli is bolmas pa edi? Múnyng syrtynda talay-talay aitylyp ta, jazylyp ta jauyr bolghan mәsele - oblys ortaldyghynda óz tumamyz, ataqty klassik jazushymyz Beyimbet Maylinge arnap bir  múrajay asha almay jýrgenimiz sýiekke tanba emes pe? Al eger janaghy bir myqty demeushining arqasynda osynday keremet ghimarat boy kóterse naghyz ruhany janaru bolmas pa edi.

Álde, «Ruhany janghyru» baghdarlasyn biylik ózinshe, halyq ózinshe týsine me?

Týsinikteme: Vazondar degenimiz ýidegi gýl ósiretin vazalardyng kóshege qoyylatyn ýlkeytilgen týri. Ol әdette plastikten, temirden, keramikadan nemes betonnan jasalady. Songhysy úzaq merzimge shydaytyn, paydalanugha óte qolayly dep eseptelinedi. Baylyghy shalqyghan quatty elderding ózderi tek qana biz aitqan materialdardy ghana qoldanady. Ózgelerin ne qymbat, ne jaramsyz sanaydy. Olar eng aldymen qarjyny eshbir esepsiz, bosqa shashpaudy oilaydy. Alayda múnday  qasiyet әzirge bizding biylikke onsha jaghymdy bolmay túr.

Jaybergen Bolatov

Qostanay

Abai.kz