Býgin Astanada Álemdik jәne dәs­týrli dinder kóshbasshylarynyng VI sezi bastalady. Qazaqstan Preziydenti N.Na­zarbaev iydeyasy boyynsha bas­tau alghan әlemdik jiyn búghan deyin әrqashan jahandyq oqighalardyng shiyelenisip jatqan uaqytynda ótki­zilgeni belgili. Dinning qoghamdaghy manyzy artqanyn jiti sezine otyryp, Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev respublika elordasy – Astana qalasynda әlemdik jәne dәstýrli dinder forumyn ótkizu bastamasyn kótergen bolatyn.

Memleket basshysynyng payymdauynsha, әlemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylary arasyndaghy senim men ózara týsinistikke negizdelgen dialog osy saladaghy halyqaralyq yntymaqtastyq ýshin keng mýmkindikterge jol ashady jәne zamanymyzdyng kýsh kórsetu, ekstremizm, terrorizm siyaqty kelensiz qúbylystaryn enseruge yqpal etetin bolady.

Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng VI sezi 10-11 qazanda Astana qalasynda ótedi. Sezd júmysyna әlemning 42 elinen 80-nen astam delegasiya qatysady. Olardyng ishinde bedeldi sayasattanushylar, islam, hristian, iudaizm, buddizm, induizm, daosizm, zoroastrizm dinderining liyderleri, sonday-aq, BÚÚ, EQYÚ, YuNESKO, AML (Arab Memleketterining Ligasy) jәne t.b halyqaralyq jәne  qoghamdyq úiymdar ókilderining qatysuy josparlanuda.

Biyl Álemdik jәne dәstýrli dinder liyderlerining Sezine 15 jyl tolyp otyr. VI Sezd «Din kósbasshylary qauipsiz әlem ýshin» atty jalpy taqyryp ayasynda «Maniyfest «Álem. HHI ghasyr» jahandyq qauipsizdik tújyrymdamasy retinde», «Geosayasattaghy ózgermeli din: adamzattyng birigui ýshin jana mýmkindikter», «Din jәne jahandanu: syn-tegeurinderi jәne sheshimderi», «Ekstermizmmen terrorizmdi enserudegi din liyderleri men sayasy qayratkerleri» atty tórt negizgi baghyt boyynsha ótkizilmek.

Juyrda elimizding ókilderi BÚÚ Qauipsizdik Ke­nesining otyrysyna qatysqan uaqyt­ta әlemdegi qauipsizdik pen tú­raq­tylyqty qamtamasyz etu jolyn­da diny liyderler men әlemdik saya­sat­ker­ler­ding kýsh-jigerin biriktiru mәselesining de ózekti ekendigin mәlimdedi. Sonymen elimizde dәstýrli týrde ótkizilip kele jatqan aitu­ly sharanyng tarihyna toqtala keteyik:

Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng I sezi 2003 jyly 23-24 qyrkýiekte Astanada ótti. Onyng júmysyna islam, hristiandyq, iudaizm, sintoizm, induizm jәne buddizmning meylinshe bedeldi ókilderi qatysty.

Sezding qatysushylary qúramynyng kórnekiligi men joghary dengeyi konfessiyaaralyq forum ótkizu jónindegi Qazaqstan bastamasynyng jýzege asuynyng dausyz tabysyna ainaldy. Sezding iydeyasyn K.Annan, Dj.Bush, M.Tetcher, Szyani Szemini, N.Mandella, J.d'Esten jәne әlemning ózge de asa yqpaldy sayasatkerleri qoldady. Auqymdy sharanyng tabysy I Sezding dinaralyq forumdy әr ýsh jylda bir retten kem emes túraqty negizde ótkizip túru turaly  sheshiminde bekitildi.

Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyn  II sezi 2006 jyly 12-13 qyrkýiekte Astanada ótkizildi. Sezd arnayy forum ótkizu ýshin salynghan jana «Beybitshilik jәne kelisim sarayy» ghimaratynda ótti.

Forum «Din, qogham jәne halyqaralyq qauipsizdik» atty jalpy taqyryp ayasynda «Diny nanym-senim bostandyghy jәne ózge dindi ústanushylardy qúrmetteu» jәne «Diny kóshbasshylardyng halyqaralyq qauipsizdikti nyghaytudaghy róli» degen eki negizgi baghyt boyynsha ótkizildi. Ekinshi forum júmysyna 29 delegasiya qatysty.

Ekinshi sezd qorytyndysy boyynsha qatysushylar barlyq dinder men etnikalyq toptar ókilderin mәdeny jәne diny erekshelikter negizindegi dau-janjaldargha jol bermeuge shaqyrghan birlesken deklarasiya qabyldady. Búl qújatta «qyrghiqabaq iydeologiyany» «әlem mәdeniyetine» auystyrudyng jahandyq qajettiligi keng kórinis tapty.

Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyn  III sezi 2009 jyly 1-2 shildede Astana qalasynda ótti. Europa, Aziya, Tayau Shyghys jәne Amerikanyng 35 elinen 77 delegasiya qatysty. Onyng basty taqyrybyna kez kelgen mәselening ong sheshiluindegi ruhany kóshbasshylar rólin olardyng ózara qúrmet pen yntymaqtastyqqa negizdelgen tolerantty әlemdi qamtamasyz etuge qosqan ýlesi ayasynda arttyru jayy arqau boldy.

Ýshinshi forumnyng qorytyndysy boyynsha qatysushylar júrtshylyqty shynayy dinaralyq dialog ornatu ýshin diny kóshbasshylar men úiymdardyng kýsh-jigerin qoldaugha jәne arttyrugha, dinder men órkeniyetterding ózara týsinistik pen qúrmetti jaqsartugha baghytalghan ýnqatysuyn qoldaugha yqpal etuge shaqyrghan birlesken deklarasiya qabyldady.

Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyn  IV sezi 2012 jylghy 30-31 mamyrda Astanada ótti. IV Sezding basty taqyryby «Beybitshilik pen kelisim adamzat tandauy retinde» dep ataldy. Forumgha әlemning 40 elinen 85 delegasiya qatysty.

IV Sezd ayasynda Diny kóshbasshylar kenesining birinshi otyrysy bolyp ótti. Diny kóshbasshylar kenesining maqsaty – júmysy mәdeniyetter dialogyna jәne ekonomikalyq ózara yqpaldastyqqa baghyttalghan ózge de forumdar men halyqaralyq úiymdarmen dialog jәne yntymaqtastyqty qamtamasyz etuding basymdyqtary men tetikterin aiqyndau bolyp tabylady.

Sezd júmysynyng qorytyndysy boyynsha Qatysushylardyng ýndeui qabyldandy. Búl qújattan biyik ruhany mәn-maghynagha toly ýn bayqalyp túrdy. Diny kóshbasshylar býkil adamzatty ghalamsharymyzdyng bolashaghy ýshin ózara yqpaldastyqqa, kelisim men  beybitshilikke, әdilettilik pen jasampazdyqqa úmtylugha shaqyrdy.

Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyn  V sezi 2015 jyly 10-11 mausymda «Diny kóshbasshylar men sayasy qayratkerlerding beybitshilik jәne damu jolyndaghy dialogy» degen taqyryppen ótti. V Sezdegi Memleket basshysynyng bastamalaryn oryndau ayasynda, is-shara ótetin kýnderi Beybitshilik jәne Kelisim múrajayy ashylady, sonday-aq, dinaralyq dialog pen forum júmysyna belsendi ýles qosqany ýshin  Astana halyqaralyq syilyghy jәne Sezding Qúrmet gramotalary tabystalady.

Besinshi sezd barysynda memleketaralyq mәselelerge ýlken mәn berildi. Qatysushylar qauipsizdikti qamtamasyz etip, kez kelgen qaqtyghystyng aldyn alu ýshin din kóshbasshylarynyng halyqaralyq dengeydegi úiymdarmen jәne qoghammen dialog jýrgizuine jәrdem boluy ýshin belgili bir mindettemelerdi qabyldady. Sonday-aq, forumnyng basty ýndeui – beybit kelissózder arqyly әlemning týkpir-týkpirinde bolyp jatqan zorlyq-zombylyqty toqtatu boldy.

Sezd 15 jyl ishinde konfessiyaaralyq jәne dinaralyq qatynastar mәselelerin talqylaugha arnalghan bedeldi halyqaralyq alangha ainaldy. Biz býgin bastalghaly otyrghan VI sezide de iri halyqaralyq mәseleler sóz bolady dep senemiz.

Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng sezin ótkizu arqyly Qazaqstan býkil әlemdik qoghamdastyq aldynda últtyq konsensustyng jәne qoghamdy biriktiruding ýlgisin kórse bildi. Bizding elimiz etnosaralyq jәne konfessiyaaralyq kelisimdi saqtau boyynsha ýlken tәjiriybege ie jәne osy salada  әrdayym tiyimdi yntymaqtastyqqa dayyn.

Abai.kz