Qyzdyng abyroyyn últtyng abyroyy sanaghan, arularyn auyl bolyp kóldeneng kóz ben jelikpe sózden qorghaghan kýnder tarihtyng tereng qatparlarynan qol búlghap, kelmeske ketti. Qoghamda keninen taralghan jalghan statistika da qyz balalardyng qadirin ketirip túrghan bir eser kýshke ainaldy. IYә, ekining biri sózine túzdyq etip, pikirin әdiptegisi keletin әielder men erlerding sanyna qatysty dәieksiz aqpardy jii estiytin boldyq. Olardyng aituynsha, Qazaqstanda әrbir er adamgha 7-8 qyzdan keletin kórinedi. Osy aqparatty negizge alghan kóp qarakózderimiz qazaq azamattarynyng azdyghyn tilge tiyek etip, shet eldik azamattardy es tútyp,  eteginen ústaudy qalypty jaghday kórip otyr.  

2017 jyly elimizde tirkelgen aralas nekelerding sany 20 mynnyng ýstinde. «Qaryndastan aiyrylghan jaman eken, eki kózge móltildep jas keledi» dep shyn kýnirenetin kez endi tughanday. Jeti atadan qyz alyspay qanyn taza saqtaudy múrat tútqan babalardyng balasy onday týsinikten ada jat júrttyqtyng otanasyna ainalyp, sodan úrpaq órbitudi ar sanamaytyn kýige jetti. Múnyng bir úshy biz jogharyda atap ótken qyzdardyng sanyna qatysty jalghan statistikada jatyr.

Al fakt ne deydi? Statistika komiytetining 2018 jylghy deregine sýiensek Qazaqstanda 8 791 298 er adam, 9 366 039 әiel adam bar eken. Eng qyzyghy 62 jasqa deyingi er adamdardyng sany әiel adamdardyng sanynan 160 myngha artyq. Biz oilaghanday qazaqta әr sheteldikting qanjyghasyna baylap beretin artylyp jatqan qyz joq eken.  Qazaq qyzdarynyng ózge últqa túrmysqa shyghyp, «el bolmaytyn jiyenderdi» órbitui – últqa qauip. Eng әrisi, tarih betterin paraqtasaq Kenes Odaghy túsynda internasional otbasylar dәriptelip, orys pen qazaqty, qazaq pen dýngendi, basqa da últ ókilderin bir otbasy mýshesi etuge talpynystar jasaldy. Mәselen, 1998 jyly Qazaqstanda  239 aralas neke tirkelip, onyng 40%-yn qazaqtar qúraghan. Búl kezinde Qúdaysyz ýkimet tarapynan qoldau kórgen últsyzdandyru iydeologiyasynyng jemisi bolatyn. Osy uaqytta Kenes ýkimetining «sayasynan» shyqqan ózge elderde atalmysh kórsetkish әldeqayda az mólsherde bolghan.

Biz múnday kýige qalay jettik? «Qyzgha qyryq ýiden tyiym, qala berdi esiktegi kýnnen tyiym» dep betinde qyzyly kórine bastaghan qyzdy syrt kózden qorghashtap baqqan halyqtyng últtyq tәrbie tetiginen ajyrap, qara sudan qaymaq izdegendey batystyng әr isinen ónege men janashyldyq izdeui – qoghamda oryn alyp jatqan kóp dýdәmaldyqtyng negizgi sebebi. Al «Europa mәdeniymin dep maqtanghanymen mәdeniyligi ústalyqta ghana, minezi hayuandyq saparynan qaytqan joq» (Á.Bókeyhan).

Bizge últ retinde shynayy «ruhany janghyratyn» kez jetti. Mektep qabyrghasyndaghy búghanasy qatyp, buyny bekimegen, on-solyn tanyp ýlgermegen balalargha ýsh tildilikten búryn ata dәstýrin oqytyp, ana tәlimin sinirtetin «Dәstýrtanu» pәnin engizu qajet. Últtyq tәrbie men minezdi mektep qabyrghasynan sinirip ósken úrpaq «kýn sóngenshe sónbeytin» eldigimizding kepili bolmaq!

Shynәdil Saltanat

Abai.kz