Tәuelsiz Qazaqstan tarihynda 1992 jyldyng 2 nauryzy Qazaqstannyng Birikken Últtar Úiymyna mýshelikke qabyldanuymen erekshelenedi. Elimiz BÚÚ Bas Assambleyasy­nyng 46-sessiyasynda Úiymnyng jana mýshesi retinde ghana emes, qazirgi zamannyng eng ózekti halyqaralyq problemalary boyynsha belsendi pozisiya ústanatyn memleket retinde mýshe boldy.

BÚÚ Bas Assambleyasynyng 47-sessiyasynda Memleket basshysy N.Nazarbaev Qazaqstannyng halyqaralyq sayasaty turaly aita kelip, eki manyzdy úsynysty algha tartty. Onyng birinshisi – barlyq ýkimetterding izgi niyet bildiru tәrtibimen “bir+bir” formulasy boyynsha BÚÚ-nyng bitimgershilik kýsh-jigerining qoryn qúrudy bastau. Búl formula әrbir memleket oghan ózining qorghanys budjetinen bir payyz bólip, jyl sayyn ony bir payyzgha úlghaytyp otyrudy kózdeydi. Osylay etkende on jyldan song bitimgershilik somasy on esege ósedi. Ekinshi úsynysy – Aziyadaghy Ózara Yqpaldastyq jәne Senim Sharalary jónindegi Kenes (AÓSShK) shaqyru. Memleket basshysynyng búl bastamasy kópshilik elder tarapynan, sonday-aq BÚÚ-dan qoldau tauyp, Qazaqstannyng syrtqy sayasatyn aiqyndauda aitarlyqtay ról atqardy.

1992 jyldan beri Qazaqstan tek qana halyqaralyq qauymdastyqtyng mýshesi retinde qabyldanyp qoymay, sonymen birge onda ózining layyqty ornyn taba bildi.

Qazaqstannyng BÚÚ jýiesi júmysyna qatysuy elimizding kópjaqty diplomatiyasynyng basty baghyttarynyng biri, ol elding egemendigi men tәuelsizdigin nyghaytugha septigin tiygizip, әleumettik-sayasi, ekonomikalyq jәne qoghamnyng t.b. salalarynda qolayly halyqaralyq jaghdaylardy tughyzady. Osy baghyttyng negizgi maqsaty halyqaralyq sahnada QR-nyng ghalamdyq jәne aimaqtyq qauipsizdik salasyndaghy strategiyalyq mýddelerin, sayasat pen ekonomikada әdiletti әlemdik tәrtip pen ornyqty damu ortasyn qúrudy, әlemdik qauymdastyq mýsheleri arasyndaghy qarym-qatynastardy ýilestirudi kózdeydi.

Memleketimizding basshylyghy halyqaralyq yntymaqtastyqtyng manyzdy salalaryndaghy BÚÚ-nyng rólin kýsheytuge baghyttalghan BÚÚ sol kezdegi Bas Hatshysy K.Annannyng qyzmetin qolday otyryp, QR-nyng osy bedeldi úiym, onyng mamandandyrylghan mekemeleri, qorlary jәne baghdarlamalarymen yntymaqtastyghyn keneytuge baghyttalghan baghdar ústanuda.

Qazaqstannyng BÚÚ-men yntymaqtastyghy tarihyndaghy basty sharalardyng biri BÚÚ Bas Hatshysy K.Annannyng Qazaqstangha 2002 jylghy 17-18 qazandaghy resmy sapary boldy, ol Qazaqstannyng BÚÚ-men onjyldyq yntymaqtastyghynyng nәtiyjelerin bekitip, yqpaldastyqtyng bolashaghyn aiqyndady.

Memlekettikti qúru satysynda Qazaqstangha sarapshylar, tehnikalyq jәne qarjy kómegin tartu isinde BÚÚ Damu Baghdarlamasy, Balalar Qory, Dýniyejýzilik Densaulyq Saqtau Úiymy, BÚÚ-nyng Qorshaghan orta jónindegi baghdarlamasymen yntymaqtastyqtyng ýlken әleueti bar.

BÚÚ-nyng Jarghysyn mýltiksiz oryndau negizinde, Qazaqstan Úiymdy nyghaytu men BÚÚ basshylyghymen әlemdik qauipsizdik jýiesin qúrugha kýsh-jiger júmsaudy tolyq jaqtaydy.

BÚÚ-nyng qazirgi tandaghy manyzdy mәselelerdi sheshudegi basym rólin tany otyryp, Qazaqstan osy úiymda oryn alyp otyrghan ýrdisterden tys qala almaydy. Qazaqstan tәuelsizdik alghan kýnnen beri býkil әlemdik beybitshilik pen qauipsizdikti saqtau isine ýlken ýles qosyp keledi. Yadrolyq qarudan bas tartu, Aziyada senim sharalaryn ornatu, Euraziya kenistiginde integrasiyalyq ýrdisterdi nyghaytu, órkeniyetter men dinder dialogyn shaqyru – osynyng bәri bizding memleketimizding BÚÚ Jarghysynyng ústanymdary men maqsattaryna sәikes atqarghan isterining әli de tolyq emes tizimi.

Qazaqstan BÚÚ-nyng bitimgershilik qyzmetin jәne onyng bitimgershilik әleuetin nyghaytu jónindegi kýsh-jigerine qoldau kórsete otyryp, BÚÚ-nyng rezervti kelisim-sharttar jýiesi mandatyn keneytu sharalaryn ong baghalaydy. Qazaqstannyng osy baghytta belsendi qyzmet atqaruynyng dәleli Qazaqstandyq bitimgershilik batalionynyng (Qazbat) qúryluy, әri osy batalion sarbazdarynyng Irakta túraqtandyru kýshteri qatarynda qyzmet kórsetui bolyp tabylady.

Qazaqstan 2003 jyly BÚÚ-nyng dayyndyq is-sharalary jýiesine ýles qosu jónindegi Ózara týsinistik memorandumyna qol qoyyp, qazirgi tanda bitimgershilik operasiyalargha Qazbat batalionynyng adam, bronetehnika jәne kólik resurstaryn bóluge dayyndyghyn, әri BÚÚ-nyng bitimgershilik operasiyalary ýshin satyp alular jýiesinde neghúrlym belsendi qatysugha yntasyn bildiredi.

Biz BÚÚ men aimaqtyq úiymdar arasyndaghy yqpaldastyqty keneytudi, әri aimaqtyq úiymdardyng ózderi arasyndaghy úiymdasqan qylmys, esirtki qaupi, zansyz migrasiya, diny ekstremizm, joqshylyq pen AQTQ/JQTB taraluymen kýreste seriktestik baylanystaryn keneytudi quattaymyz.

Qazaqstan BÚÚ-nyng jәne onyng mamandandyrylghan mekemelerining mýmkindikterin Aral tenizining tartyluy, Semey synaq alanynyng radioaktivti lastanuy, auyz-su kózderining lastanuy sekildi tehnogendik jәne ekologiyalyq apattardyng ekonomikalyq jәne gumanitarlyq saldarlaryn azaytugha maqsatty týrde paydalanudy kózdeydi. Osy túrghyda jeke nazardy Mynjyldyq damu maqsattary men ornyqty damu ústanymdaryn jýzege asyrudaghy Qazaqstannyng belsendi qatysuyna audaru kerek.

1992 jylghy aqpannan bastap Qazaqstanda BÚÚ-nyng mamandandyrylghan mekemelerinin, qorlarynyng jәne baghdarlamalarynyng ókildikteri júmys isteude. Olardyng qyzmeti tehnikalyq, kenes jәne qarjylyq kómek kórsetuge baghyttalghan.

Birikken Últtar Úiymy (BÚÚ) - jalpy qúzyry bar, ashyq týrdegi halyqaralyq, memleketaralyq әmbebap úiym. Birikken Últtar Úiymy 1945 jyly KSRO, AQSh, Úlybritaniya jәne Qytay arasyndaghy kelisim negizinde qúryldy. Birikken Últtar Úiymynyng Jarghysy 1945 jyldyng 26 mausymynda qabyldanyp, 1945 jyldyng 24 qazanynda kýshine endi.

Birikken Últtar Úiymynyng maqsattary men prinsipteri Jarghynyng 1-2 baptarynda bekitilgen. Osyghan sәikes Birikken Últtar Úiymy myna maqsattardy kózdeydi:

• halyqaralyq beybitshilik pen qauipsizdikti qamtamasyz etu;

• últtardyng tendigi jәne ózin-ózi basqaru prinsiypin qúrmetteu negizinde halyqtar arasynda dostyq qarym-qatynasty damytu;

• ekonomikalyq, әleumettik, mәdeny jәne gumanitarlyq sipattaghy halyqaralyq mәselelerdi sheshude jәne adam qúqyqtary men negizgi bostandyqtaryn damytu men qoldauda әriptestikti jýzege asyru;

• últtardyng osy maqsattargha jetu jolynda ýilestirushi ortalyq bolu. Birikken Últtar Úiymy kelesi prinsipterge sýienip әreket etedi:

• onyng barlyq mýshelerining egemendi tendigi; • olardyng moynyna alghan barlyq halyqaralyq mindettemelerdi adal oryndauy;

• olardyng arasynda tuyndaytyn halyqaralyq dau-janjaldardy beybit jolmen sheshu;

• basqa memleketterge qarsy kýsh qoldanbau nemese kýsh qoldanamyn dep qoqan-loqy kórsetpeu;

• olar Birikken Últtar Úiymynyng Jarghysyna sәikes jýrgiziletin barlyq sharalargha janjaqty kәmek kórsetui kerek;

• Birikken Últtar Úiymy oghan mýshe emes barlyq memleketterding osy prinsipterdi ústanuyn talap etedi, óitkeni búl halyqaralyq beybitshilik pen qauipsizdikti qamtamasyz etu ýshin qajet;

• Birikken Últtar Úiymyna Jarghy eshqanday jaghdayda memleketterding ishki isine jatatyn әreketterge aralasuyna qúqyq bermeydi. Kez kelgen beybitshilik sýigish, Birikken Últtar Úiymynyng Jarghysyn moyyndap, ondaghy mindettemelerdi oryndaugha kelisken memleket Birikken Últtar Úiymyna mýshe bola alady.

Birikken Últtar Úiymynyng resmy tilderi: qytay, aghylshyn, fransuz, orys, ispan tilderi. Búlardan basqa Bas Assambleyada, Qauipsizdik Keneste jәne Ekonomikalyq jәne әleumettik keneste resmy til retinde arab tili qosyldy. Birikken Últtar Úiymynyng qúrylymy alty basty organnan túrady. Ol: Bas Assambleya (BA), Qauipsizdik Kenesi (QK), Ekonomikalyq jәne әleumettik kenes, Halyqaralyq sot, Qamqorlyq jónindegi Kenes jәne Hatshylyq...

Abai.kz