Sonymen, keshe jeti kýnge sozylghan últtyq birynghay testileu (ÚBT) nauqany ayaqtaldy. Jyldan jylgha talaptary kýsheytilip kele jatqan synaq barysyn biyl ministrlik pen ÚQK mamandarynyng ózderi tikeley qadaghalap, barynsha qolgha alghan siyaqty. Sebebi, búdan búrynghy ÚBT kezinde týrli dýrligu men óreskel zang búzushylyq faktileri jer-jerde oryn alghanyn eskersek, biyl múnday qúityrqy amaldardyng joly kesilipti.
Esterinizde bolsa, byltyrghy ÚBT-da “Altyn belgiden” ýmitker keybir talapkerler mejeli 45 balldy jinay almay, moralidyq kýizeliske boy úrynsa, biylghy kórsetkish kónil quantarlyqtay. Tipti, byltyr synaqtyng ainalasynda dau-damaydyng ushyghyp ketkeni sonshalyq, búghan Ýkimetting ózi aralasyp, ayaghynda ministrlik basshylary qatang eskertuler alghan edi. Búdan keyin tizginin qataytqan Bilim jәne ghylym ministri Janseyit Týimebaev arnayy reesterge tirkelgen súraq-jauaptardyng syrtqa shyqpaytynyna uәde bergen-di.

Sonymen, keshe jeti kýnge sozylghan últtyq birynghay testileu (ÚBT) nauqany ayaqtaldy. Jyldan jylgha talaptary kýsheytilip kele jatqan synaq barysyn biyl ministrlik pen ÚQK mamandarynyng ózderi tikeley qadaghalap, barynsha qolgha alghan siyaqty. Sebebi, búdan búrynghy ÚBT kezinde týrli dýrligu men óreskel zang búzushylyq faktileri jer-jerde oryn alghanyn eskersek, biyl múnday qúityrqy amaldardyng joly kesilipti.
Esterinizde bolsa, byltyrghy ÚBT-da “Altyn belgiden” ýmitker keybir talapkerler mejeli 45 balldy jinay almay, moralidyq kýizeliske boy úrynsa, biylghy kórsetkish kónil quantarlyqtay. Tipti, byltyr synaqtyng ainalasynda dau-damaydyng ushyghyp ketkeni sonshalyq, búghan Ýkimetting ózi aralasyp, ayaghynda ministrlik basshylary qatang eskertuler alghan edi. Búdan keyin tizginin qataytqan Bilim jәne ghylym ministri Janseyit Týimebaev arnayy reesterge tirkelgen súraq-jauaptardyng syrtqa shyqpaytynyna uәde bergen-di.
Alayda, kemshiliksiz eshtene bolmaytyny belgili. ÚQK qyzmetkerleri testileuding alghashqy kýni dúrys jauaptar jazylghan kodty 3000-3500 dollargha satugha әreket jasaghan qylmystyq topty qúryqtady. Búdan ózge test tapsyratyn jerge úyaly telefon, basqa da elektrondy tehnikany alyp kirgen oqighalar da tirkelgen. Biraq jyldaghyday kóp emes. Sodan bolar, biyl ÚBT-nyng ainalasyndaghy alyp-qashpa әngimeler de sap tyiyldy. Últtyq testileu ortalyghynyng diyrektory Isatay Saghyndyqovtyng aituynsha, biyl ÚBT-gha degen talap erekshe qatandatylghan, sondyqtan da soraqy olqylyqtardyng oryn aluyna jol joq.
Ázirge ÚBT-nyng tolyqqandy nәtiyjesi shygha qoyghan joq. Bilim jәne ghylym ministrligining baspasóz ókildigine habarlasqanymyzda, mausymnyng 4-8 aralyghyndaghy aldyn-ala qorytyndyny mәlim etti. “Bizding esebimiz boyynsha, 99 myng 566 ýmitker test tapsyrdy. Onyng ishinde eng tómengi meje — 45 balldy jinay almaghandardyng sany — 14 myng 582. Al 100 balldan jәne odan kóbirek jinaghandar 10 myng 185 bolsa, eng jogharghy 125 ballgha qol jetkizgenderding sany 6-gha jetken. Ayta ketu kerek, biylghy ÚBT-nyng alghashqy kórsetkishteri quantyp otyr” — deydi.
Kópshilikting kónilin kýpti qylghan ÚBT osymen altynshy mәrte ótkizildi. Osy uaqyt aralyghynda synaqqa talay ózgerister men tolyqtyrular engizildi. Qysqasy, jyl sayyn jyrtyghy jamalyp kele jatqan ÚBT ýmitkerding bilim kókjiyegin aiqynday ala ma? Talay bilimdi órenderding synaqtan mýlt ketip jatqanyna ne sebep? Mәselen, belgili teatr synshysy Áshirbek Syghay teledidargha bergen súhbatynda, búl jýiege týbegeyli qarsy ekendigin bildirdi. “Ásirese, ÚBT-da teatr, óner jolyn tandaghan talapkerler ózining túla boyyndaghy talantyn kórsete almaydy. Kerisinshe, qazaq ónerine ýsh qaynasa sorpasy qosylmaytyn jastar bilim alady. Bizge qazir synshylar, daryndy kino әrtisteri, talantty rejisserler jetispeydi” – degen edi. Shynynda da, ÚBT-nyng teatr jәne óner salasyna keletin ýmitkerlerdi tandaugha kelgende qauqary shamaly. Sol sebepten de teatr synshysy talapkerding qasiyetin bilip, ony baghalalu ýshin jýzbe-jýz kezdesetin synaqtyng bolghanyn qalaydy. Áriyne, ÚBT jýiesi elimizde qay uaqytqa deyin ómirshendigin saqtap qalatyndyghy belgisiz. Bir biletinimiz, alyp Reseyding bilim salasynda da birynghay memlekettik ekzamen (EGE) tónireginde dau-damay bәsender emes. Búl jýie byltyr eksperiyment retinde jýrgizilse, biyl ýmitkerlerdi joghary oqu ornyna qabyldaytyn synaq bolyp engizildi. Reseyding Bilim jәne ghylym ministri Andrey Fursenko: “EGE — óz mýmkindigin úlghaytyp jatyr. Biylghy qorytyndy jýieni jaqsy qyrynan kórsetetinine senimdimin” dese de, Resey federasiyasynyng spiykeri Sergey Mironov: “EGE-ning taghdyry jayynda qanday da bir ontayly sheshim aitugha әli erte. Songhy kezde eksperiyment retinde engizilgen búl jýie shyn mәninde, eksperiymentke jatpaydy. Búl jýie mektep týlekterining bilimine bagha bere almaydy. Kerisinshe, ústazdar men talapkerler, ata-analar arasynda ózara týsinispeushilikter oryn aluda” degen oiyn bildiredi.
Alayda, Reseyding bilim salasy EGE-ni jappay týrde biyldan bastap ghana engizdi. Bir jyldyng ishinde әrtýrli pikirtalastar órbip jatqan alyp memlekette batystyq jýiening kemshin tústaryn anyqtau ýshin arnayy saualnamalyq anketalar da úiymdastyryluda. Búl әriyne, keleshekte synaqtyng sapaly әri jýieli týrde ótkiziluine jasalyp jatqan alghysharttar ekeni belgili. Al, bizde she? 6 jyl qatarynan jýzege asyp kele jatqan ÚBT-nyng jyry týgesiler emes. Elimizde sybaylas jemqorlyqtyng dendep alghany sonshalyq, jyl sayyn zansyz әreketter oryn alyp, test jauaptaryn satyp, payda tapqysy kelgen mәnsapqorlar ústalyp-aq jatyr. Ýkimet tarapynan qatang eskertu alghan ministrlikting tek biyl ghana bar kýshin salghany kórinip túr. Soghan qaraghanda, Bilim jәne ghylym ministri Janseyit Týimebaevtyng biylghy nauqangha kónili toq siyaqty. Al, biz ÚBT-nyng qanshalyqty әdil ótkenin, bir-eki kýndikte shyghatyn tolyqqandy nәtiyjeden kóretin bolamyz.

Dinara MYNJASARQYZY
«Týrkistan» gazeti 11 mausym 2009 jyl