Ángimening bәri biylikting ústanghan baghyty men sayasatyna baylanysty. Halyq degen sauatty basqara bilseng kez-kelgen jaqqa qaray búryp, mentaliytetin ózgertip, tәrbiyeleuge bolatyn әleumet. Dýniyede búghan mysaldar óte kóp.

1. Kórshi Ózbekstan. Karimov zamanynda qatty qysymda boldy. Jeke biznesting órkendeui men naryqtyq qatynastar artta qaldy. El jartylay jabyq sayasatty ústandy. Karimov kezinde ózbek aghayyn kórshileri qyrghyzben, tәjikpen jaulasugha deyin bardy. Tәjikstanmen shekarada jarylghysh minalar da qoyylghan zaman ótti. Osy sayasattyng dúrystyghyna el 25 jyl sendi. 2 jyl búryn Karimov baqilyq boldy. Jana preziydent kelip mýldem jana sayasatty bastady. Elding biyligi ózgeruimen ózbek xalqynyng túrmysynda, sanasynda transformasiya bastaldy. Endi Karimov ózimen birge ana dýniyege 30 million ózbekti alyp ketpegeni anyq qoy. Sol ózbek búrynghy ózbek. Mәsele jana biylikting ústanghan sayasatyna qaray ózbek xalqynyng da sanasynyng ózgeruinde, biylik sayasatynyng xalyqty jana ómirge beyimdeuinde jatyr.

2. Malayziyany Maxatxir Moxammadqa deyin 3 premier-ministr basqarghan. Ýsheui de eldi ekonomikalyq tyghyryqtan alyp shygha almady. Malay men qytay xalyqtary arasynda jii qaqtyghystar bolyp túratyn. Aldynghy 3 premier-ministr jasay almaghan ekonomikalyq ghajayypty Moxatxir Moxammad jasap shyqty. Qalay jasady? Aydan baryp jana malay xalqyn kóshirip әkelmedi ghoy. Aldynghy 3 premierde bolghan sol malay xalqy. Mәsele ýsh premier jasay almaghan nәrseni Moxatxir biyligining jasay aluy. Halyqty ózine sendirip, mentaliyteti men kózqarasyn reformagha týsire bilgen Moxatxirding iskerlik qabiletinde jatyr.

3. Kórshi Qytay. Mao Szedun kezinde mәdeny revolusiya jasaymyz dep tyrashtanghan memleket. Egindi jey bergen torghaylardy atyp, artynan sol egin qúrt-qúmyrsqagha jem bolghan anekdotqa bergisiz sayasattar basynan ótken xalyq. Búl qytay xalqy aqymaq bolghany ýshin osylay aqymaq sayasatpen basqaryldy degen sóz emes. Biylikting aqymaqtyghy. Dәl sol Qytaydy Den Syaopin biylikke kelip 10 jylda qaryshtap órkendegen ekonomikalyq damu jolyna týsirdi. Mao Szedun men Den Syaopinde bir qytay xalqy boldy. Mәsele qay biylikting qytay xalqynyng kýshi men jigerin qalay paydalana bilgen reformasynda jatyr.

4. Osmanly qúlaghan zamanda qazirgi Týrkiyada kryshasy ketken dindarlar kóp bolghan. "Padishax Allanyng jerdegi kólenkesi. Padishaxqa qarsy shyghu xaram. Biz qalay bolsaq, solay basqarylamyz. Bizding imanymyz әlsiregendikten Osman imperiyasy da әlsireude" degen saryndaghy uaghyz aitqan aqymaqtar kóp bolghan. El de óz elitasyna senip jappay namaz oqy bergen. Aqyry Osmanlynyng tas-talqany shyqty. Sol 600 jyl dinmen ómir sýrgen Osmanly xalqyn Atatýrik 15 jylda zamanauy memleketke ainaldyrdy. Osmanlynyng songhy padishaxy VI Mexmet Vaxdettin men Atatýrikte bir xalyq boldy. Halqyn biri dinge, ekinshisi zamanauy bilim men reformagha tartty. Biri memleketting týbine jetti. Ekinshisi tas-talqany shyqqan Osmanlydan býgingi әlemning ozyq 20 ekonomikasyna kire bilgen Týrkiyanyng irgetasyn qalady.

5. Singapur Ly Kuan Yu biylikke kelgenshe qarapayym auyldyng dengeyinde eleusiz jatqan xalyq bolghan. 30 jylda Ly Kuan Yu-dyng reformasy men erik-jigeri býgingi biz tandanatyn Singapurdy jasap shyghardy. Bir kezderi әlemning 3 sortty eli 30 jylda kóshede týkirmeytin tәrtipti xalyqqa ainalyp shygha keldi.

P.S. Úzyn sózding qysqasy kryshasy ketken dogmatiyk, bukvalist dinshilderdi tyndaudyng qajeti joq. Ángimening bәri xalyqtyng kýshi men jigerin, oi-sanasyn ózgertip, zamanuy damu jolyna týsirui tiyis biylikting qabiletinde jatyr. "Biz qalay bolsaq solay basqarylamyz" degen sóz basshygha kózsiz baghyna beretin dinshilderding tar týsinigi. Kerisinshe "Biyligi qanday bolsa eli de sonday" degen sózdi jii aitu kerek. Sebebi, biylik degenimiz elding betine shyqqan qaymaqtarymy. Esi dúrys ashymaghan qaymaq bolsa elding kemshiligin týzep, xalyqtyng bilmegenin ýiretip, qalyng búqarany algha sýireui tiyis. Eger "Men senderdi osylay basqaramyn. Sebebi, sender ózdering osyndaysyndar" degen sayasat ústanatyn bolsa demek elding betindegi qaymaq 30 jylda konkretno ashyghan degen sóz. Sebebi, 30 jyl degening luboy qaymaghyng ashyp ketetin tym úzaq uaqyt.

Bir sózben aitqanda Bәiterek qisyq bolsa kólenkesi de qisyq bolady!

Bauyrjan Serikbaevtyng facebook paraqshasynan

Abai.kz